Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο ντεμπουτάρει στο θέατρο

Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ

Στο «χείλος» ενός διεθνούς οικονομικού κραχ, που έκανε τον Μαρξ μπεστ-σελερίστα ακόμα και στη «μητέρα» του καπιταλισμού, την Αμερική, η Ελενα Πατρικίου θεατροποίησε το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» του. Δύσκολο, οριακό, παρακινδυνευμένο το εγχείρημα; Ο,τι και να πείτε, δίκιο θα έχετε. Ομως, η παράσταση με τίτλο «Μανιφέστο», που ανέβηκε στο «Θέατρο της Ανοιξης» από την ομάδα «Υποβολέας» σε δική της μετάφραση, δραματουργία και σκηνοθεσία, είναι μια υπόθεση βιωματική που ξεκινά απ' τα ευαίσθητα χρόνια της εφηβείας της.


Τον θεατρικό μοντερνισμό του Μπρεχτ και του Πισκάτορ υιοθέτησε η Πατρικίου στη θεατρική μεταφορά του «Μανιφέστου»
Το «Μανιφέστο» η Πατρικίου το πρωτοδιάβασε 14 ετών, ενώ ετοιμαζόταν, όπως λέει, να δώσει «εισαγωγικές εξετάσεις» στην οργάνωση «Ρήγας Φεραίος».

«Υποθέτω πως κάθε κομμουνιστής κρατά σε ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο της προσωπικής του ιστορίας τη στιγμή που πρωτοδιάβασε το "Μανιφέστο". Εκτοτε όμως δεν το ξανάγγιξα», αποκαλύπτει. «Και μπορεί εδώ και 160 χρόνια να σημαδευόμαστε ανεξίτηλα από το "Μανιφέστο", αλλά δεν το ομολογούμε. Είναι το "εύκολο" κείμενο της μαρξιστικής φιλολογίας, και οι κομμουνιστές, ως γνωστόν, δεν παρασύρονται απ' τις ευκολίες ούτε ενδίδουν στις απολαύσεις! Το "Μανιφέστο", όμως, όπως το αντιλαμβάνομαι τώρα, είναι, κατ' αρχάς, μία πολύ μεγάλη απόλαυση».

Πώς πήρατε όμως την απόφαση να το ανεβάσετε στη σκηνή; Δεν είναι ένα μεγάλο ρίσκο;

«Την πήρα όταν πριν από τρία χρόνια έπεσα τυχαία πάνω στη γαλλική μετάφραση της Λόρας Μαρξ Λαφάργκ και ανακάλυψα ένα κείμενο τελείως διαφορετικό από το στεγνό και άνυδρο που γνώριζα. Κι όταν άρχισα να το μεταφράζω -γιατί καμιά ελληνική μετάφραση δεν αποδίδει ούτε τους ρυθμούς ούτε την ποίησή του- σιγουρεύτηκα πως έχει μία εντελώς ιδιαίτερη θεατρικότητα, που άξιζε τον κόπο να αναδειχθεί. Βεβαίως, είναι ένα ρίσκο τεράστιο -θεατρικό και προσωπικό. Αλλά δεν μπόρεσα να του αντισταθώ».

Πού ακριβώς εντοπίζεται η θεατρικότητα του κειμένου;

«Στο γεγονός πως το ίδιο το κείμενο υποδύεται έναν ρόλο».

Δηλαδή;

«Μέχρι τη στιγμή που ο Ενγκελς προτείνει στον Μαρξ το κείμενο να τιτλοφορηθεί "Κομμουνιστικό Μανιφέστο", η λέξη "Μανιφέστο" σήμαινε: εξαγγελίες των ηγεμόνων προς τους υπηκόους. Αρα, το "Μανιφέστο" υποδύεται μία εξουσία την οποία δεν έχει, προκειμένου να διακηρύξει μία θέληση που ακόμα δεν έχει συγκροτηθεί. Το "Μανιφέστο" μιλάει απ' τη σκοπιά του προλεταριάτου -αλλά και πάλι προλεταριάτο με την έννοια της συγκροτημένης τάξης δεν υπάρχει το 1848. Θέλοντας να δημιουργήσει αυτήν την ενσυνείδητη τάξη, το "Μανιφέστο" υποδύεται τον ρόλο της, σαν να υπάρχει ήδη».

«Δεν είμαι μαρξίστρια. Είμαι απλώς ένας άνθρωπος σημαδεμένος από τη μαρξιστική σκέψη», λέει η Ελενα Πατρικίου
Με άλλα λόγια, δεν χρειάστηκε να διασκευάσετε τίποτα;

«Το κείμενο δεν το "πειράξαμε". Και είναι αυτονόητο ότι δεν διανοήθηκα να το διασκευάσω. Ο Μπρεχτ που το επιχείρησε έσπασε τα μούτρα του. Σκεφτείτε τι θα πάθαινα εγώ!»

Αφού το «Μανιφέστο» υποδύεται τον ρόλο των προλεταρίων, να συμπεράνω ότι αυτοί είναι και οι σκηνικοί σας χαρακτήρες;

«Για να παιχτεί το "Μανιφέστο" δεν χρειάζεται να υποδυθούμε ούτε τους κομμουνιστές ούτε τους προλετάριους ούτε τους μαρξιστές. Οι "σκηνικοί ήρωες" είναι οι ηθοποιοί που παίζουν το "Μανιφέστο με τους τρόπους και τις δυνατότητες της θεατρικής τέχνης -δεν κρύβουν πως είναι ηθοποιοί».

Η σκηνοθετική προσέγγισή σας είναι, σύμφωνα με το δελτίο Τύπου, «μπουρλέσκ, κλοουνέσκ, τσιρκολάνικη και καμπαρετζίδικη». Δεν φοβηθήκατε ότι εγκυμονεί τον κίνδυνο της γελοιοποίησης ενός ιστορικού κειμένου;

«Το "Μανιφέστο" προαναγγέλλει μια επανάσταση και, στο επίπεδο της λογοτεχνίας, πραγματοποιεί μια επανάσταση. Σκηνοθετικά χρησιμοποιήσαμε τους τρόπους μέσα απ' τους οποίους το θέατρο κάνει τη δική του επανάσταση στην εικοσαετία 1910-1930. Ο Μπρεχτ, ο Μέγιερχολντ, ο Πισκάτορ, ο Βαχτάνγκοφ στρέφονται στο λαϊκό θέαμα του δρόμου, στο καμπαρέ, στο τσίρκο, στους κλόουν, στο μπουρλέσκ για να επανακαλύψουν την ουσία της θεατρικής τέχνης. Βρίσκω ότι αυτός ο θεατρικός μοντερνισμός ταιριάζει, αισθητικά και ιδεολογικά, στο "Μανιφέστο". Επιπλέον, μας επιτρέπει να το δούμε μέσα από μία απόσταση, με την μπρεχτική έννοια του όρου. Αν τώρα κάποιοι θεωρήσουν πως έτσι υπονομεύω το κείμενο, ή πως επειδή αγαπάω και εκμεταλλεύομαι θεατρικά το καυστικό χιούμορ του Μαρξ τον "αποδομώ", τι να κάνουμε».

Η παράστασή σας απευθύνεται στους κομμουνιστές, στους προλετάριους ή στοχεύετε και στους δεξιούς;

«Το εργατικό κοινό παραμένει ένα ζητούμενο. Θα ήθελα πολύ να έρθουν εργάτες στο θέατρο. Αλλά στην Ελλάδα ζω κι εγώ το δράμα της ανανεωτικής Αριστεράς. Υποθέτω πως και οι δεξιοί πρέπει να δουν την παράσταση, γιατί είναι ωραία. Θα χάσουν αν δεν τη δουν».

Αποφασίσατε να ανεβάσετε το «Μανιφέστο» σε μια συγκυρία, που ο Μαρξ είναι της μόδας και τον ξαναδιαβάζουν ακόμη και δεξιοί αναλυτές-θεωρητικοί.

«Η συγκυρία αυτή είναι άδικη για μένα. Οταν ξεκίνησα να δουλεύω πέρσι το "Μανιφέστο", οι περισσότεροι με κοίταγαν σαν να είχα πέσει από τον Αρη. Τώρα όλοι εκστασιάζονται. Λένε: "Τι επίκαιρο!". Η συγκυρία είναι όμως άδικη και για το "Μανιφέστο", που είναι δραματικά επίκαιρο εδώ και 20 χρόνια· απ' τη στιγμή που ξανάρχισαν στην Ευρώπη οι μαζικές απολύσεις, οι μεταφορές εργοστασίων στον Τρίτο Κόσμο και η σιωπή της Αριστεράς άφησε ελεύθερο το ιδεολογικό πεδίο στον φιλελευθερισμό και τη φετιχοποίηση της αγοράς. Αργά τον ξαναθυμήθηκαν τον Μαρξ όσοι στρέφονται σήμερα σ' αυτόν. Αλλά μη με βάζετε να κάνω αστείες δηλώσεις. Δεν είμαι μαρξίστρια. Είμαι απλώς ένας άνθρωπος σημαδεμένος απ' τη μαρξιστική σκέψη».

* Στο «Μανιφέστο» παίζουν οι Χαρά Γαλενιανού, Ασαντούρ Γουντικιάν, Μυρτώ Καμηλάκη, Γ. Κουφαλέξης, Πατρίσια Λάζου, Λ. Παπαβασιλάκης, Βιβή Πηνιώτη και Τ. Σωτηράκης. *

Οταν γίνεσαι αριστερός, χάνεις την αθωότητά σου

Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ

«Δεν μπορούμε να διαβάσουμε αθώα το Κομμουνιστικό Μανιφέστο», πιστεύει η Ελενα Πατρικίου. «Απ' τη στιγμή που επιλέγει κάποιος να είναι αριστερός, οιασδήποτε τάσης, χάνει την αθωότητά του. Δεν γίνεται μόνον μέτοχος της ηρωικής αυτοθυσίας, που επέδειξαν γενιές κομμουνιστών. Γίνεται συμμέτοχος και της ενοχής. Ολη αυτή η φριχτή ιστορία αλληλοεξοντώσεων, αλληλοσπιλώσεων, όλη η αλαζονεία του "εμείς οι κομμουνιστές είμαστε πλασμένοι από ξεχωριστή ύλη", που έλεγε ο Στάλιν, μας στοιχειώνει. Και ζητώ από το "Μανιφέστο" να με στηρίξει για να μετατρέψω την ενοχή σε υπευθυνότητα!»


ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 13/11/2008