Το Παγκοσμιο Χωριο

Tου Πασχου Μανδραβελη

Τελικά ο Τζέρεμι Ρίφκιν είναι αισιόδοξος άνθρωπος. Παρά το γεγονός ότι πιστεύει πως βρισκόμαστε στην πιο κρίσιμη καμπή του πολιτισμού μας, βλέπει ευκαιρίες στις σημερινές δυσκολίες και όχι δυσκολίες στην ευκαιρία που μας ανοίγεται για ένα αποκεντρωμένο σύστημα εκμετάλλευσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

«Αυτή τη στιγμή ζούμε τρεις κρίσεις που είναι αλληλένδετες», μας είπε το περασμένο Σάββατο, όταν βρέθηκε στην Αθήνα για να μιλήσει στο συνέδριο των «Ευρωπαϊκών Χημικών Βιομηχανιών». «Εχουμε την χρηματοπιστωτική κρίση, την ενεργειακή κρίση και την οικολογική κρίση και η μία τροφοδοτεί την άλλη δημιουργώντας την τέλεια θύελλα.»

Για τον πρόεδρο του Ιδρύματος Οικονομικών Τάσεων και συγγραφέα δεκάδων βιβλίων, η σημερινή χρηματοπιστωτική κρίση έχει τις ρίζες της στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Τότε που οι ΗΠΑ βγήκαν από την ύφεση, όχι εξαιτίας κάποιας τεχνολογικής αλλαγής που αύξησε την παραγωγικότητα, αλλά διά του δανεισμού των νοικοκυριών, όταν το πραγματικό εισόδημά τους παρέμενε στάσιμο ή και μειωνόταν.

«Η “κουλτούρα της πιστωτικής κάρτας” φούντωσε την αγοραστική δύναμη των Αμερικανών. Εφερε δουλειές στις αμερικανικές επιχειρήσεις και τους υπαλλήλους της για να παραχθούν όλα αυτά τα προϊόντα και οι υπηρεσίες που αγοράζονταν με δάνεια.»

Για τον Ρίφκιν η καταναλωτική δύναμη των Αμερικανών ήταν ο χρηματοδότης της παγκοσμιοποίησης. «Επί 17 χρόνια, οι ΗΠΑ υπήρξαν η ατμομηχανή της παγκόσμιας οικονομίας, κυρίως με τις αγορές διά του δανεισμού. Το κόστος όμως ήταν η εκμηδένιση των οικογενειακών αποταμιεύσεων. Ο μέσος όρος της αποταμίευσης των νοικοκυριών το 1991 ήταν 8%. Το 2006, οι αποταμιεύσεις είναι αρνητικές. Τώρα, τα αμερικανικά νοικοκυριά ξοδεύουν περισσότερα απ’ όσα βγάζουν. Ο όρος που περιγράφει αυτή την κατάσταση είναι “αρνητικό εισόδημα”, ένα οξύμωρο που αναδεικνύει την αποτυχημένη προσέγγιση στην οικονομική ανάπτυξη».

«Οταν οι αποταμιεύσεις έγιναν αρνητικές, οι τράπεζες δημιούργησαν μια δεύτερη γραμμή τεχνητού δανεισμού, επιτρέποντας στους Αμερικανούς να αγοράσουν σπίτια με λίγα ή καθόλου λεφτά με χαμηλά ή μηδενικά βραχυχρόνια επιτόκια και τις πραγματικές υποχρεώσεις να μετατίθενται στο μέλλον. Εκατομμύρια Αμερικανοί τσίμπησαν το δόλωμα και αγόρασαν σπίτια παρά την οικονομική τους αδυναμία να τα ξεπληρώσουν στο μέλλον, δημιουργώντας έτσι τη φούσκα της κτηματαγοράς. Χειρότερα: ευρισκόμενοι σε ανάγκη, χρησιμοποίησαν τα σπίτια τους σαν μηχανές αναλήψεως χρημάτων επαναχρηματοδοτώντας τις υποθήκες (σε μερικές περιπτώσεις δύο ή τρεις φορές) για να εξασφαλίσουν τα αναγκαία μετρητά. Η φούσκα της κτηματαγοράς έσκασε και εκατομμύρια Αμερικανοί αντιμετωπίζουν πτώχευση και τράπεζες απειλούνται με κατάρρευση».

Τα πράγματα, κατά τον Τζέρεμι Ρίφκιν, γίνονται χειρότερα καθώς οι τιμές του πετρελαίου αυξήθηκαν δραματικά φτάνοντας σε κάποιο σημείο τα 147 δολάρια το βαρέλι. Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι οι αυξημένες τιμές της ενέργειας αυξάνουν τον πληθωρισμό, μειώνουν την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών, επιβραδύνουν την ανάπτυξη και διογκώνουν την ανεργία σε μια βεβαρημένη από τα δάνεια οικονομία.

Για τον οικονομολόγο και σύμβουλο πολλών ευρωπαϊκών κυβερνήσεων με την τιμή του πετρελαίου στα 150 δολάρια έρχεται η «ακρώρεια της παγκοσμιοποίησης». «Η βασική προϋπόθεση της παγκοσμιοποίησης είναι ότι το φθηνό και άφθονο πετρέλαιο επιτρέπει στις επιχειρήσεις να μετακινούν το κεφάλαιο στις χώρες φθηνού εργατικού δυναμικού. Εκεί τα τρόφιμα και τα βιομηχανικά προϊόντα μπορούν να παραχθούν με μικρό κόστος και υψηλά περιθώρια κέρδους και μετά να μετακινηθούν σε κάθε γωνιά της γης. Αυτή η βασική προϋπόθεση εξαφανίζεται με το ακριβό πετρέλαιο κάτι που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις στη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης. Οποια οφέλη είχαν οι επιχειρήσεις μετακινώντας την παραγωγή σε χώρες φθηνού εργατικού κόστους, τώρα ακυρώνονται από τις υψηλές τιμές πετρελαίου».

Η οικολογική κρίση από την μεριά της προσθέτει επιπλέον κόστος στη διαδικασία. «Μέχρι στιγμής, το κόστος των τυφώνων (Κατρίνα, Ρίτα, Αϊκ, Γκούσταβ) που έπληξαν τις ΗΠΑ φτάνει τα 240 δισ. δολάρια, ποσό που είναι το ένα τρίτο του κόστους του Σχεδίου Πόλσον».

Η Τρίτη Βιομηχανική Επανάσταση

Για τον Τζέρεμι Ρίφκιν υπάρχει μια ευκαιρία σε αυτή την τριπλή κρίση που διατρέχει σήμερα τον κόσμο. Μια νέα οικονομική ανάγνωση της πραγματικότητας που θα αφήσει πίσω της την βασισμένη σε ορυκτά καύσιμα δεύτερη βιομηχανική επανάσταση και θα προχωρήσει σε ένα αποκεντρωμένο σύστημα παραγωγής ενέργειας συνδεδεμένο με έξυπνα δίκτυα.

Η ιδέα του βασίζεται στην τεχνολογική–συνεργατική επανάσταση που γίνεται σήμερα στον κόσμο σε ό,τι αφορά την παραγωγή και διάχυση της γνώσης. «Οι ίδιες αρχές σχεδίασης και οι έξυπνες τεχνολογίες που έκαναν πραγματικότητα το Διαδίκτυο και τα απέραντα δίκτυα επικοινωνίας», λέει, «άρχισαν να χρησιμοποιούνται για να επαναδιευθετήσουν τα ενεργειακά δίκτυα της ανθρωπότητας, έτσι ώστε οι άνθρωποι να χρησιμοποιούν ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και να τις ανταλλάσσουν, δημιουργώντας ένα αποκεντρωμένο σύστημα διανομής και χρήσης της ενέργειας.

Ο πρώτος πυλώνας αυτής της τρίτης βιομηχανικής επανάστασης είναι οι ανανεώσιμη ενέργεια: ηλιακή, αιολική, υδροηλεκτρική, γεωθερμική, τα κύματα των ωκεανών και βιομάζα. Η Ευρώπη ήδη πρωτοστατεί σ’ αυτή την επανάσταση: μόνο στη Γερμανία το 2006 η βιομηχανία ανανεώσιμων πηγών ενέργειας είχε τζίρο 21,6 δισ. δολάρια και απασχολεί 214.000 εργαζόμενους. Μέχρι το 2010, η βιομηχανία αυτή θα δημιουργήσει 700.000 θέσεις εργασίας, ενώ το 2030 οι παγκόσμιες επενδύσεις για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα φτάσουν τα 460 δισ. ευρώ.

Ο δεύτερος πυλώνας παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Θέλει κάθε κτίριο να έχει θετικό ισοδύναμο ενέργειας. «Ενώ η ανανεώσιμη ενέργεια βρίσκεται παντού και οι νέες τεχνολογίες μας επιτρέπουν να τη συλλέξουμε με φθηνό και αποδοτικό τρόπο, δεν έχουμε τις υποδομές. Εδώ εισέρχεται η οικοδομική βιομηχανία που θα δημιουργήσει τις αναγκαίες υποδομές.

Σήμερα τα κτίρια καταναλώνουν 30% - 40% της παραγόμενης ενέργειας παγκοσμίως δημιουργώντας αντίστοιχες εκπομπές ρύπων. Σε 25 χρόνια από σήμερα εκατομμύρια κτίρια (σπίτια, γραφεία, εμπορικά κέντρα, βιομηχανικά και τεχνολογικά πάρκα) μπορούν να σχεδιαστούν και να χτιστούν έτσι που να είναι «εργοστάσια ενέργειας».

Ηδη, εξηγεί ο Ρίφκιν, μεγάλες επιχειρήσεις όπως η «Frito Lay» στις ΗΠΑ αναδιαρθρώνει το εργοστάσιο της για να κινείται με ανανεώσιμη ενέργεια και ανακυκλωμένο νερό, η μεγάλη γαλλική κατασκευαστική εταιρεία «Boygues» χτίζει συγκρότημα γραφείων που συλλέγει τόση ηλιακή ενέργεια ώστε όχι μόνο ικανοποιεί τις ενεργειακές του ανάγκες, αλλά δημιουργεί και πλεόνασμα.

Αυτό το πλεόνασμα είναι η βάση για τον τρίτο και τον τέταρτο πυλώνα της τρίτης βιομηχανικής επανάστασης. Μπορεί να αποθηκευτεί με μορφή υδρογόνου κατά τόπους –«το υδρογόνο είναι παγκόσμιο μέσο αποθήκευσης, που μπορεί να συμπυκνώσει όλες τις προηγούμενες μορφές ανανεώσιμης ενέργειας»– ή μπορεί αν ανταλλαγεί μέσω ενός έξυπνου ηλεκτρικού δικτύου. «Ο τέταρτος πυλώνας είναι η αναδιάρθρωση των δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας (κάτι που ήδη πειραματικά γίνεται στην Ευρώπη), γεγονός που θα επιτρέπει στις επιχειρήσεις και τους ιδιοκτήτες σπιτιών να ανταλλάσσουν τα πλεονάσματα ενέργειας που παράγουν».

Η σκέψη του Ρίφκιν είναι αιρετική, αλλά όχι ουτοπική. Μπορεί η παραγωγή και η αποθήκευση υδρογόνου να παρουσιάζει ακόμη πολλά προβλήματα, αλλά τα αποκεντρωμένα δίκτυα παραγωγής ενέργειας ήδη άρχισαν να λειτουργούν στην Ευρώπη κι αν κρίνουμε από τον αριθμό των αιτήσεων που έγιναν στην Ελλάδα για την (έστω επιδοτούμενη) παραγωγή ηλιακής ενέργειας, το όραμα για ένα αποκεντρωμένο δίκτυο είναι εφικτό. Αρκεί να μην σκοντάφτει σε γραφειοκρατικές αγκυλώσεις, όπως έγινε πρόσφατα στη χώρα μας.

«Και Το τέλος της εργασίας, πού είναι», τον ρωτάμε.

«Μετατίθεται, για πενήντα τουλάχιστον χρόνια», μας λέει. Για να προχωρήσει η τρίτη βιομηχανική επανάσταση, απαιτείται επαναδιαμόρφωση των υπαρχόντων κτιρίων και πολλές δουλειές, ακόμη και χαμηλής ειδίκευσης, για το χτίσιμο των νέων...

Ιnfo

Στα ελληνικά κυκλοφορούν πέντε βιβλία του Τζέρεμι Ρίφκιν, όλα από τις εκδόσεις «Νέα Σύνορα- Α.Α. Λιβάνη»: «Το Τέλος της εργασίας», «Ο αιώνας της βιοτεχνολογίας», «Η νέα εποχή της πρόσβασης», «Η οικονομία του υδρογόνου», «Το ευρωπαϊκό όνειρο».