Τόνι Νέγκρι - Aπαντήσεις που μας γυρίζουν πίσω

Σοσιαλισμός από τα Κάτω #65

Noέμβρης-Δεκέμβρης 2007

Τόνι Νέγκρι - Aπαντήσεις που μας γυρίζουν πίσω

Tα βιβλία του Tόνι Nέγκρι υπόσχονται να φέρουν την ανάλυση του καπιταλισμού στον 21ο αιώνα. Aλλά, υποστηρίζει ο Λέανδρος Mόλαρης, πισωγυρίζουν αντί να βελτιώσουν τις ιδέες του κινήματος Για να μπορούμε να παλέψουμε αποτελεσματικά ενάντια στις επιθέσεις της άρχουσας τάξης, τον πόλεμο, τη φτώχεια την περιβαλλοντική καταστροφή χρειαζόμαστε μια συνεκτική ανάλυση της κοινωνίας. Όμως, για πολλούς αγωνιστές μέσα στο κίνημα η «κλασική» ανάλυση του Μαρξ για τον καπιταλισμό είτε ήταν πάντοτε προβληματική, είτε έχει αχρηστευθεί από τις εξελίξεις στο σύστημα. Οι αναλύσεις του Τόνι Νέγκρι υποτίθεται ότι εντοπίζουν αυτές τις αλλαγές. Ο Τόνι Νέγκρι είχε παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στις δεκαετίες του ’60 και του ’70 σε αυτό που ονομάστηκε «ιταλικός εργατισμός» και «αυτονομία» στην Ιταλία. Δεν ήταν ο μοναδικός θεωρητικός εκφραστής αυτών των ρευμάτων και ούτε ο αδιαμφισβήτητος. Όμως οι αναλύσεις του έθεταν τις «κοινές παραδοχές» αυτών των χώρων. Σε μεγάλο βαθμό αυτό γίνεται και σήμερα. Ιδιαίτερα δυο βιβλία που έγραψε μαζί με τον Μ. Χαρντ «Αυτοκρατορία» (2000) και «Πλήθος» (2004) κωδικοποιούν πολλές από τις απόψεις που επηρεάζουν ένα μεγάλο τμήμα του κινήματος. Κινήσεις και συλλογικότητες που δραστηριοποιήθηκαν στο κίνημα κατά της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, στο αντιπολεμικό κίνημα σε μια σειρά μάχες που έχουν δοθεί και δίνονται στην Ευρώπη και αλλού. Γι΄αυτό το κομμάτι του κινήματος, με τον γενικό ορισμό «Αυτονομία», ιδέες σαν του Νέγκρι αποτελούν την εναλλακτική λύση απέναντι στα ιεραρχικά και γραφειοκρατικά μοντέλα οργάνωσης μιας παλιάς αριστεράς που έχει αποτύχει. «Αυτοκρατορία» ΟΝέγκρι ισχυρίζεται ότι το σημερινό σύστημα έχει γίνει αγνώριστο όχι μόνο από την εποχή του Μαρξ αλλά και από τον καπιταλισμό των τελευταίων δεκαετιών του 20ου αιώνα. Η «Αυτοκρατορία» είναι η μορφή που έχει πάρει το σύστημα σήμερα. Ένας «λείος χώρος» όπου η δύναμη των κρατών τείνει να εξαφανιστεί. Δεν υπάρχει ιμπεριαλισμός. Υπάρχουν βέβαια κράτη ισχυρά, αλλά δεν είναι τίποτα περισσότερο από έναν διαχειριστή του «λείου χώρου» δίπλα σε άλλους, τις υπερεθνικές εταιρείες, τους διεθνείς οργανισμούς ακόμα και τις μη-κυβερνητικές οργανώσεις. Από πολλές πλευρές οι θεωρίες του Νέγκρι θυμίζουν τις απόψεις των πιο ακραίων υποστηρικτών της «παγκοσμιοποίησης»: ζούμε σε μια πλήρως παγκοσμιοποιημένη οικονομία όπου το κεφάλαιο μεταφέρεται από την μια άκρη του πλανήτη στην άλλη με «το πάτημα ενός κουμπιού», και όπου τα κράτη και οι ανταγωνισμοί τους ανήκουν στο παρελθόν. Αυτό που κάνει εντύπωση είναι ο κομπογιαννίτικος τρόπος με τον οποίον ο Νέγκρι και ο Χαρντ ξεγράφουν τον ιμπεριαλισμό στήνοντας μια καρικατούρα του. Για παράδειγμα, στην «Αυτοκρατορία» ταυτίζουν τον ιμπεριαλισμό με την αποικιοκρατία. Ζούμε σε μια «μετα-αποικιοκρατική και μετα-ιμπεριαλιστική» εποχή είναι το συμπέρασμά τους. Και σε ένα άλλο κείμενο υποστηρίζουν ότι «Ο ιμπεριαλισμός ήταν στην πραγματικότητα η επέκταση της κυριαρχίας των ευρωπαϊκών εθνικών κρατών πέρα από τα όριά τους. Εντέλει σχεδόν όλες οι περιοχές του κόσμου ήταν μοιρασμένες και ο παγκόσμιος χάρτης μπορούσε να ζωγραφιστεί σε ευρωπαϊκά χρώματα: κόκκινο για την βρετανική περιοχή, μπλε για τη γαλλική, πράσινο για την πορτογαλική και ούτω καθεξής». Αντίθετα «η Αυτοκρατορία δεν καθιερώνει διακριτά εδαφικά κέντρα εξουσίας και δεν στηρίζεται σε σαφή όρια και εμπόδια…Τα διακριτά εθνικά χρώματα του ιμπεριαλιστικού χάρτη του κόσμου έχουν συγχωνευτεί και αναμιχτεί στο παγκόσμιο αυτοκρατορικό ουράνιο τόξο».1 Η από-αποικιοποίηση ολοκληρώθηκε μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’50, αλλά ο ιμπεριαλισμός δεν έσβησε μαζί με τις αποικιακές αυτοκρατορίες. Πολλά έχουν αλλάξει από τις αρχές του 20ου αιώνα, την εποχή του «πρώτου κύματος της παγκοσμιοποίησης», όταν επαναστάτες μαρξιστές όπως ο Λένιν, η Λούξεμπουργκ και ο Μπουχάριν ανέλυαν την καινούργια φάση που είχε μπει ο καπιταλισμός. Όμως, και τώρα στις αρχές του 21ου αιώνα οι βασικές τάσεις που είχαν εντοπίσει παραμένουν ενεργές. Τα καπιταλιστικά κράτη εξακολουθούν να είναι το σημείο εξόρμησης στους ανταγωνισμούς των καπιταλιστών για τον έλεγχο της παγκόσμιας αγοράς. Και αυτοί οι ανταγωνισμοί δεν περιορίζονται μόνο σε οικονομικές μεθόδους. Ο «αντιτρομοκρατικός πόλεμος» του Μπους είναι κομμάτι της προσπάθειας της άρχουσας τάξης των ΗΠΑ να αποτρέψει την ανάδυση ισχυρών ανταγωνιστών της. Η ήττα του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού στο Ιράκ προκαλεί τεράστιους τριγμούς σε όλο το καπιταλιστικό οικοδόμημα διεθνώς. Ανάμεσα στη δημοσίευση της «Αυτοκρατορίας» και του «Πλήθους» μεσολάβησε ο πόλεμος του Αφγανιστάν, η έκρηξη του παγκόσμιου αντιπολεμικού κινήματος ενάντια στον πόλεμο του Ιράκ. Στο δεύτερο βιβλίο τους, ο Νέγκρι και ο Χαρντ υμνούν αυτό το κίνημα, ιδιαίτερα τις διαδηλώσεις της 15 Φλεβάρη 2003 που τις θεωρούσαν συνέχεια του κινήματος του Σιάτλ του 1999. Όμως, παρά την αναγνώριση ότι «ο πόλεμος έχει γίνει ένα παγκόσμιο φαινόμενο, διαρκές και ατελείωτο» η εξήγηση για τις αιτίες παραμένει τουλάχιστον ανεπαρκής. Ο Νέγκρι σε διάφορες στιγμές έχει υποστηρίξει είτε ότι ο πόλεμος στο Ιράκ είναι μια απλή «αστυνομική επιχείρηση» των ΗΠΑ εκ μέρους της «Αυτοκρατορίας» είτε μια επιβίωση της «παλιάς» ιμπεριαλιστικής λογικής ένα ανακτορικό «πραξικόπημα» ενάντια στην «Αυτοκρατορία». Το πόσο δυσάρεστες επιπτώσεις μπορεί να έχει μια τέτοια ανάλυση φάνηκε στην πράξη το Μάη του 2005, όταν ο Νέγκρι, προκαλώντας σοκ και σε πολλούς θαυμαστές του, στήριξε το «Ναι» στο δημοψήφισμα για το Ευρωσύνταγμα στη Γαλλία: όποιος ψηφίσει “Ναι” είναι «ρεαλιστής επαναστάτης» υποστήριξε τότε ο Νέγκρι, γιατί το Ευρωσύνταγμα θα βοηθήσει την Ευρώπη να γίνει «αντίβαρο» των ΗΠΑ. Διαφορετικά αυτό το καθήκον θα μείνει στα χέρια του «σκατένιου εθνικού κράτους» που στην εποχή της «Αυτοκρατορίας» είναι ένα αντιδραστικό απομεινάρι… Καπιταλισμός Το βασικό εργαλείο της ανάλυσης του Μαρξ για τον τρόπο που λειτουργεί το σύστημα είναι η εργασιακή θεωρία της αξίας. Η αξία των εμπορευμάτων που παράγονται στην καπιταλιστική κοινωνία αντανακλά το μέσο χρόνο της εργασίας που έχει ξοδευτεί για την παραγωγή τους, είτε πρόκειται για υλικά προϊόντα είτε για υπηρεσίες. Ο «κοινωνικά αναγκαίος χρόνος εργασίας» για την παραγωγή των εμπορευμάτων, είναι η αφετηρία για να εντοπίσει ο Μαρξ δυο πράγματα: το πρώτο είναι ο μηχανισμός της εκμετάλλευσης στον οποίο στηρίζεται το σύστημα, την απόσπαση δηλαδή απλήρωτης εργασίας από την εργατική τάξη. Το δεύτερο, να εντοπίσει το υπόβαθρο για την εγγενή τάση του συστήματος προς την κρίση. Η «ζωντανή» εργασία των εργατών είναι αυτή που παράγει νέα αξία στον καπιταλισμό. Αλλά ο ανταγωνισμός ανάμεσα στους καπιταλιστές, στα «πολλά κεφάλαια» που έγραφε ο Μαρξ, σπρώχνει τους καπιταλιστές να συσσωρεύουν τεράστιες ποσότητες «νεκρής εργασίας» (για μηχανήματα, κτίρια, γη) που προσπαθούν να τα κινήσουν με λιγότερους εργάτες. Για τον Νέγκρι, η «θεωρία της αξίας του Μαρξ είναι δεμένη με τις απαρχές της Βιομηχανικής Επανάστασης»2και έχει ξεπεραστεί τελειωτικά. Αυτό που ηγεμονεύει σήμερα, γράφει σε μια σειρά δοκίμια και σε βιβλία όπως το «Πλήθος» είναι η «μη-υλική εργασία» η οποία από τη φύση της δεν μπορεί να έχει ως μέτρο μέτρησης τον χρόνο εργασίας πχ την εργάσιμη μέρα. «Αν η παραγωγή έχει ως σκοπό τη λύση ενός προβλήματος, ή τη δημιουργία μιας ιδέας ή μιας σχέσης, ο εργάσιμος χρόνος τείνει να επεκτείνεται σε όλο το χρόνο ζωής.» γράφει στο «Πλήθος».3 Η άποψη ότι ζούμε σε μια κοινωνία όπου κυριαρχεί η «μη-υλική εργασία» είναι οφθαλμοφανές λάθος. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, περίπου 1.074.000.000 άνθρωποι απασχολούνταν στον αγροτικό τομέα, 379 εκατομμύρια στη βιομηχανία (και άλλα 800 εκατομμύρια στις υπηρεσίες, από τις οποίες ένα μεγάλο κομμάτι κάνουν χειρωνακτικές εργασίες).4 Μπορεί εταιρείες σαν την Microsoft του Μπιλ Γκειτς να συγκαταλέγονται στις μεγαλύτερες πολυεθνικές του κόσμου, αλλά η πραγματικότητα ακόμα και για τους προγραμματιστές τέτοιων εταιρειών ή το επιστημονικό προσωπικό που απασχολείται στα ερευνητικά κέντρα (πανεπιστημιακά ή εταιρειών) είναι ότι η εργασία τους, η δημιουργικότητά τους δεν κρίνεται μόνο από την «ποιότητα» αλλά και από την ποσότητα και την ταχύτητα με την οποία πραγματοποιείται. Η πίεση του «γρήγορα ναι, πρόχειρα όχι» δεν είναι μόνο διαφημιστικό σλόγκαν των Goody’s. Και φυσικά ακόμα και οι νέες τεχνολογίες όπως των Η/Υ για να λειτουργήσουν χρειάζονται μια ατέλειωτη αλυσίδα πολύ υλικών εργασιών: απ’τουςεργάτες που κατασκευάζουν τα μικροτσίπ μέχρι αυτούςπου τα συναρμολογούν και τα μεταφέρουν, ώστε να είναι δυνατόν για ένα καθηγητή να γράψει σε ένα κομπιούτερ αναλύσεις για την “μη-υλική εργασία”. Παρεμπιπτόντως, τα άλλα παραδείγματα που φέρνει ο Νέγκρι ως μη-μετρήσιμη «στοργική εργασία» είναι των ιπτάμενων συνοδών και φροντιστών και των εργαζόμενων στα φαστ-φουντ! Σίγουρα οι μάχες που έχουν δώσει οι αεροσυνοδοί της ΕΙΣΦ εδώ για να μην περάσουν οι επιθέσεις στα ωράρια και τις εργασιακές σχέσεις του τίποτα τέτοιο δεν δείχνουν. Και επίσης η ερώτηση «θέλετε πατάτες μαζί με το χάμπουργκερ;» δεν πηγάζει από την «στοργική» φύση της δουλειάς, αλλά από την πίεση του αφεντικού.Οι κινήσεις των εργαζόμενων σε ένα φαστ-φουντ είναι χρονομετρημένες με τον ίδιο τρόπο που χρονομετρούνται οι κινήσεις των εργατών σε μια αυτοκινητοβιομηχανία ή μια κλωστοϋφαντουργία. Αυτές οι απόψεις αποτελούν τον απόηχο μιας από τις βασικές θέσεις του ιταλικού εργατισμού σχετικά με το νόμο της αξίας στη δεκαετία του ’60. Τότε, σε περιοδικά όπως το Quaderni Rossi και το Classe Operaia «εργατίστες» θεωρητικοί όπως ο Ρανιέρο Παντζιέρι και ο Μάριο Τρόντι, εκτιμούσαν ότι η καπιταλιστική κρίση είναι προϊόν της σύγκρουσης των εργατών και των καπιταλιστών στη διαδικασία της παραγωγής. Το 1974 ο Νέγκρι έγραφε για παράδειγμα ότι «το εργοστάσιο είναι το προνομιακό πεδίο τόσο της άρνησης της εργασίας όσο και της επίθεσης στο ποσοστό κέρδους.» 5 H ανάλυση ήταν λάθος. Εκείνη την περίοδο η μεγάλη μεταπολεμική άνθηση του καπιταλισμού έφτανε στο τέλος της και το παγκόσμιο σύστημα μπήκε σε μια περίοδο κρίσεων. Οι κρίσεις χτύπησαν χώρες με πολύ χαμηλότερο επίπεδο ταξικών συγκρούσεων από την Ιταλία –όπως τις ΗΠΑ ή την Γερμανία. Οι καπιταλιστές απάντησαν στην κρίση με τη συστηματική επίθεση στις κατακτήσειςτων πιο οργανωμένων τμημάτων της εργατικής τάξης με όλες τις πολιτικές που σήμερα αποκαλούμε ¨”νεοφιλελευθερισμό”. Εργατική Τάξη Κομάτι της ανάλυσης του Νέγκρι για το σύστημα είναι η άποψή του ότι η εργατική τάξη έχει εξαφανιστεί ή στην καλύτερη περίπτωση αποτελεί ένα απομεινάρι του παρελθόντος. Τη θέση της την έχει πάρει το «πλήθος». Το «πλήθος» στην ουσία είναι οι πάντες. Σε μια ομιλία του στο 2ο ΕΚΦ στο Παρίσι6 ο Νέγκρι υποστήριζε ότι: «Το εργοστάσιο δεν βρίσκεται πια στο κέντρο παραγωγής αξίας. Η αξία παράγεται με την εργασία όλης της κοινωνίας….Θεωρούμε ως πλήθος τη πολλαπλότητα εκμεταλλευόμενων μοναδικοτήτων». Κι όμως, η εργατική τάξη δεν εξαφανίζεται, αντίθετα μεγαλώνει, σε παγκόσμια κλίμακα. Τόσο στη βιομηχανία όσο και στο λεγόμενο τομέα των υπηρεσιών. Στις ΗΠΑ, που ο Νέγκρι θεωρεί ως τον «πιλότο» στη μεταμόρφωση του συστήματος, οι βιομηχανικοί εργάτες το 1998 ήταν περισσότεροι από το 1971, περίπου 31.000.000 από 26.000.0007. Δεκάδες εκατομμύρια εργάτες προστίθενται κάθε χρόνο σε οικονομίες όπως η Κίνα ή η Ινδία και παλιότερα είχαμε το ίδιο φαινόμενο στις «Νέες Βιομηχανικές Χώρες» όπως τη Βραζιλία ή τη Νότιο Κορέα. Αντί να έχουμε τη διάχυση της εργατικής τάξης στο «πλήθος» έχουμε την ένταξη ολόκληρων κατηγοριών απασχόλησης που παλιότερα θεωρούνταν «μεσοαστικές» στην εργατική τάξη που συνοδεύεται με την οργάνωσή της σε συνδικάτα, τις απεργίες και όλες τις μορφές δράσης της «παλιάς» εργατικής τάξης. Η έννοια του «πλήθους» είναι κατευθείαν απόγονος των απόψεων που είχαν κυριαρχήσει στο χώρο της «Αυτονομίας» στην Ιταλία στα μέσα της δεκαετίας του ’70 με τον Νέγκρι έναν από τους βασικούς εκφραστές τους. Το κόκκινο νήμα που διατρέχει τις αναλύσεις αυτού του χώρου από τότε μέχρι σήμερα είναι το «στένεμα» της εργατικής τάξης μέχρι του σημείου της εξαφάνισής της. Οι αγώνες του «εργάτη-μάζα» έλεγαν αυτές οι απόψεις, προκάλεσαν την κατάρρευση του νόμου της αξίας. Με τον όρο «εργάτη-μάζα» οι «εργατιστές» της δεκαετίας του ’60 εννοούσαν τους ανειδίκευτους ή μισοειδικευμένους εργάτες που δούλευαν στα εργοστάσια του βορρά, στην πλειοψηφία τους εσωτερικοί μετανάστες από το νότο της Ιταλίας. Ενώ η παλιά εργατική τάξη των ειδικευμένων εργατών –ο «συλλογικός εργάτης»- είχε ενσωματωθεί από τον καπιταλισμό μαζί με τις οργανώσεις της όπως τα συνδικάτα. Αντίθετα, οι αγώνες του «εργάτη-μάζα» διαμόρφωναν την «στρατηγική της άρνησης της εργασίας». Ο Τρόντι έγραφε το 1971 ότι «Μέσα από τα συνδικαλιστικό αγώνα τα εργατικά αιτήματα δεν είναι τίποτα παραπάνω από αντανάκλαση των αναγκών του κεφαλαίου» ενώ το ζήτημα είναι «Η οργάνωση του ‘Όχι’ της εργατικής άρνησης να συνεργαστεί ενεργά στην καπιταλιστική ανάπτυξη, της άρνησης να θέσει ένα θετικό πρόγραμμα διεκδικήσεων…» 8 Ο καπιταλισμός αντέδρασε σε αυτή την επίθεση με την αναδιάρθρωσή του. Τώρα πια όλη η κοινωνία έχει γίνει «εργοστάσιο», με τη μεταφορική έννοια, και τον «μαζικό εργάτη» σαν επαναστατικό υποκείμενο τον είχε αντικαταστήσει ο «κοινωνικός προλετάριος». Ηταν μια ταμπέλα για μια σειρά «υποκείμενα» («μοναδικότητες») οι φοιτητές, το γυναικείο κίνημα, οι νεανικές «υποκουλτούρες», οι φυλακισμένοι, ο κόσμος της «επισφαλούς εργασίας» η άνεργη ή «περιθωριοποιημένη» νεολαία. Αυτό που τους ένωνε και τους έκανε «κοινωνικούς προλετάριους», δεν ήταν η εκμετάλλευση και η συλλογική αντίσταση αλλά η εξέγερση ενάντια στις εξουσιαστικές δομές της κοινωνίας. Όπως έγραφε ο Νέγκρι «Η ταξική πάλη δεν εξαφανίζεται για την ακρίβεια διαχέεται σε όλες τις στιγμές της καθημερινής ζωής. Η καθημερινή ζωή του προλετάριου αντιπαρατάσσεται ως σύνολο στην κυριαρχία του κεφαλαίου».9 Αυτό σήμαινε απλά ότι με τον «κοινωνικό προλετάριο» η εργατική τάξη υποκαθίσταται από την υποκειμενική διάθεση για εξέγερση ενάντια στο κράτος. Σύμφωνα με αυτή τη λογική, οεξεγερμένος φοιτητής είναι «προλετάριος» ενώ ο μη-πολιτικοποιημένος ή ρεφορμιστής εργάτης δεν είναι.(βλέπε σχετικά και το κείμενο «Oι μαρξισμοί του Mάη και ο επαναστατικός Mαρξισμός» στο βιβλίο “Mάης ‘68” ) Να τι είχε να πει ο Νέγκρι για την οργανωμένη εργατική τάξη: «Κάποιες ομάδες εργατών, κάποια τμήματα της εργατικής τάξης, παραμένουν δέσμια της διάστασης του μισθού…Με άλλα λόγια ζουν από εισόδημα που είναι πρόσοδος…Δηλαδή, κλέβουν και ιδιοποιούνται προλεταριακή υπεραξία…Αυτές οι θέσεις και οι συνδικαλιστικές πρακτικές που τις ενισχύουν, πρέπει να καταπολεμηθούν και με τη βία αν είναι απαραίτητο. Δεν θα ‘ναι η πρώτη φορά που μια πορεία ανέργων μπαίνει σε ένα μεγάλο εργοστάσιο ούτως ώστε να καταστρέψει την αλαζονεία του μισθωτού εισοδήματος!» 10 Αυτή η περιφρονητική απόρριψη της οργανωμένης εργατικής τάξης διατηρείται και σήμερα από τον Νέγκρι, έχει φτάσει να λεει ότι οι συνδικαλισμένοι εργάτες είναι «κουλάκοι» δηλαδή «προνομιούχοι».11 Κίνημα και στρατηγική Τι σημαίνουν απόψεις σαν του Νέγκρι για τους αγώνες που ξετυλίγονται σήμερα; Το πρώτο είναι ο τεμαχισμός τους, με το κάθε κίνημα να προσπαθεί να διεκδικήσει την «επανάκτηση της καθημερινής ζωής» και «αυτόνομων χώρων» χωριστά από τα άλλα. Ένας άλλος θεωρητικός της «Αυτονομίας» ο Τζον Χάλογουεϊ, σε μια πρόσφατη διάλεξή του στην Αθήνα υποστήριξε ότι μπορούμε να γονατίσουμε το σύστημα με «ένα εκατομμύριο τσιμπήματα μελισσών». Ο Νέγκρι γράφει, αναφερόμενος σε κινήματα όπως την εξέγερση στην Τιεν Αν Μεν στην Κίνα το 1989, τη Παλαιστινιακή Ιντιφάντα και την Γενική Απεργία του Δεκέμβρη 1995 στη Γαλλία, ότι«….οι αγώνες δεν αποτυγχάνουν μόνο να μεταφραστούν σε άλλα πλαίσια αλλά τους λείπει ακόμα και η τοπική επικοινωνία …στην εποχή που ονομάζουμε εποχή της επικοινωνίας, οι αγώνες δεν έχουν πια τη δυνατότητα επικοινωνίας. Ίσως, η αδυναμία της επικοινωνίας των αγώνων, η απουσία καλά δομημένων τούνελ επικοινωνίας είναι στην πραγματικότητα δύναμη παρά αδυναμία –γιατί όλα τα κινήματα είναι άμεσα ανατρεπτικά από μόνα τους και γι’ αυτό δεν περιμένουν κανενός είδους εξωτερική βοήθεια ή εξάπλωση η οποία εγγυάται την αποτελεσματικότητά τους».12 Αυτή η διαπίστωση είναι εντυπωσιακά λάθος: Από το 1995 μέχρι σήμερα, έχουμε δει επανειλημμένα κινήματα να τροφοδοτούν, να «επικοινωνούν» δηλαδή, το ένα το άλλο. Το κίνημα του Σιάτλ και της Γένοβα έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στην εμφάνιση και τον ριζοσπαστισμό του αντιπολεμικού κινήματος το 2003. Το υπόβαθρο του «Όχι» στο γαλλικό δημοψήφισμα του 2005, ήταν η προηγούμενη δεκαετία των αγώνων κόντρα στις νεοφιλελεύθερες επιθέσεις της άρχουσας τάξης και με τη σειρά του τροφοδότησε τη περσινή φοιτητική εξέγερση ενάντια στο CPE. Η δύναμη που μπορεί να οδηγήσει αυτούς τους αγώνες στη νίκη είναι η εργατική τάξη. Τα εκατομμύρια των ανθρώπων που ταξιδεύουν κάθε πρωί στο εργοστάσιο, το γραφείο ή το μαγαζί για να κάνουν χειρωνακτικές ή ρουτινιάρικες δουλιές κάτω από τη συνεχή πίεση να δουλέψουν πιο γρήγορα, πιο “παραγωγικά”. Αυτή η τάξη είτε δουλεύει στους γαλλικούς σιδηροδρόμους είτε στα εργοστάσια που παράγουν φτηνά ηλεκτρονικά στη Σαγκάη της Κίνας, είτε ζει στις εργατογειτονιές της δυτικής Αθήνας ή στις παραγκουπόλεις της Λατινικής Αμερικής, έχει μια ιδιότητα που την ενώνει και της δίνει τη δύναμή της: παράγει τα κέρδη των καπιταλιστών. Κινήματα που δεν συνδέονται και δεν κινητοποιούν αυτή τη δύναμη είτε μένουν απλά κινήματα διαμαρτυρίας είτε διατρέχουν το κίνδυνο να εξουδετερωθούν από δυνάμεις που επιδιώκουν τη διαχείριση του συστήματος. Το 2000 στην Αργεντινή μια εξέγερση ενάντια στην οικονομική καταστροφή που έφεραν οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές του ΔΝΤ έφτασε στο σημείο να διώχνει το πρόεδρο με το ελικόπτερο από το προεδρικό μέγαρο. Σε πολλές γειτονιές “λαϊκές συνελεύσεις” (assembleas) ανέλαβαν τη διαχείριση της καθημερινής ζωής. Το ίδιο έκαναν οργανώσεις ανέργων οι piqueteros. Ο Νέγκρι και πολλοί αυτόνομοι υμνούσαν αυτές τις νέες μορφές οργάνωσης σαν την έκφραση της δημιουργικότητας του «πλήθους». Ηταν μια ελπιδοφόρα εξέλιξη που έδειχνε πράγματι πόσο δημιουργική δύναμη έχουν οι «απλοί άνθρωποι» να πάρουν στα χέρια τους τη ζωή τους. Όμως, σήμερα, αυτό το κίνημα έχει εξαφανιστεί. Απέτυχε να κινητοποιήσει τους οργανωμένους εργάτες, να σπάσει τον έλεγχο των συνδικαλιστικών γραφειοκρατιών πάνω τους και τελικά κατέληξε να στηρίζει προέδρους σαν τον Κίρχνερ που ανέλαβαν να σταθεροποιήσουν τον καπιταλισμό. Παρόμοιους κινδύνους διατρέχει το κίνημα των «κοινοτικών συμβουλίων» σήμερα στη Βενεζουέλα του Τσάβες. Όμως, δεν χρειάζεται να πάμε τόσο μακριά για να δούμε τι κινδύνους θέτει η «αυτόνομη» στρατηγική, για την ακρίβεια η άρνηση της «αυτονομίας» να έχει μια στρατηγική. Η γειτονική Ιταλία δίνει πολλά παραδείγματα. Συλλογικότητες και κινήσεις από το χώρο της «Αυτονομίας» όπως οι «Ανυπάκουοι» (Disobedienti) έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στα πρώτα βήματα του κινήματος ενάντια στην καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση, στις διαδηλώσεις της Πράγας το 2000 και της Γένοβας το 2001.Μετά συμμετείχαν στο αντιπολεμικό κίνημα που ταρακούνησε τον Μπερλουσκόνι. Όμως από την αρχή κουβαλούσαν το βάρος των ιδεών σαν κι αυτές που εκφράζει ο Νέγκρι. Η παρέμβασή τους εξαντλήθηκε στις παραδειγματικές ενέργειες της “μη-βίαιης άμεσης δράσης” με τους “επίλεκτους” Tute Bianche (Λευκές Φόρμες) να αναλαμβάνουν την αντιπαράθεση με τις δυνάμεις καταστολής «για λογαριασμό» των υπόλοιπων διαδηλωτών. Μια κληρονομιά από την «Αυτονομία» της δεκαετίας του ’70 μόνο που τότε είχε πολύ πιο τραγικά αποτελέσματα. Η επιρροή της Αυτονομίας σε μεγάλα κομάτια του κινήματος σήμαινε άρνηση οποιασδήποτε σοβαρής προσπάθειας να χτιστεί ένα ενιαίο πανεθνικό αντιπολεμικό κίνημα, να ξεκαθαριστούν οι απόψεις για τον σύγχρονο ιμπεριαλισμό και τον πόλεμο, για τις εμπειρίες του παρελθόντος όπως π.χ. για τη δεκαετία 1970, τόσο για το τι έφταιγε στην πολιτική του κομμουνιστικού κόμματος και τις επιλογές της «Αυτονομίας» τότε. Η Κομμουνιστική Επανίδρυση –ιδιαίτερα η νεολαία της- απορρόφησε ατόφιες αντιλήψεις της αυτονομίας και ένα μεγάλο μέρος του οργανωμένου δικτύου της. Αν για παράδειγμα τα κινήματα δεν χρειάζονται «ιδεολογία», δηλαδή θεωρία και αποσαφήνιση των προτεραιοτήτων και των πολιτικών επιλογών, αφού είναι «άμεσα ανατρεπτικά από μόνα τους», ο Μπερτινότι μπορούσε να δηλώνει άνετα στο 1ο ΕΚΦ στη Φλωρεντία ότι οι στρατηγικές αντιπαραθέσεις ανήκουν στο παρελθόν γιατί «οι επαναστάτες δεν έκαναν την επανάσταση και οι μεταρρυθμιστές δεν έκαναν μεταρρυθμίσεις» πρέπει να βρούμε το «νέο» κλπ. Όλοι ξέρουμε τι κάνει τώρα ο Μπερτινότι: στηρίζει την «κεντροαριστερά» του Πρόντι. Το κίνημα έχει μπει σε μια νέα φάση τα τελευταία χρόνια. Έχει να αντιμετωπίσει άμεσα πολιτικά διλήμματα και επιλογές: παλεύουμε για να ανατρέψουμε το σύστημα ή να το κάνουμε πιο ανθρώπινο; Με ποια πολιτική προοπτική μπορούν να νικήσουν οι αγώνες ενάντια στις επιθέσεις της άρχουσας τάξης; Οι απαντήσεις που δίνει ο Νέγκρι μπορεί να μοιάζουν ριζοσπαστικές. Στην «Αυτοκρατορία» μιλάει για την «ανείπωτη χαρά να είσαι κομμουνιστής». Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 σε ένα βιβλίο του το Marx Beyond Marx υποστήριζε ότι «το να είσαι σήμερα κομμουνιστής σημαίνει να ζεις σαν κομμουνιστής». Αυτό σήμαινε και τότε την υποχώρηση από την προσπάθεια να αντιμετωπιστούν συλλογικά και οργανωμένα τα πολιτικά ζητήματα που θέτουν οι αγώνες της εργατικής τάξης –«μικροί» και μεγάλοι, νικηφόροι ή μη- στην εσωστρέφεια της αλλαγής του «τρόπου ζωής». Γι’ αυτό είναι κληρονομιά της ήττας του κινήματος στη δεκαετία του 1970 και εμπόδιο για να πάει μπροστά το σημερινό κίνημα. 1. «Marx’s Mole is Dead!” Δοκίμιο των Χαρντ και Νέγκρι που στηρίχτηκε σε ένα από τα κεφάλαια της «Αυτοκρατορίας». www.eurozine.com/articles/2002-02-13-hardtnegri-en.html
2. “Theses on Marx” στο www.generation-online.org/p/fpnegri8.htm
3. Το «Πλήθος» (Multitude) δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά. Τα σχετικά αποσπάσματα από τη βιβλιοκριτική του Joseph Choonara στο International Socialism Journal No 105 Winter 2005.
4. Chris Harman “The Workers of the World” International Socialism Journal No 96, Autumn 2002, σελ. 6
5. S. Wright «The Limits of Negri’s Class Analysis: Italian Autonomist Theory in the Seventies” Reconstruction 8 (1996). Στο http://meeting.senonevero.net/spip.php?article29
6. Αντιπαράθεσης με τον Αλεξ Καλλίνικος του SWP με θέμα «Πλήθος ή Εργατική Τάξη». Η παρέμβαση του Νέγκρι στο www.generation-online.org/t/negriESF.htm
7. C. Harman ο.πσελ. 9
8. Mario Tronti “Operai e Capitale” (ΕργάτεςκαιΚεφάλαιο) www.geocities.com/cordobakaf/tronti_workers_capital.html
9. Τ.Negri “Marx Betoud Marx” 1984, σελ. XVI
10. “WorkingClassAutonomyandtheCrisis” RedNotesLondon 1979σελ.110
11.«Κουλάκοι» ήταν οι πλούσιοι αγρότες στη Ρωσία των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα. Ο Στάλιν με την βίαιη κολλεκτιβοποίηση της δεκαετίας του ’30 διακήρυττε ότι εξαφάνιζε τους κουλάκους.
12. “Marx’s Mole is Dead!”