Του Δημήτρη ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ CHARLES TILLY, Κοινωνικά κινήματα, 1768-2004, εκδόσεις Σαββάλα, μτφρ. Θανάσης Τσακίρης, σ. 406 Επιτέλους! Η ισχνή ελληνική βιβλιογραφία εμπλουτίστηκε με ένα από τα πιο γνωστά έργα, ενός από τους πιο γνωστούς μελετητές των κοινωνικών κινημάτων. Δίνεται, επιτέλους, η δυνατότητα στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό να γνωρίσει, από τον καθ' ύλην αρμόδιο, την πλούσια ιστορία των κοινωνικών κινημάτων, καθώς και την πλούσια σύγχρονη παρέμβασή τους στη δημόσια πολιτική, απ' άκρη σ' άκρη του πλανήτη. "Αν όμως στις αρχές του 21ου αιώνα, άνθρωποι απ' όλο τον κόσμο αναγνωρίζουν τον όρο κοινωνικό κίνημα ως προσκλητήριο σάλπισμα, ως αντίβαρο στην καταπιεστική εξουσία, ως κάλεσμα για λαϊκή δράση εναντίον ενός ευρέως φάσματος πηγών καταπίεσης και προβλημάτων", ο Charles Tilly μας πληροφορεί ότι "δεν ήταν πάντα έτσι" και αναλαμβάνει να "ξεθάψει" κάτω από διαδοχικά στρώματα ιστορίας τις ιστορικές ρίζες της επινοημένης μορφής συγκρουσιακής πολιτικής που ονομάστηκε κοινωνικό κίνημα. Μέσα από τη διήγηση συναρπαστικών ιστοριών, σκιαγραφεί το πλαίσιο μέσα στο οποίο επινοήθηκε το κοινωνικό κίνημα κατά τον ύστερο 18ο και πρώιμο 19ο αιώνα, στην Αγγλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ δεν παραβλέπει να αναφερθεί και στις περιπέτειες του κοινωνικού κινήματος στην ηπειρωτική Ευρώπη (Γαλλία, Κάτω Χώρες), όπου η συσσωρευμένη επαναστατική εμπειρία δεν οδήγησε στην καθιέρωσή του ως μέσο διεκδίκησης, διαθέσιμο σε πλήθος κοινωνικές ομάδες, για πλήθος ζητημάτων, παρά στο β' μισό του 19ου αιώνα. Στη συνέχεια, αφήνοντας τη φάση του ιστορικού πειραματισμού, μας ξεναγεί στην ιστορική ενδοχώρα των κοινωνικών κινημάτων, ως διακριτών πολιτικών συμπλεγμάτων διεκδικητικών ρεπερτορίων και συντονισμένων δημοσίων παραστάσεων αξιοσύνης, ενότητας, πολυαρίθμου και δέσμευσης, που λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο παρατεταμένων εκστρατειών. Το νήμα της ιστορικής ανάλυσης μας οδηγεί από την εδραίωση του κοινωνικού κινήματος σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, κατά το 19ο αιώνα, στην παγκόσμια εξάπλωση και τον πολλαπλασιασμό τους κατά τον 20ό αιώνα, κάνοντας τις απαραίτητες στάσεις στα γεγονότα του 1968 και του 1989/90. Η μακριά αυτή πορεία εξάπλωσης, όμως, που μεταμόρφωνε τον κόσμο, επέφερε αλλεπάλληλες και ουσιαστικές αλλαγές και στο χαρακτήρα των ίδιων των κινημάτων. Ο Charles Tilly εντοπίζει αυτές τις μεταλλάξεις, ενώ διερευνά τις σχέσεις των κοινωνικών κινημάτων με τα μέσα ενημέρωσης, την οικειοποίση των μορφών των κοινωνικών κινημάτων από τη Δεξιά, καθώς και τη διεθνή προσαρμογή αυτών των μορφών. Όμως, το ερευνητικό σχέδιο του συγγραφέα πάει πολύ πιο πέρα από τη διερεύνηση της ανάδυσης, της εξάπλωσης και του μετασχηματισμού των κοινωνικών κινημάτων. Ο Tilly επιχειρεί να εντοπίσει τις κοινωνικές διαδικασίες που ενθαρρύνουν ή εμποδίζουν τον πολλαπλασιασμό των κοινωνικών κινημάτων. Για το λόγο αυτό, εξετάζει σε ξεχωριστό κεφάλαιο τη σχέση μεταξύ εκδημοκρατισμού και κοινωνικών κινημάτων, επιχειρώντας να αναδείξει την πολυπλοκότητα αυτής της σχέσης. "Πότε, πώς και γιατί ο εκδημοκρατισμός ευνοεί τα κοινωνικά κινήματα, αλλά και υπό ποιές συνθήκες και πώς τα κοινωνικά κινήματα προωθούν ή ανταγωνίζονται τη δημοκρατία" είναι τα ερωτήματα που κινούν την ανάλυση του συγγραφέα. Διαρκές, όμως, είναι και το μέλημα του να καταδείξει τους τρόπους με τους οποίους τα στοιχεία των κοινωνικών κινημάτων αλληλεπιδρούν με άλλες μορφές πολιτικής. Γι' αυτό άλλωστε δεν αναζητά τους γενικούς νόμους λειτουργίας των κινημάτων, ούτε χτίζει στεγανά μεταξύ των δύο. Ωστόσο, διακρίνει τις διαφορές των κοινωνικών κινημάτων από τις άλλες μορφές συγκρουσιακής πολιτικής, υπογραμμίζοντας τον κίνδυνο να βλέπουμε παντού κοινωνικά κινήματα. Τέλος, ο Tilly αναρωτιέται για το ρόλο που θα έχουν τα κοινωνικά κινήματα στο μέλλον. "Θα φέρουν τα κοινωνικά κινήματα του 21ου αιώνα την πολυπόθητη Λαϊκή Κυριαρχία σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου; [...] Ή, αντιθέτως, η συγκέντρωση χιλιάδων ανθρώπων στους δρόμους, εδώ κι εκεί στον κόσμο, δεν είναι παρά η τελευταία πνοή της λαϊκής πολιτικής, που στροβιλίζεται στο κατόπι του θωρηκτού της παγκοσμιοποίησης;". Το ερώτημα αυτό τον οδηγεί να εξετάσει τη σχέση των κοινωνικών κινημάτων, τόσο με την παγκοσμιοποίηση όσο και με τις νέες τεχνολογίες. Δεν παραλείπει βεβαίως να παραθέσει και τις δικές του πιθανολογήσεις για τις εξελίξεις του 21ου αιώνα, τελειώνοντας με ενδιαφέροντα τρόπο ένα πολύ ενδραφέρον βιβλίο.
Ο Δημήτρης Παπανικολόπουλος είναι υποψήφιος Διδάκτορας Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Παν/μιο.
ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΑΥΓΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου