Στα «Χρώματα της Ιριδας» (1974), ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ξετύλιγε το νήμα της κινηματογραφικής του αφήγησης με έναν παράξενο άνδρα που, κρατώντας μια διάφανη ομπρέλα, βάδιζε ήρεμα προς τη θάλασσα, προχωρώντας όλο και βαθύτερα μέσα στο νερό μέχρι που δεν έμενε άλλο ίχνος του, παρά η ομπρέλα που επέπλεε.
Ο Κώστας Σφήκας με τον «Χρυσό Αλέξανδρο» που του απέμεινε το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το 2004 για το σύνολο του έργου του «Μεταμόρφωση», η τελευταία ταινία του πρωτοπόρου δημιουργού
Ο Παναγιωτόπουλος δεν είχε επιλέξει τυχαία τον Κώστα Σφήκα γι' αυτήν τη σκηνή. Ακόμη όμως και αν ήταν τυχαίο το γεγονός, η σκηνή υποτιτλίζει το πέρασμα του Σφήκα από το ελληνικό σινεμά.
Μοναχικός, ακραίος, τολμηρός πρωτοπόρος, έφυγε χθες στα 82 του χρόνια (η κηδεία του θα οριστεί σήμερα), αφήνοντας σαν διάφανη ομπρέλα την ποιητικότητα της κινηματογραφικής του αλληγορίας. Αυτή επέπλευσε ακόμη κι αν τα μεγάλα βάθη σήμαιναν τον βέβαιο «πνιγμό» του κινηματογραφιστή σε ό,τι αφορά τη σχέση με το ευρύ κοινό.
«Ο κινηματογράφος του Σφήκα δεν έχει καμία σχέση μ' ό,τι συνηθίσαμε να ονομάζουμε κινηματογράφο. Είναι ένα απίστευτα τολμηρό πείραμα...», προειδοποιούσε το 1974 ο Βασίλης Ραφαηλίδης. Ηταν η χρονιά που ο Σφήκας παρουσίαζε το «Μοντέλο», την πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία, αγνοώντας τη σεναριακή λογική υπέρ μιας αλληγορίας η οποία «δεν μπορεί παρά» -συνέχιζε ο Ραφαηλίδης- «να σοκάρει ένα θεατή που έχει συνηθίσει ν' αντιμετωπίζει τον κινηματογράφο σαν ένα πολλαπλό δεσμό κινήσεων».
Αλλωστε, γι' αυτή την ιδιαιτερότητα του πιονέρου τον τίμησε το 2004 το 45ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, όταν ο τότε διευθυντής του θεσμού Μισέλ Δημόπουλος του απένειμε τον «Χρυσό Αλέξανδρο» για το σύνολο του έργου του, υπενθυμίζοντας «τον κρίσιμο και γόνιμο ρόλο όσων, παρά τις αντιξοότητες, κατάφεραν να αναπτύξουν ένα σημαντικό έργο». Με κόστος τη μοναχικότητα. Αλλωστε, όπως απλά προειδοποιούσε και ο διανοητής Σάββας Μιχαήλ στην ίδια εκδήλωση, το σινεμά του «δεν μπορεί να έχει μιμητές. Κι όποιος προσπαθήσει να τον μιμηθεί, θα την πατήσει».
Γεννημένος στην Αθήνα το 1927, ο Κώστας Σφήκας εργάστηκε από την εφηβεία του ως ταχυδρομικός υπάλληλος. Αυτοδίδακτος κινηματογραφιστής, συστήθηκε κατ' αρχάς το 1961 με την ταινία μικρού μήκους «Εγκαίνια». Ακολούθησαν τα ντοκιμαντέρ «Αναμονή» (1962) και «Θηραϊκός Ορθρος» (1968) -το τελευταίο σε συνεργασία με τον Σταύρο Τορνέ. Την εποχή που δεσπόζει η νεορεαλιστική σχολή, οι δυο τους φτιάχνουν ένα φιλμ που αργότερα θα αγοράσει το ΜΟΜΑ της Νέας Υόρκης.
Το 1974 ο Σφήκας έχει δηλώσει ήδη την αποστροφή του για τον αναπαραστατικό κινηματογράφο και είναι η στιγμή να αναπτύξει το ιδιαίτερο ιδίωμά του σε μια έγχρωμη 90λεπτη ταινία. Το «Μοντέλο» θα πάρει το βραβείο καλύτερης καλλιτεχνικής ταινίας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Μια κόπια του θα ταξιδέψει για το παρισινό «Μπομπούρ».
Οι επόμενες δουλειές του Σφήκα δεν θα απογοητεύσουν τους λίγους αλλά φανατικούς θιασώτες της εναλλακτικής, εικαστικής «γραφής» του: «Μητροπόλεις» (1975), «Αλληγορία» (1986), «Το προφητικό πουλί των Θλίψεων του Πάουλ Κλέε» (1995), «Προμηθεύς Εναντιοδρομών» (1998), «Η Γυναίκα της... και ο Συλλέκτης» (2002), «Μεταμόρφωση» (2007).
Ο Σφήκας συνεργάζεται όμως και με το τηλεοπτικό «Παρασκήνιο» της Cinetic, που από το 1976 τού προσφέρει τη δυνατότητα να γυρίσει ένα σημαντικό αριθμό δοκιμίων: «Θρήνος για τον Γιάννη Χρήστου» (1978), «Φωνές και στέκια του ρεμπέτικου» (1980), «Ο εξπρεσιονισμός στον κινηματογράφο» (1980), «Η ποίησις του Ανδρέα Εμπειρίκου» (1982), «Το Μοντάζ του Αϊζενστάιν» (1983) κ.ά. Αλλά και ως ηθοποιός συμμετείχε στα: «Οι τεμπέληδες της εύφορης κοιλάδας» του Ν. Παναγιωτόπουλου, «Σταγόνα στον ωκεανό» της Ελ. Αλεξανδράκη, «Η εαρινή σύναξις των αγροφυλάκων» του Δ. Αβδελιώδη κ.ά.
ΝΑΤΑΛΙ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ
http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=47557&ref=search
Ο Κώστας Σφήκας Τροτσκιστής αγωνιστής και μεγάλος Καλλιτέχνης, μέλος του ΕΕΚ και φίλος μου καλός που δυστυχώς το τελευταίο διάστημα λόγω της δικής μου κατάστασης δεν είχα μαζί του επικοινωνία, έφυγε!
Δεν μπορώ να το πιστέψω. Τώρα μου το είπαν. Η κηδεία του γίνεται την Τετάρτη στις 5 μ.μ. στο 1ο Νεκροταφείο.
_________________
"Πέταξε" ο Κώστας Σφήκας
Αργά χτες το βράδυ παρέδωσε τα όπλα ο πρωτοπόρος σκηνοθέτης Κώστας Σφήκας σε ηλικία 82 ετών, ένας άνθρωπος που έφυγε όπως έζησε: ανάμεσα σε λίγους.
Σε λίγους άλλωστε απευθυνόταν και το αλληγορικό και εξόχως ανορθόδοξο κινηματογραφικό του έργο, που συμπεριλάμβανε, μεταξύ άλλων, το «Μοντέλο» (1974) που κατοικεί μόνιμα στο Κέντρο Ζορζ Πομπιντού, ο «Θηραϊκός Όρθρος» (1968), που σε συνεργασία με το θρυλικό Σταύρο Τορνέ βρήκε τελικά στέγη στο ΜΟΜΑ της Νέας Υόρκης, αλλά και την προπερσινή «Μεταμόρφωση», που κέρδισε το βραβείο και το σεβασμό της ΠΕΚΚ.
Με έντονες εικαστικές ανησυχίες, ο Σφήκας είχε κάνει ταξίδια από τον κυβισμό μέχρι τον εξπρεσιονισμό με επώνυμες στάσεις σε πολλαπλές εκφάνσεις της τέχνης («Θρήνος για τον Γιάννη Χρήστου», «Φωνές και στέκια του ρεμπέτικου», «Ο εξπρεσιονισμός στον κινηματογράφο», «Η ποίησις του Ανδρέα Εμπειρίκου», «Το Μοντάζ του Αϊζενστάιν») για λογαριασμό του τηλεοπτικού Παρασκηνίου.
Γεννημένος το 1927, εργάστηκε για χρόνια ως δημόσιος υπάλληλος στα Ελληνικά Ταχυδρομεία, κάτι που δεν στάθηκε εμπόδιο στην καλλιτεχνική του δημιουργία. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι σε μια αντίστοιχη υπηρεσία πέρασε την πιο γόνιμη περίοδο της ζωής του και ο Τσαρλς Μπουκόφσκι. Σε αντίθεση με τον καταραμένο Αμερικανό όμως, που δανειζόταν την έμπνευσή του από το μπουκάλι, ο Σφήκας έμαθε σινεμά χωρίς την παραμικρή βοήθεια.
Κάπως έτσι κατάφερε να ενσωματώσει Προυστ και Ρίλκε στις εμβληματικές «Μητροπόλεις» (1975), Διονύσιο Σολωμό στην «Αλληγορία ΙΙΙ» (2002), Κάφκα στη «Μεταμόρφωση» (2007) και τη ασίγαστη αγάπη του για την καλλιτεχνική έκφραση σε όλα σχεδόν τα εννέα ντοκιμαντέρ που γύρισε για την κρατική τηλεόραση.
Τελευταία μας ανάμνηση, οι λακωνικές ευχαριστίες του και η ολιγόλεπτη παρουσία του στη σκηνή του 47ου Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης όταν παρέλαβε το βραβείο της ΠΕΚΚ για τη στερνή του «Μεταμόρφωση».
Τα συλλυπητήριά του προς τους συγγενείς και οικείους του Κώστα Σφήκα εξέφρασε σε δήλωσή του και ο Υπουργός Πολιτισμού, Αντώνης Σαμαράς. Η κηδεία του θα γίνει την Τετάρτη 27 Μαΐου στις 5μ.μ. στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών.
Δέσποινα Παυλάκη
http://www.cinemag.gr/summary.asp?catid=10167&subid=2&tag=13020&pubid=2855953
Κώστας Σφήκας (1927-2009)
Την Κυριακή το βράδυ, 24 Μαΐου, έφυγε μετά από σκληρή μάχη με τον καρκίνο, ο πρωτοπόρος Έλληνας σκηνοθέτης του κινηματογράφου και για πάνω από μισό αιώνα ασυμβίβαστος μαχητής της επαναστατικής κομμουνιστικής Αριστεράς και του Τροτσκισμού Κώστας Σφήκας. Γεννημένος στην Αθήνα το 1927, ταχυδρομικός υπάλληλος από τα εφηβικά του χρόνια, αρχίζει «την περιπέτεια του αυτοδίδακτου κινηματογραφιστή», όπως ο ίδιος γράφει στο Βιογραφικό του, το 1961 με την μικρού μήκους ταινία "Εγκαίνια".
Θα ακολουθήσουν, μέσα από μια πρωτότυπη εκδοχή του νεορεαλισμού, οι ταινίες Αναμονή και, σε συνεργασία με τον Σταύρο Τορνέ, ο Θηραϊκός Όρθρος. Στα χρόνια της χούντας, ο Κώστας Σφήκας θα κάνει κυριολεκτικά επανάσταση στο κινηματογράφο, ανατρέποντας όλα τα παραδοσιακά αναπαραστατικά κλισέ, και πραγματοποιώντας το όνειρο του δασκάλου του Αϊζενστάιν, με το πρωτοποριακό Μοντέλο του(1974) σε μια ριζοσπαστική, στοχαστική, κινηματογραφική ανάγνωση του Κεφαλαίου του Καρλ Μαρξ. Η ταινία βραβεύτηκε, την επαύριον της κατάρρευσης της δικτατορίας, στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και κόπιες της υπάρχουν στις συλλογές του Μουσείου Beaubourg του Παρισιού και στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης(ΜΟΜΑ) της Νέας Υόρκης. Θα συνεχίσει ασυμβίβαστος στον αδιάβατο μέχρι τότε δρόμο που ο ίδιος άνοιξε στη διαμόρφωση ενός διαλεκτικού υλιστικού κινηματογράφου με τα πιο πρωτότυπα μέσα με τις ταινίες Μητροπόλεις(1975), Αλληγορία(1986), Το προφητικό πουλί των θλίψεων του Πάουλ Κλέε(1995), Προμηθεύς Εναντιοδρομών(1998) Η Γυναίκα της.. και ο Συλλέκτης(2002) και το κύκνειο άσμα του Η Μεταμόρφωση, ένα φιλμ εμπνευσμένο από τον Φραντς Κάφκα(2006), που πήρε το βραβείο των Κριτικών στη Θεσσαλονίκη την ίδια χρονιά. Στην τηλεοπτική σειρά Παρασκήνιο, ο Κώστας Σφήκας από το 1976 και επί δεκαετίες, δημιούργησε μια σειρά αριστουργηματικών κινηματογραφικών δοκιμίων. Το 2004, στο 45ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης, με πρωτοβουλία του Θόδωρου Αγγελόπουλου και του τότε διευθυντή του Φεστιβάλ Μισέλ Δημόπουλου έγινε αφιέρωμα κι αναδρομή στο έργο του Σφήκα και του δόθηκε τιμητικό βραβείο για το σύνολο της κινηματογραφικής του δημιουργίας.
Παράλληλα με τον κινηματογράφο, ο Κώστας Σφήκας ασχολήθηκε συστηματικά και επίμονα με τη μετάφραση έργων, ιδιαίτερα του Μπαλζάκ και του Δάντη, μια δουλειά που τροφοδοτούσε διαρκώς το κινηματογραφικό του όραμα.
Αλλά ο ασυμβίβαστος αυτός διαλεκτικός ποιητής του κινηματογράφου παρέμεινε, προπαντός σε καιρούς χαλεπούς, μαχητής στις γραμμές του εργατικού επαναστατικού κινήματος: πρώτα από τις γραμμές της ΕΠΟΝ στην Κατοχή, μετά τον εμφύλιο στην εξορία στην Ικαρία και αργότερα, από το 1979 και για τριάντα χρόνια μέσα από τις γραμμές του τροτσκιστικού κινήματος και του ΕΕΚ. Θα μείνει αξέχαστη στους πάντες, ιδιαίτερα στους νεότερους συντρόφους, η ευγενική του φυσιογνωμία στη πρώτη γραμμή όλων των διαδηλώσεών μας, μέχρι να τον καταβάλει η αρρώστια.
Πολλοί λέγανε ότι ο Κώστας Σφήκας δεν ήταν «εκ του κόσμου τούτου». Σίγουρα δεν ανήκε στον κόσμο της καπιταλιστικής παρακμής και της υποταγής. Ακολούθησε μέχρι θανάτου την γραμμή της αλλαγής του κόσμου. Θα ζει πάντα στα οράματα μιας απελευθερωμένης ανθρωπότητας.
Εκ μέρους του ΕΕΚ, Σάββας Μιχαήλ
25 Μαΐου 2009
Η κηδεία του σ. Κώστα Σφήκα θα γίνει την Τετάρτη 27 Μαΐου, στο Α΄ Νεκροταφείο της Αθήνας στις 5μμ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου