Μεταμορφώσεις της εργασίας και σύγχρονες μορφές ζωής

Του Φώτη Τερζάκη από το http://futura-blog.blogspot.com/2008/02/blog-post_27.html

Από τις σπουδαιότερες κορυφώσεις του επαναστατικού πνεύματος του ’68 υπήρξε το ιταλικό κίνημα της Εργατικής Αυτονομίας, το οποίο στις μετωπικές αντιπαραθέσεις και στις άγριες απεργίες του Βορρά εκείνης της εποχής έθεσε ανοιχτά υπό αμφισβήτηση το ίδιο το καθεστώς της μισθωτής εργασίας. Προδομένο από τη συμμαχία της κοινοβουλευτικής Αριστεράς με τους Ιταλούς βιομηχάνους γνώρισε την ωμή καταστολή των χρόνων του ’70, και στα τέλη αυτής της δεκαετίας όλοι σχεδόν οι ηγέτες του Potere Operaio συνελήφθησαν και δικάστηκαν ή αναγκάστηκαν για τον ίδιο λόγο να δραπετεύσουν από την Ιταλία.

Κάπου 30 χρόνια αργότερα, κάποιοι απ’ αυτούς επανεμφανίζονται ως θεωρητικοί παγκοσμίου κύρους με κοινωνικοπολιτικές αναλύσεις που διεκδικούν ευρύτατα ακροατήρια. Χαρακτηριστικά ο Tony Negri με το διάσημο έργο του Αυτοκρατορία (2000, σε συνεργασία με τον M. Hardt¹) και, στην ίδια γραμμή σήμερα, ο Paolo Virno. Η Γραμματική του πλήθους (2003)² είναι στην πραγματικότητα η όψιμη διδακτορική διατριβή του P. Virno, ο οποίος τώρα διδάσκει Επικοινωνίες στο Πανεπιστήμιο της Καλαβρίας. Είναι το έργο του που διαβάστηκε περισσότερο και, όπως θα δούμε, ένα έργο που διασυνδέεται απευθείας με την πρόσφατη σκέψη του Negri, πολύ περισσότερο απ’ όσο με τις παλαιότερες αναλύσεις της Αυτονομίας. Αξίζει να δούμε λοιπόν τι έχει αλλάξει στη σκέψη αυτών των στοχαστών μέσα στις λίγες δεκαετίες που μεσολάβησαν.

Στα κείμενα των θεωρητικών της Αυτονομίας από τη δεκαετία του ’70 εμφανίζεται η έννοια του «εργάτη-μάζα» ή του «κοινωνικού εργάτη». Πρόκειται για μία διεύρυνση της κλασικής έννοιας του προλεταριάτου προκειμένου να περιλάβουν στην ίδια κατηγορία τους περιστασιακά απασχολούμενους ή ακόμη και τους ανέργους, ακριβώς τη στιγμή που η γενικευμένη εισαγωγή του αυτοματισμού στην παραγωγή άλλαζε δραματικά το καθεστώς της εργασίας και δημιουργούσε το φαινόμενο που ονομάστηκε δομική ανεργία. Η γενική ιδέα ήταν πως η αναπαραγωγή του σύγχρονου καπιταλισμού απαιτούσε έλεγχο όχι μόνο της εργασίας αλλά και του ελεύθερου χρόνου, και των ιδιωτικών συμπεριφορών, ολόκληρης της ζωής εν ολίγοις των ανθρώπων, ούτως ώστε μπορούμε να μιλήσουμε για μαζική «προλεταριοποίηση» του πληθυσμού· βάσει αυτής της σύλληψης μπορούσαν να διεκδικηθούν δικαιώματα και για εκείνους που είχαν πεταχτεί έξω από την αγορά εργασίας, και για εκείνους των οποίων η εργασία δεν είχε ποτέ θεσμική μορφή –παράδειγμα: η νεολαία, οι γυναίκες– αλλά επίσης να προταθεί η ιδέα του «κοινωνικού μισθού» με στόχο να απεξαρτηθεί η κοινωνική αναπαραγωγή από τις μισθωτές μορφές εργασίας. Μια διαπίστωση δηλαδή που συνελάμβανε τη μετατροπή ολόκληρης της κοινωνίας σε μεταφορικό εργοστάσιο, σύμφωνα με την ολοκληρωτική ροπή του υπερανεπτυγμένου καπιταλισμού, γινόταν μοχλός για τη βίαιη διεκδίκηση μιας επιστροφής της υπεραξίας στην κοινωνία.

Η έννοια της «μάζας» που χρησιμοποιούσαν τότε αυτοί οι διανοητές (στην έκφραση, ας πούμε, «εργάτης-μάζα») ήταν μια έννοια που εισήχθη στις θεωρητικές συζητήσεις από τις αρχές περίπου του εικοστού αιώνα, κυρίως από συντηρητικούς στοχαστές όπως ο J. Ortega y Gasset (Η εξέγερση των μαζών, 1930³) οι οποίοι θρηνούσαν τη μαζοποίηση των σύγχρονων κοινωνιών, με όλα τα χαρακτηριστικά της αποξένωσης, αποπροσωποποίησης, της παρακμής των ανώτερων αξιών, κτλ. Ριζοσπάστες θεωρητικοί από τον μεταμαρξιστικό χώρο, όπως η Σχολή της Φραγκφούρτης, παρέλαβαν αυτή την έννοια δείχνοντας τον πραγματικό της συσχετισμό με το διευθυντικό-γραφειοκρατικό μοντέλο του ύστερου καπιταλισμού και με τις στρατηγικές που αυτό ανέπτυσσε, κυρίως μέσω της πολιτιστικής βιομηχανίας, για τη χειραγώγηση σε μεγάλη κλίμακα των ανθρώπινων αναγκών και συμπεριφορών (η προβληματική της «μαζικής κουλτούρας»). Σε όλες αυτές τις χρήσεις ο όρος είχε αρνητική συνδήλωση, ανεξαρτήτως της διάγνωσης του φαινομένου που επιχειρούσε η κάθε πλευρά, και υποδήλωνε μια σειρά από ανησυχητικά χαρακτηριστικά των σύγχρονων κοινωνιών, όπως η καταστροφή της ανεξάρτητης ατομικότητας, η παρακμή της παραδοσιακής έννοιας του πολίτη, η άρση των φιλελεύθερων διαμεσολαβήσεων μεταξύ οικονομικών και πολιτικών λειτουργιών, αφενός, και ιδιωτικής/δημόσιας σφαίρας, αφετέρου – σημάδευε δηλαδή τις ολοκληρωτικές εξελίξεις μέσα στην καρδιά των ίδιων των «φιλελεύθερων» κεφαλαιοκρατικών κοινωνιών της Δύσης.

Ο όρος «πλήθος» (multitudo) που χρησιμοποιεί εμβληματικά σήμερα ο Virno, τον οποίο έθεσε σε κυκλοφορία βεβαίως ο Negri, είναι με κάποια έννοια κληρονόμος εκείνης της παλαιάς έννοιας της «μάζας», μπολιασμένος ωστόσο από το θεωρητικό ιδίωμα του Jules Deleuze από το οποίο εν τω μεταξύ επηρεάστηκαν τούτοι οι πρώην θεωρητικοί της Αυτονομίας. Με μια ουσιώδη νοηματική διαφορά: έχοντας ενδώσει πλέον σε έναν μεταμοντέρνο κρυπτοκομφορμισμό (κατά το παράδειγμα του φιλοσοφικού μέντορά τους) που επιζητεί δήθεν «θετικές όψεις» στον άκρως τεχνικοποιημένο καπιταλισμό των ημερών μας, χωρίς ν’ αποποιούνται ταυτόχρονα μια επαναστατικοφανή ρητορική, προσπαθούν να βρουν εποικοδομητικές πλευρές στα ανησυχητικά φαινόμενα που κανονικά σηματοδοτεί ο όρος. Έτσι, σύμφωνα με τη συλλογιστική που αναπτύσσει εδώ ο Virno, το «πλήθος» αντιτίθεται στον «λαό» όπως ακριβώς αντιτίθεται η κοινωνία στο κράτος, ο Σπινόζα στον Χομπς, η ανεστιότητα στην εδαφικότητα και η φυγόκεντρη κίνηση στην κεντρομόλο. Η επικράτηση της «γενικής διάνοιας», δηλ. ενός συνόλου επικοινωνιακών κοινών τόπων (βλ. διαδίκτυο), ο μηδενισμός που συνδέεται με τις διάχυτες μορφές ανασφάλειας, ακόμη και αποκρουστικές ψυχικές παραμορφώσεις όπως ο καιροσκοπισμός και η φλυαρία (δηλ. αποσύνδεση της γλώσσας από το αναφερόμενό της) γίνεται μια απεγνωσμένη προσπάθεια να παρουσιαστούν στη δυνητικά θετική, δηλαδή απελευθερωτική τους όψη. Γιατί;

Άξονας όλου του επιχειρήματος του P. Virno είναι η αντιπαράθεση φορντικού-μεταφορντικού μοντέλου εργασίας. Όλα τα χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν παραπάνω απορρέουν από την προσαρμογή των ανθρώπων στο μεταφορντικό μοντέλο εργασίας που χαρακτηρίζει τις σύγχρονες μορφές παραγωγής και αντιτίθεται ριζικά, υποτίθεται, στον ταιηλορισμό/φορντισμό που εφαρμοζόταν κατά τον προηγούμενο τρόπο οργάνωσης του καπιταλισμού (μέχρι περίπου το 1970). Δηλαδή, στην αποκτηνωτική εργασία της αλυσίδας παραγωγής, όπου ο εργαζόμενος δούλευε μηχανικά και τμηματικά χωρίς κανέναν απολύτως έλεγχο στο προϊόν και στη συνολική διαδικασία, σήμερα έχουμε την ελαστική, «ευφυή» λεγόμενη εργασία που συνδέεται περισσότερο με την τεχνολογία και τις στρατηγικές της επικοινωνίας.

Βεβαίως η εξάρτηση της εργασίας από την εργοδοσία παραμένει, μαζί με όλες τις ανεπιθύμητες και αυταρχικές ιεραρχίες που συνεπάγεται, και αυτό είναι κάτι το οποίο πρέπει ν’ ανατραπεί· ωστόσο για τον Virno η φύση αυτών των νέων μορφών εργασίας υποτίθεται ότι ασκεί ικανότητες οι οποίες προηγουμένως ανήκαν στη σφαίρα της πολιτικής (του πρακτικού, σε αντίθεση με το τεχνικό πεδίο, κατά την ορολογία του Αριστοτέλη) και, άρα, παιδαγωγεί μεγάλες μάζες ανθρώπων, εργαζομένων όσο και μη εργαζομένων με τη συμβατική έννοια, σε μορφές δυνητικής αυτονομίας.
Η ιδέα αυτή είναι απολύτως ατυχής. Πρώτον, οι παραδοσιακές (ταιηλορικές/φορντικές) μορφές εργασίας καθόλου δεν προορίζονται να εξαφανιστούν, αφού δυστυχώς δεν έχει ακόμη κατασκευαστεί ο ανθρώπινος τύπος εκείνος που θα τρέφεται αποκλειστικά με πληροφορία· επίσης, το κράτος κάθε άλλο παρά έχει αποδυναμωθεί, αφού όσο λιγότερο ελεύθερο είναι να χαράζει αυτόνομα την πολιτική του από εξωτερική άποψη τόσο περισσότερο ισχυροποιείται στο εσωτερικό του σαν δύναμη καταστολής, βιοπολιτικών παρεμβάσεων (για να χρησιμοποιήσω τον όρο του Φουκώ που μάλλον εγκρίνει ο Virno) και ελέγχου της κίνησης του εργατικού δυναμικού.

Το κυριότερο όμως, ακόμη κι εκεί όπου εφαρμόζονται οι νέες μορφές, ποιοτικά μιλώντας η διαφορά είναι πολύ μικρότερη από εκείνη που θέλει να υποβάλει ο συγγραφέας. Αν στον φορντισμό μηχανοποιείται και απονεκρώνεται το σώμα του εργαζομένου (με όλες τις παθογενείς ψυχικές επιπτώσεις, φυσικά), τουλάχιστον ένα ίζημα σκέψης παραμένει δυνητικά αδέσμευτο· στο μεταφορντικό μοντέλο η καπιταλιστική λογική έχει αλώσει πλέον την ίδια τη σκέψη, τη διάνοια, η οποία στις «ευφυείς» μορφές εργασίας ακολουθεί την ίδια θλιβερή μοίρα του σώματος στις αλυσίδες παραγωγής: εργαλειοποιείται και απολιθώνεται. Μόνο ένας αφελέστατος τεχνοκράτης θα τολμούσε να υποστηρίξει πως η εργασία του διαφημιστή, του μάνατζερ, του ειδικού των δημοσίων σχέσεων, του προγραμματιστή είναι λιγότερο αποκτηνωτική από τη εργασία του εργάτη στη βαριά αυτοκινητοβιομηχανία. Στην πραγματικότητα είναι απείρως περισσότερο, αφού πλήττει το ίδιο το κέντρο της ανθρώπινης ύπαρξης, την ανθρώπινη συνείδηση, δημιουργώντας υβριδικά ανθρωποειδή τα οποία όχι μόνο δεν είναι σε θέση να προσανατολιστούν σε οιαδήποτε έννοια αυτονομίας, αλλά χάνουν και το τελευταίο έρεισμα αντίστασης στο οποίο κάθε αυτοσυνειδησία έβρισκε στέρεο έδαφος – την απείθαρχη ενστικτώδη φύση.

1. Ελλ. έκδ. Scripta (Αθήνα 2002), μετ. Νεκτάριος Καλαϊτζής..
2. Paolo Virno, Γραμματική του πλήθους. Για μια ανάλυση των σύγχρονων μορφών ζωής, μετ. Βασίλης Πασσάς, επιμ. Γιώργης-Βύρων Δάβος (Αλεξάνδρεια / Οδυσσέας: Αθήνα 2006).
3. Ελλ. έκδ. Δωδώνη (Αθήνα 1972), εισαγ.-μετ.-επιλεγ. Χρήστου Μαλεβίτση.

futura-blog.blogspot.com/2008/02/blog-post_27.html

«Το μέλλον είναι η εκπαίδευση»

Μπιλ Γκέιτς

συνέντευξη στον ΔΗΜΗΤΡΗ ΤΣΙΟΔΡΑ

Πόσο θα αλλάξει τη ζωή μας η τεχνολογία τις επόμενες δεκαετίες; Θα πηγαίνουμε στο γραφείο ή θα δουλεύουμε από το σπίτι; Η διδασκαλία στα σχολεία θα γίνεται με διαφορετικό τρόπο;

**Ο Μπιλ Γκέιτς είναι σίγουρα το πιο κατάλληλο πρόσωπο για να απαντήσει στα ερωτήματα.

**Ο ιδρυτής της Microsoft, που βρέθηκε για 6 ώρες στην Αθήνα, στα 30 λεπτά της συνέντευξης δεν είχε κανένα πρόβλημα να μιλήσει για τα πάντα: από το αν οι ΗΠΑ θα εξακολουθήσουν να είναι κυρίαρχη δύναμη, μέχρι την κριτική που δέχεται η Microsoft για τη δημιουργία «κλειστών συστημάτων» και τις ανεκπλήρωτες φιλοδοξίες του.

* Πώς φαντάζεστε ότι θα είναι ο κόσμος της τεχνολογίας σε 5-10 χρόνια;

- Οι τεχνολογίες αλλάζουν πολύ γρήγορα. Αρκεί να σκεφθούμε ότι πριν από 10 χρόνια, η χρήση του προσωπικού υπολογιστή του Ιντερνετ και των κινητών τηλεφώνων ήταν πολύ περιορισμένη, ότι ακούγαμε μουσική από δίσκους και CD, ότι για να διαβάσεις μια εγκυκλοπαίδεια χρειαζόταν να ξεφυλλίσεις πολύ μεγάλο όγκο χαρτιού. Τα επόμενα δέκα χρόνια πιστεύω ότι οι αλλαγές θα είναι ακόμη μεγαλύτερες. Θα διαβάζουμε περισσότερο στην οθόνη, θα μπορούμε να μιλάμε στο κινητό και να μας απαντά σε ερωτήσεις, θα κάνουμε περισσότερα πράγματα αγγίζοντας μια οθόνη ή απλά μιλώντας σε κάποια συσκευή, θα χρησιμοποιούμε λιγότερο μελάνι. Τώρα βρισκόμαστε στην αρχή μιας νέας ψηφιακής δεκαετίας, που το βασικό της χαρακτηριστικό θα είναι η εύκολη επικοινωνία και η ανταλλαγή πληροφοριών σ' όποιο μέρος του κόσμου κι αν βρίσκεται κάποιος.

* Πώς αυτές οι αλλαγές θα επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο εργαζόμαστε;

- Σίγουρα θα βοηθήσουν να γίνει πιο παραγωγική η εργασία, να οργανώνονται πιο πολύπλοκα προγράμματα, ν' αποφεύγεται η ρουτίνα και η επανάληψη των ίδιων πραγμάτων. Οι τηλεδιασκέψεις, που σήμερα είναι δαπανηρές, θα είναι ένα μια καθημερινή δραστηριότητα και το κινητό τηλέφωνο θα χρησιμεύει σε πολύ περισσότερα πράγματα. Στη Microsoft κάνουμε έρευνα, σχετικά με το πώς θα χάνεται όλο και λιγότερο χρόνος και πώς η εργασία μπορεί να γίνεται περισσότερο παραγωγική.

* Αυτό σημαίνει ότι θα δουλεύουμε περισσότερο στο σπίτι μας ή στο χώρο που επιλέγουμε και λιγότερο στο γραφείο;

- Σίγουρα θα υπάρχει απελευθέρωση από τη σημερινή υποχρέωση της φυσικής παρουσίας. Σε πολλούς ανθρώπους δεν αρέσει η πειθαρχία κι επιθυμούν να έχουν τη δυνατότητα επιλογής για το πώς, πόσο και πού θα δουλέψουν. Σε δέκα χρόνια, κάποιος θα έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιεί φορητή οθόνη τσέπης, να την προσαρμόζει, να την ανοίγει και να την κλείνει σαν πάπυρο, να ενημερώνεται και να επικοινωνεί.

* Μιλώντας τον Απρίλιο του 2007 στο Πεκίνο, είπατε ότι «η εκπαίδευση είναι η πιο σημαντική επένδυση για το μέλλον». Με ποιον τρόπο το Ιντερνετ θα αλλάξει το εκπαιδευτικό σύστημα;

- Η επένδυση στην εκπαίδευση είναι σαφώς το πιο σημαντικό πράγμα. Για τη στοιχειώδη εκπαίδευση το βασικό στοιχείο είναι πάντα οι δάσκαλοι. Ο τρόπος που συνεργάζονται με τα παιδιά, που μοιράζουν δουλειά, που ανταλλάσσουν απόψεις. Για το κολέγιο ένα βασικό στοιχείο είναι οι διαλέξεις. Αυτές πλέον είναι διαθέσιμες στον καθένα. Μπορείς να βρεις εύκολα τις διαλέξεις στο ΜΙΤ, στο Γέιλ κ.λπ. Εγώ προσωπικά, όταν θέλω να φέρω στο μυαλό μου κάποια πράγματα για τη χημεία, μπορώ να δω μια διάλεξη στον υπολογιστή. Ομως είναι πολύ σημαντικό πράγμα η συνεργασία, η διαδικασία αξιολόγησης.

* Πιστεύετε ότι κάποια στιγμή το πανεπιστήμιο θα είναι πολύ διαφορετικό, χωρίς campus, όπου όλα θα γίνονται μέσω Ιντερνετ;

- Πιστεύω ότι ένα πανεπιστήμιο δεν είναι μόνο οι διαλέξεις. Υπάρχουν φυσικά οι διαλέξεις και κάποιος μπορεί να έχει τον κατάλογο και να παρακολουθεί αυτές που θέλει. Αλλά αυτό είναι για πολύ ειδικές περιπτώσεις σπουδαστών. Η συνεργασία μεταξύ των φοιτητών, η κατεύθυνση που δίνεται από τους καθηγητές, η κοινωνική ζωή στο πανεπιστήμιο, θα εξακολουθήσουν να είναι πολύ σημαντικά. Η τεχνολογία, απλώς, μπορεί να βοηθήσει στη διερεύνηση των παραπάνω πεδίων. Αλλωστε, το 80% των σπουδαστών πιστεύει ότι η φυσική παρουσία είναι πολύ σημαντικό πράγμα.

* Τι πρέπει να κάνουν οι κυβερνήσεις ώστε να εκμεταλλευθούν στην εκπαίδευση την ανάπτυξη της τεχνολογίας;

- Πρώτα απ' όλα πρέπει να βοηθήσουν ώστε να δημιουργηθούν σύγχρονες υποδομές για το Ιντερνετ. Ομως η τεχνολογία από μόνη της δεν αρκεί για να αντιμετωπιστούν όλα τα προβλήματα της εκπαίδευσης. Πρέπει να αλλάξουν τα προγράμματα σπουδών. Η διδασκαλία της ιστορίας και των επιστημών μπορεί να γίνεται on line. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι η εμπλοκή των δασκάλων σ' όλα αυτά. Το να παρακολουθούν τις τεχνολογικές εξελίξεις, να μπορούν να δουλέψουν μ' αυτές και να διδάξουν τα παιδιά να εργάζονται μ' αυτό τον τρόπο.

* Επηρεάζει το Ιντερνετ τη λειτουργία της δημοκρατίας;

- Φυσικά επηρεάζει. Σήμερα ο καθένας μπορεί να δημοσιεύει πράγματα. Παλιότερα αυτό γινόταν μόνο από τις εφημερίδες, τους τηλεοπτικούς και τους ραδιοφωνικούς σταθμούς. Σήμερα υπάρχει ελευθερία πληροφόρησης. Μπορούμε να ακούμε τη φωνή των άλλων. Μαθαίνεις νέα από διαφορετικές πηγές. Η λογοκρισία είναι πλέον πάρα πολύ δύσκολη.

* Διαβάζεις, όμως, και πολλές ανακρίβειες, ακόμη και ψέματα.

- Οι πολίτες κρίνουν ποια site πρέπει να εμπιστευθούν. Πιστεύω ότι οι πληροφορίες που παρέχονται μέσω Ινερνετ, βοηθούν τη δημοκρατία.

* Η τεχνολογία, όμως, αυξάνει αντί να μειώνει το χάσμα ανάμεσα στις φτωχές και τις πλούσιες χώρες.

- Κάθε νέο επίτευγμα στην ιατρική και την τεχνολογία είναι αρχικά διαθέσιμο στους πιο εύπορους και χρειάζεται αρκετός χρόνος για να φθάσει σ' εκείνους που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη. Το βλέπουμε στην καταπολέμηση ασθενειών ή στην αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού. Το ζήτημα, λοιπόν, είναι πώς θα μειώσουμε τον χρόνο, ώστε οι νέες ανακαλύψεις να έχουν σύντομα αποτέλεσμα στους ανθρώπους που έχουν ανάγκη.

* Βλέπουμε ότι ένα πολύ μικρό ποσοστό ανθρώπων κατέχει το μεγαλύτερο ποσοστό του παγκόσμιου πλούτου. Πώς μπορεί να γεφυρωθεί αυτό το χάσμα;

- Πράγματι το ζήτημα είναι όχι μόνο τι κάνουν οι ιδιώτες με το φιλανθρωπικό τους έργο, αλλά τι κάνουν οι κυβερνήσεις, που έχουν και την ευθύνη. Πρέπει να αυξήσουν τα κονδύλια της βοήθειας. Σε ομιλίες μου σε διάφορες εταιρείες λέω ότι πρέπει να χρησιμοποιήσουμε την τεχνογνωσία ώστε η πρόοδος αυτή να είναι διαθέσιμη στα πιο φτωχά στρώματα. Πρέπει να γίνει προσπάθεια από κυβερνήσεις, επιχειρήσεις και ιδιώτες ώστε να κατευθυνθούν περισσότερα κεφάλαια προς εκείνους που έχουν ανάγκη.

* Πιστεύετε ότι μπορούν να υπάρξουν τεχνολογικές λύσεις, οι οποίες θα βοηθήσουν στην αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων;

- Εχουν διοχετευθεί αρκετά χρήματα στην έρευνα προς αυτή την κατεύθυνση. Πιστεύω ότι στο μέλλον θα παράγεται ηλεκτρική ενέργεια και θα γίνονται οι μεταφορές δίχως να εκλύεται διοξείδιο του άνθρακα. Δυστυχώς, οι επιπτώσεις στο περιβάλλον τα επόμενα 50 χρόνια θα φανούν περισσότερο στους φτωχούς και λιγότερο στους πλούσιους.

* Θα 'θελα να κλείσουμε τη συζήτηση με μια προσωπική ερώτηση. Ποια είναι η ανεκπλήρωτη φιλοδοξία σας; Αν έχετε κάποια...

- Πολλές! Κατ' αρχάς, ο υπολογιστής που ονειρευόμουν, όταν άφηνα τις σπουδές μου για να δημιουργήσω τη Microsoft, έγινε, όμως δεν είναι ακόμη τόσο έξυπνος και τόσο απλός στη χρήση όσο θα 'θελα. Αυτό το όνειρο συνεχίζει να προσπαθεί να το υλοποιήσει η Microsoft, με πολλά σπουδαία στελέχη που διαθέτει. Θέλω επίσης να συμβάλω όσο μπορώ στο να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα της πείνας, του AIDS, του αναλαφαβητισμού. Θέλω να δω τα παιδιά μου να μεγαλώνουν και να πηγαίνουν καλά στη ζωή τους. Εχω, όπως βλέπετε, πολλές ακόμη ανεκπλήρωτες φιλοδοξίες.

---

Για το ελεύθερο λογισμικό

Ο Γκέιτς και ο αντίλογος

*«Γιατί η Microsoft είναι τόσο πετυχημένη; Επειδή δημιούργησε ένα σύστημα που επιτρέπει στον καθένα να αναπτύξει software. Δεν υπάρχουν περιορισμοί. Αυτή η δημιουργική βιομηχανία δεν υπήρχε πριν από τη microsoft. Σ' αυτή τη λογική καταλαβαίνω το "ανοιχτό". Αν ανοιχτό σημαίνει ότι αυτοί που φτιάχνουν software δεν πρέπει να πληρώνονται, όπως κι αυτοί που γράφουν άρθρα σε μια εφημερίδα να μην πληρώνονται, αυτό μοιάζει παράλογο. Από εκεί και πέρα, η Microsoft έχει διαφορετικές τιμές για φοιτητές και προσφέρει software σε αρκετές επιχειρήσεις».

---

Για τη συμφωνία Eλλάδας-Microsoft

*«Είναι ένα μεγάλο βήμα και μπορεί να δημιουργήσει ευκαιρίες. Παρέχει σε πανεπιστήμια και επιχειρήσεις ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για την προώθηση πρωτοπόρων ιδεών και την παραγωγή προϊόντων υψηλών προδιαγραφών που θα είναι ανταγωνιστικά στο διεθνές περιβάλλον. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι πολύ καλό ή μέτριο. Εξαρτάται πώς θα λειτουργήσει στην πράξη.

»Μπορείτε να κοιτάξετε στον κόσμο και να δείτε πώς δουλεύουν οι κυβερνήσεις. Προσπαθούν να χρησιμοποιούν τα καλύτερα εργαλεία.

»Το πραγματικό κόστος είναι πολύ πολύ μικρό σε σχέση με τα αποτελέσματα που θα υπάρχουν».

---

Για Κίνα, Ινδία και Ηνωμένες Πολιτείες

*«Είναι σηματικό γεγονός ότι η Κίνα των 1,3 δισεκατομμυρίων και η Ινδία των 1,1 δισ. έχουν κάνει σημαντική πρόοδο τα τελευταία 30 χρόνια. Στην Κίνα έχει σημειωθεί σ' αυτό το διάστημα η σημαντικότερη αύξηση παραγωγής hardware στην ιστορία.

»Επίσης παράγονται καινοτόμα προϊόντα στον τομέα της ιατρικής, νέο software, οι οικονομίες αυτές εντάσσονται με γρήγορους ρυθμούς στην παγκόσμια οικονομία.

»Παράλληλα, η Ευρώπη και η Ιαπωνία είναι σημαντικές δυνάμεις με ισχυρό νόμισμα. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι η "σχετική μοναδικότητα" των ΗΠΑ έχει πάψει να υφίσταται.

»Μεγάλο μέρος της καινοτομίας και του παγκόσμιου πλούτου εξακολουθεί να είναι συγκεντρωμένο σ' αυτή τη χώρα. Οι ΗΠΑ για πολύ καιρό ακόμη θα βρίσκονται στην πρωτοπορία της καινοτομίας και θα συνεχίσουν να έχουν τα καλύτερα πανεπιστήμια στον κόσμο, παρ' ότι ο κόσμος στο μέλλον θα είναι πολυ-πολικός».

---

Για τις αμερικανικές εκλογές

*«Δεν πρόκειται να πάρω θέση δημόσια υπέρ κάποιου συγκεκριμένου υποψήφιου. Το ειδικό ενδιαφέρον της Microsoft εστιάζεται στις απόψεις και τις προτάσεις για το εκπαιδευτικό σύστημα, στις αλλαγές που πρέπει να γίνουν και στα μετρήσιμα αποτελέσματα που πρέπει να υπάρχουν.

»Παρακολουθώ την εκλογική διαδικασία, τα debates. Ακούγονται αρκετές νέες ιδέες και σίγουρα υπάρχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον σε σύγκριση με το παρελθόν. Αυτό σίγουρα βοηθά τη δημοκρατία».

ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ - 03/02/2008

Κριτική της εργασίας στην κοινωνία της πληροφορίας από το Μωυσή Μπουντουρίδη

Βασίλης Κωστάκης

17th January 2008

Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο -αναδημοσιεύεται αυτούσιο εδώ- του Μωυσή Μπουντουρίδη από τα trhymmata, ιστολόγιο που ασχολείται με τα κοινωνικά δίκτυα και κινήματα.

—————————————————————————————————————————-

H αυγή της ψηφιακής εποχής, στα τέλη της δεκαετίας του 1980, συνέπιπτε με την πτώση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού. Ήταν τότε, όπως μας έλεγαν, που ο κόσμος έμπαινε σε μια πρωτοφανή περίοδο εξέλιξης. Οι υπολογιστές και τα δίκτυα εμφανίζονταν απανταχού, οι επιστημονικο-τεχνολογικές καινοτομίες οδηγούσαν σε πρωτοφανείς ρυθμούς ανάπτυξης, η βασισμένη στη γνώση οικονομία ανθούσε παγκόσμια και η ιστορία έφθανε δήθεν στο τέλος της. [1] Το αξιοπερίεργο όμως είναι ότι κάποιες θεωρίες, που αποδεδειγμένα αποτελούν τα αποτελεσματικά εργαλεία για την κριτική ανάλυση αυτής της νέας εποχής, προέρχονται από πολύ παλαιότερες εποχές. Ένα τέτοιο εργαλείο κριτικής ανάλυσης των οικονομικο-κοινωνικών μετασχηματισμών είναι ο μαρξισμός, ο οποίος είχε γεννηθεί σχεδόν πριν από δυο αιώνες.

Ιδιαίτερα όμως, ένα πιο πρόσφατο ρεύμα του μαρξισμού, ο “αυτονομιστικός μαρξισμός” ή “μαρξισμός της αυτονομίας,” [2] που αναπτύχθηκε κυρίως στην Ευρώπη (Ιταλία και Γαλλία) στις δεκαετίες του 1960 και 1970, έχει παραγάγει μια σειρά από γόνιμες επεξεργασίες για το σύγχρονο κόσμο. Μ’ αυτές μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα την παρούσα εποχή του ονομαζόμενου “πληροφοριακού” ή “γνωστικού καπιταλισμού.” Όπως υπαινίσσεται το όνομα, το χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτής της μαρξιστικής προσέγγισης είναι η εστίαση στην αυτενέργεια και την αυτονομία της εργατικής τάξης. Και μ’ αυτό το πρίσμα, η θεωρία της αυτονομίας αναλύει τη μετα-βιομηχανική ή μεταφορντική περίοδο της εκτεταμένης συσσώρευσης του κεφαλαίου. Είναι η περίοδος των τεχνολογιών της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών, με τις οποίες εγκαθιδρύονται οι αυτοματισμοί στους χώρους εργασίας, η ευελιξία και η διαρκής κινητικότητα στο παγκόσμιο επίπεδο και η δυνατότητα επιτήρησης όλης της κοινωνίας. Το ζήτημα βέβαια είναι πώς οι αντίστοιχες σχέσεις οργάνωσης των παραγωγικών διαδικασιών, που φέρνει μαζί της η ψηφιακή εποχή, επηρεάζουν την αντίθεση μεταξύ εργασίας και κεφαλαίου. Πράγματι, η βασική αντίθεση μεταξύ αυτών που δουλεύουν κι αυτών που οικειοποιούνται την υπεραξία της δουλειάς των πρώτων θεωρείται για τον μαρξισμό ότι είναι η κινητήρια δύναμη των ιστορικο-κοινωνικών μετασχηματισμών. Εδώ όμως φαίνεται να υπάρχει μια σημαντική διαφορά μεταξύ του κλασικού και του αυτονομιστικού μαρξισμού. Ενώ ο κλασικός μαρξισμός – που κάποιοι ονομάζουν θεωρία του ‘επιστημονικού σοσιαλισμού’ – δίνει την έμφαση στη μελέτη της λογικής του κεφαλαίου, η αυτονομία φαίνεται να προτιμά να επικεντρώνεται στα ζητήματα της εργασίας. Μ’ αποτέλεσμα, ο αυτονομιστικός μαρξισμός να βλέπει τις “νέες μορφές γνώσης και επικοινωνίας, όχι απλώς σαν όργανα της καπιταλιστικής επικυριαρχίας, αλλά επίσης και σαν μορφές δυνητικών πόρων για τους αγώνες της εργατικής τάξης.” [3] Και μ’ αυτή την έννοια, ισχυρίζεται ο Nick Dyer-Witheford, η συνεισφορά της αυτονομίας αποτελεί μια κριτική και “ανατρεπτική αντι-ερμηνεία της κοινωνίας της πληροφορίας.”

Αν λοιπόν επισκεφθούμε το θεωρητικό οπλοστάσιο, που έχει στη διάθεσή της αυτή η κριτική και ανατρεπτική ερμηνεία του σύγχρονου κόσμου, η πρώτη έννοια που θα συναντήσουμε είναι η έννοια του “γενικού νου,” που είχε εισαγάγει ο Μαρξ στο “τμήμα για τις μηχανές” του Grundrisse. [4] Η προφητική ιδέα του Μαρξ ήταν ότι, καθώς το κεφάλαιο θα εξελίσσεται, από κάποια στιγμή κι ύστερα, η ανάπτυξή του δεν θα εξαρτάται τόσο από την ποσότητα της εργασίας, αλλά από κάποια τεχνικά και οργανωτικά χαρακτηριστικά, όπως η επιστημονικο-τεχνολογική εξειδίκευση των εργαζομένων (η “επιστημονική εργασία”) και η οργανωτική διάρθρωση της εργασιακής διαδικασίας (ο “κοινωνικός συνδυασμός”). Επομένως, τότε, ο καθοριστικός παράγοντας για την παραγωγική διαδικασία θα είναι η “ανάπτυξη των γενικών ικανοτήτων του ανθρώπινου μυαλού,” δηλαδή, ο “γενικός νους” σαν μια “γενική κοινωνική γνώση” ή σαν μια “κοινωνική διάνοια.” Κι όλα αυτά φαίνονται να επαληθεύονται με την έλευση της κοινωνίας της πληροφορίας. Στον “αστερισμό του μεταφορντισμού,” οι ευέλικτες ομάδες παραγωγής και διαχείρισης, οι ερευνητικές συμπράξεις καινοτομίας και τα παγκόσμια δίκτυα επικοινωνίας καταμαρτυρούν αυτήν ακριβώς την επιστράτευση του συλλογικού γενικού νου στα πλαίσια του γνωστικού καπιταλισμού.

Βλέποντας τον γενικό νου να συσσωρεύεται και να “αντικειμενοποιείται” μέσα στο “σταθερό κεφάλαιο,” δηλαδή, μέσα στις μηχανές και τους αυτοματισμούς της παραγωγής και στα δίκτυα μεταφορών και τηλεπικοινωνιών, ο Μαρξ έφτασε να κάνει κάποιες προβλέψεις για την τύχη του ίδιου του καπιταλισμού. Έτσι, πίστευε ότι η απεριόριστη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, μέσω της εξαντλητικής εκμετάλλευσης των δυνατοτήτων του γενικού νου, θα υπονόμευε τελικά το ίδιο το κεφάλαιο και θα το οδηγούσε στην αυτοδιάλυσή του. Διότι αφενός η αυτοματοποίηση θα περιόριζε τις ανάγκες σε ανθρώπινη εργασία κι αφετέρου η συλλογική πλέον φύση της παραγωγής θα αχρήστευε την εξατομικευμένη εργασία. Αλλά, όπως ξέρουμε από τον ρου της ιστορίας, εδώ ήταν που ο Μαρξ έπεσε εντελώς έξω. Αντί να ανατραπεί ο καπιταλισμός από την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, τον είδαμε να επεκτείνεται παραπέρα και να επιβάλλει την παγκόσμια παντοδυναμία του μέσα ακριβώς από την τεχνολογική εξέλιξη, που ο Μαρξ προέβλεπε και πίστευε ότι θα γινόταν η ταφόπετρα του καπιταλισμού.

Αυτή ακριβώς η διάψευση του Μαρξ από την ίδια την τροπή, που πήρε η ιστορία, αποτέλεσε το έναυσμα για συζητήσεις και θεωρητικές επεξεργασίες, που παρήγαγε στη δεκαετία του 1990 η ομάδα του αυτονομιστικού μαρξισμού γύρω από το περιοδικό Futur Antérieur. Μια πρώτη επισήμανση, που έγινε τότε, ήταν το παράδοξο γεγονός ότι η ανάπτυξη του σταθερού κεφαλαίου, δηλαδή, των μηχανών, με στόχο την υποδούλωση και συρρίκνωση του παραγωγικού ρόλου της ανθρώπινης εργασίας, ταυτόχρονα απαιτούσε και εξαρτιόταν όλο και περισσότερο από την ενεργοποίηση και μιας άλλης συνιστώσας της εργασίας: τις μεταβλητές ικανότητες της ανθρώπινης υποκειμενικότητας για τον χειρισμό και τη λειτουργία των μηχανών. Αυτό το υποκειμενικό στοιχείο του γενικού νου, που ονομάσθηκε “μαζική διανοητικότητα,” [5] αποτελείται από ένα σύνολο επικοινωνιακών, πολιτιστικών, διαλογικών, γλωσσικών ή ηθικών χαρακτηριστικών, που αναπτύσσουν οι άνθρωποι στις σχέσεις τους μ’ άλλους ανθρώπους, μέσω του διαλόγου, των “γλωσσικών παιχνιδιών” – όπως λέει ο Paolo Virno – κι οποιωνδήποτε άλλων σχέσεων κι αλληλεπιδράσεων έχουν μεταξύ τους. [6] Αλλά, για να μπορέσει να λειτουργήσει ο ώριμος καπιταλισμός στη μεταφορντική ψηφιακή εποχή, πρέπει οπωσδήποτε όλα αυτά τα χαρακτηριστικά να μπορούν οι εργαζόμενοι να τα αναπτύσσουν, για παράδειγμα, στους τομείς της ψηλής τεχνολογίας, γιατί μόνο τότε μπορούν να επιτελούν το έργο τους με επιτυχία.

Μ’ έναν άλλο τρόπο, η “μαζική διανοητικότητα” μπορεί να περιγραφεί μέσω της έννοιας της “άυλης εργασίας,” που εισήγαγαν οι Negri, Hardt και Lazzarato, πάλι από τις σελίδες του περιοδικού Futur Antérieur. [7] Η άυλη εργασία είναι η εργασία “που παράγει το πληροφοριακό, πολιτιστικό ή συναισθηματικό στοιχείο ενός προϊόντος” [8] και, σαν τέτοια, παίζει σημαντικό ρόλο σ’ όλα τα στάδια της μεταφορντικής παραγωγικής διαδικασίας στην εποχή της πληροφορίας και των δικτύων επικοινωνίας. Έτσι, παραδείγματα άυλης εργασίας είναι η ανάπτυξη λογισμικού, παιχνιδιών βίντεο ή υπολογιστή, γραφιστικών υπολογιστή, προσομοιώσεων, δικτυακών εφαρμογών κ.λπ.

Αλλά, αν είναι έτσι, αναγκαστικά διαφοροποιείται και η συμπεριφορά του κεφαλαίου απέναντι στους διαφορετικούς τύπους της εργασίας. Αν δεχθούμε ότι η απορρόφηση του γενικού νου από το σταθερό κεφάλαιο διεκπεραιώνεται μέσω της επιβαλλόμενης προσαρμογής του εργατικού δυναμικού στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας, τότε το ερώτημα είναι τι εξασφαλίζει την καπιταλιστική ενσωμάτωση της ρευστής και μεταλλασσόμενης μαζικής διανοητικότητας; Την απάντηση τη δίνει ο Jean-Marie Vincent, ο οποίος ισχυρίζεται ότι, για να υλοποιηθεί μια τέτοια τιθάσευση από μεριάς του κεφαλαίου, απαιτούνται κάποιες πολύπλοκες διαδικασίες “επιτήρησης και παρακολούθησης,” αλλά και “απονομής δικαιωμάτων γνώσης ή/και πρόσβασης στη γνώση, που ταυτόχρονα είναι και διαδικασίες αποκλεισμού.” [9] Έτσι, “το καπιταλιστικό ‘μάνατζμεντ’ και μια ολόκληρη σειρά θεσμών (ιδίως της εκπαίδευσης) προσπαθούν να περιορίσουν τη χρήση των παραγόμενων και μεταδιδόμενων γνώσεων. Στο όνομα της κερδοφορίας και των άμεσων αποτελεσμάτων, απαγορεύονται συνδέσεις και σχέσεις, που θα μπορούσαν να τροποποιήσουν σε βάθος τη δομή του πεδίου των γνώσεων.”

Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε και τις άθλιες μορφές εκμετάλλευσης του γενικού νου. Στη μελέτη του για τη βιομηχανία των παιχνιδιών βίντεο και υπολογιστή, ο Nick Dyer-Witheford αναφέρει πολλά παραδείγματα εξαθλιωμένης ψηφιακής εργασίας. [10] Αυτές είναι περιπτώσεις που το δήθεν “συμμετοχικό μάνατζμεντ” αντιμετωπίζει τους εργαζόμενους με “ήπιες μορφές καταπίεσης, έξυπνες τακτικές αφομοίωσης, τρομερή εκμετάλλευση, υπερωρίες, φυσική και πνευματική εξάντληση, χρόνια ανασφάλεια, αποστέρηση οποιασδήποτε συνδικαλιστικής κάλυψης και οποιωνδήποτε μέτρων εργασιακής προστασίας.” Βέβαια, το νέο προλεταριάτο του γνωστικού καπιταλισμού – που κάποιοι το ονομάζουν “κογκνεταριάτο” (“cognetariat”) – περιλαμβάνει από τη μια μεριά τους προνομιούχους υψηλόμισθους άνδρες προγραμματιστές των αναπτυγμένων χωρών. Από την άλλη όμως μεριά, υπάρχει ένα φθηνό εργατικό δυναμικό, αποτελούμενο κυρίως από γυναίκες από υποανάπτυκτες χώρες, οι οποίες διαθέτουν “σβέλτα δάκτυλα,” “προσλαμβάνονται εξ αιτίας της ευπείθειας και της διαθεσιμότητάς τους και υπόκεινται σε άγριες μορφές εργασιακής πειθάρχησης κάτω από συνθήκες που καταστρέφουν την υγεία τους μέσα σε λίγα χρόνια.” Τέτοιες, για παράδειγμα είναι συνήθως οι συνθήκες στα Μεξικάνικα “maquiladoras” ή σε αντίστοιχα εργοστάσια “μονταρίσματος” σ’ άλλες υποβαθμισμένες χώρες του Νότου (όπως της Κεντρικής Αμερικής, της Ανατολικής Ασίας κ.α.). Αλλά η αλυσίδα της ανθρώπινης εκμετάλλευσης στις βιομηχανίες των παιχνιδιών βίντεο και υπολογιστή δεν έχει τελειωμό. Για παράδειγμα, στις κονσόλες των PlayStation της Sony χρησιμοποιείται ένα σπάνιο ορυκτό, που εξορύσσεται στο Κονγκό από εξαθλιωμένους εργάτες – με το εμπόριό του να γίνεται το μήλο της έριδας σε φρικιαστικούς εμφύλιους πόλεμους. Μ’ όλα αυτά βλέπουμε, όπως λέει ο Dyer-Witheford, “τη δημιουργικότητα της άυλης εργασίας στις χώρες του Βορρά να στηρίζεται σε θεμέλια εξαθλιωμένης εργασίας στις χώρες του Νότου.”

Σε πολλές βέβαια περιπτώσεις (συνήθως όμως, όπως είδαμε, πέρα από την εκμετάλλευση των γυναικών ή των φτωχών του Νότου), υπάρχει ακόμα και η θετική ή δημιουργική πλευρά της συγκρότησης αυτού που ο Negri ονόμαζε “συστατική ισχύ” [11] του γενικού νου και της μαζικής διανοητικότητας. Αυτές είναι οι δυνατότητες διεκδίκησης και επανα-οικειοποίησης, από μεριάς του κόσμου της εργασίας, των επιστημονικο-τεχνολογικών επιτευγμάτων της μεταφορντικής καπιταλιστικής οργάνωσης, τα οποία φυσικά, έτσι κι αλλιώς, είναι προϊόντα του δικού του κόπου. Όταν όμως τύχει να περάσουν στα χέρια του, σ’ ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να χρησιμοποιηθούν με δημοκρατικούς και συλλογικούς τρόπους, για να χτυπηθεί η εξουσία του κεφαλαίου ή του κράτους. Ενδεικτικά είναι τα παραδείγματα του “χακτιβισμού” των “χάκερ,” του ελεύθερου λογισμικού, της διαμάχης για πατέντες και πνευματικά δικαιώματα, της πειρατείας λογισμικού, των δικτύων “P2P” (“peer to peer”), αλλά και του “κυβερνο-ακτιβισμού,” [12] που τα τελευταία χρόνια αποτελεί ένα συστατικό στοιχείο των παγκόσμιων κινημάτων εναντίον της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.

Στην ψηφιακή λοιπόν εποχή του ανεπτυγμένου καπιταλισμού, η μάχη για την επαναδιεκδίκηση του γενικού νου καλά κρατεί. Όπως διαπιστώνει ο Dyer-Witheford, από τη μια μεριά, η έκβασή της εξαρτάται από το κατά πόσο θα καταφέρει το κεφάλαιο να κατακερματίσει ακόμα περισσότερο τον κόσμο της εργασίας. Υπάρχουν πάντως ελπίδες και στο στρατόπεδο της άλλης πλευράς: εκεί αναδύονται οι υποκειμενικότητες, που υπερασπίζονται το δικαίωμα και την ηθική αξία της εργασίας. Γι’ αυτές, το ζητούμενο είναι να σπάσει, επιτέλους, η ασφυκτική περίπτυξη του κεφαλαίου, που αποσκοπεί να πνίξει όσους τυχόν ελεύθερους θύλακες δημιουργικότητας τολμούν να ξεπροβάλουν κάτω από τις αγεφύρωτες αντιφάσεις του ίδιου του καπιταλισμού. Κι επιπλέον, το ζητούμενο για τον κόσμο της εργασίας είναι να δημιουργηθούν οι συμμαχίες κι η αντι-ηγεμονία των δυνάμεων εκείνων που επιθυμούν να αναπλάσουν δημοκρατικά και συλλογικά τον γενικό νου ώστε αυτός να γίνει στην κυριολεξία “γενικός.” [13]

[1] F. Fukuyama, Το Τέλος της Ιστορίας και ο Τελευταίος Άνθρωπος (μετάφρ. Α. Φακατσέλης), Νέα Σύνορα Α.Α. Λιβάνη, 1993.
[2] Παρότι δέχθηκε πολλές αμφισβητήσεις, ένα αντιπροσωπευτικό βιβλίο του αυτονομιστικού μαρξισμού είναι: A. Negri & M. Hardt, Αυτοκρατορία (μετάφρ. Ν. Καλαϊτζή), Scripta, 2002.
[3] N. Dyer-Witheford, “Autonomist Marxism and the Information Society,” Multitudes, 4 Ιουνίου 2004.
[4] Κ. Μαρξ, Grundrisse – Βασικές Γραμμές της Κριτικής της Πολιτικής Οικονομίας Ι, ΙΙ και ΙΙΙ (μετάφρ. Δ. Διβάρη), Στοχαστής, 1989-91.
[5] P. Virno, “Notes on the general intellect” στο βιβλίο των S. Makdisi, C. Casarino & R.E. Karl (επιμ.), Marxism Beyond Marxism, Routledge, 1966.
[6] P. Virno, A Grammar of the Multitude, Semiotext(e), 2004.
[7] M. Lazzarato & T. Negri, “Travail immatériel et subjectivité,” Futur Antérieur, no. 6, 1991.
[8] P. Virno & M. Hardt, “Glossary of concepts,” στο βιβλίο των P. Virno & M. Hardt (επιμ.), Radical Thought in Italy: A Potential Politics, University of Minnesota Press, 1996.
[9] J.-M. Vincent, “Les automatismes sociaux et le ‘general intellect’,” Futur Antérieur, no. 16 1993.
[10] N. Dyer-Witheford, “Cognitive capital contested: The class composition of the video and computer game industry,” Multitudes, no. 10, Οκτωβρίου 2002.
[11] A. Negri, “Constitutive power,” Common Sense, no. 16, 1994.
[12] W. van de Donk, B.D. Loader, P.G. Nixon & D. Rucht (επιμ.), Cyberprotest: New Media, Citizens and Social Movements, Routledge, 2004.
[13] N. Dyer-Witheford, Cyber-Marx: Cycles and Circuits of Struggles in High-Technology Capitalism, University of Illinois Press, 1999.

This entry was posted on Thursday, January 17th, 2008 at 9:32 pm and is filed under Εργασία, Ομότιμη Παραγωγή, Οικονομία, Πολιτική. You can follow any responses to this entry through the RSS 2.0 feed. You can leave a response, or trackback from your own site.

Σχόλιο πάνω στο σύντομο μανιφέστο ενός ερασιτέχνη

Το σύντομο μανιφέστο ενός ερασιτέχνη δημοσιεύτηκε στο πολιτικό περιοδικό Republic για το αφιέρωμά “προς μια κριτική του web 2.0”. Ο σχολιασμός που ακολουθεί είναι εμπνευσμένος από τις ιδέες του Μαρξ για τον εφεδρικό στρατό στη βιομηχανική παραγωγή.

Η επόμενη γενιά του web (web 3.0) μπορούμε να υποθέσουμε ότι θα προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί ακόμη περισσότερο τον εφεδρικό στρατό των ερασιτεχνών. Στη σημερινή μορφή του web (web 2.0) οι ερασιτέχνες που δεν είναι αρκετά καταρτισμένοι για να συμμετέχουν στη μη υλική παραγωγή, αποτελούν το αφανές μέρος του “εργατικού” πληθυσμού. Οι “εργαζόμενοι” ερασιτέχνες συγκεντρώνονται στο χώρο “εργασίας” - δηλαδή στις πλατφόρμες - ο οποίος δεν χαρακτηρίζεται πια από κλασσικά ιεραρχικά μοντέλα αλλά από δίκτυα (networks).

Ο Μαρξ (Singer, 1980) ισχυρίζεται ότι τα εμπόδια στην πρόοδο της ανθρωπότητας δεν δημιουργούνται από τη θρησκεία ή από τη φιλοσοφία, αλλά από το χρήμα. Ο ερασιτέχνης, υπέρμαχος της συλλογικής δημιουργίας και των ομότιμων πρακτικών, φαίνεται να ξεπερνά τα εμπόδια αυτά μη έχοντας ως αυτοσκοπό το χρηματικό κέρδος που οδηγεί στη αποξένωση. Οι εργαζόμενοι της βιομηχανικής παραγωγής, όπως περιγράφτηκε από τον Μαρξ (1889), αποξενώνονται ο ένας από τον άλλον, καθώς η οικονομία βασίζεται στις ανταγωνιστικές σχέσεις παραγωγής. Από την άλλη, η παραγωγή του web 2.0 δε βασίζεται στον ανταγωνισμό αλλά στη συλλογική δημιουργικότητα, και ο ερασιτέχνης απολαμβάνει την ευχαρίστηση του να μοιράζεσαι και της επικοινωνίας, την ίδια στιγμή που οι εταιρίες -ιδιοκτήτες των πλατφορμών- αποκομίζουν τεράστια χρηματικά κέρδη.

Ακόμη και στη παραγωγή του web, όπου δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου αμειβόμενη εργασία, το κεφάλαιο εξακολουθεί να συσσωρεύεται. Στο βιομηχανικό κόσμο, σύμφωνα με τη μαρξιστική άποψη (1889), η συσσώρευση του κεφαλαίου παράγει ένα πλεονάζων πληθυσμό εργατών. Επίσης, ο Μαρξ (1889) έδειξε ότι στη βιομηχανική παραγωγή οι διακυμάνσεις στους μισθούς των εργατών καθορίζονται από τις αλλαγές στον εφεδρικό στρατό. Επιπροσθέτως, κάθε καπιταλιστής, στο βιομηχανικό κόσμο , προτιμά να καταπιέζει ένα μικρότερο αριθμό εργατών να παράγει περισσότερο από το να προσλάβει παραπάνω εργάτες, κάτι που θα σήμαινε επιπλέον κόστος. Έτσι οι εργάτες φοβούμενοι την ανεργία που παραμονεύει -αφού υπάρχει μεγάλος αριθμός εφεδρικού στρατού εργατών- αναγκάζονται να υποκύψουν στις πιέσεις του καπιταλιστή.

Αντίθετα, στη περίπτωση της οικονομίας του web οι καπιταλιστές της πλατφόρμας όχι μόνο δεν επιδιώκουν την ύπαρξη εφεδρικού στρατού, μα επιπλέον στοχεύουν στη πλήρη εκμετάλλευση -στο μηδενισμό δηλαδή- του εφεδρικού στρατού των ερασιτεχνών. Οι ιδιοκτήτες της πλατφόρμας αποκομίζουν τεράστια χρηματικά οφέλη και σε αντάλλαγμα δίνουν στους ερασιτέχνες την ευκαιρία να δημιουργήσουν και να κοινωνικοποιηθούν. Οι ερασιτέχνες παράγουν για να ικανοποιήσουν ιεραρχικά ανώτερες ανάγκες, συντηρώντας μια νέα τάξη πραγμάτων όπου η μη υλική παραγωγή είναι μακριά από κάθε είδους χρηματικής εξάρτησης.

Σε μια καταιγίδα δημιουργίας η αυτονομία και ανεξαρτητοποίηση της πλατφόρμας, στοχεύοντας παράλληλα στην ενδυνάμωση των Κοινών (κοινά αγαθά=commons), οφείλει να αποτελέσει τακτικό στόχο του πολιτικού αγώνα των ερασιτεχνών και όχι μόνο.

Βιβλιογραφία:

Μαρξ, Κ. 1889. Το Κεφάλαιο. Μετ. Μαυρομάτης Π. Σύγχρονη Εποχή
Singer, P. 1980. Marx: A Very Short Introduction. Oxford University Pres

Το παγκόσμιο ψηφιακό χωριό

Ενας νέος κόσμος που χτίζεται από τα πληκτρολόγια των υπολογιστών και τα κινητά τηλέφωνα

Των ΝΙΚΟΥ ΜΟΥΜΟΥΡΗ, ΝΑΤΑΣΑΣ ΜΠΕΡΗ

Ούτε εξωτικό ούτε εργαλείο για τους λίγους και εκλεκτούς μυημένους. Το Internet είναι πια μέρος της καθημερινότητάς μας και δεν έχει νόημα να αναφερόμαστε σε αυτό σαν να πρόκειται για κάτι νέο. Αλλωστε δεν είναι, φέτος συμπληρώνει 39 χρόνια ζωής, άσχετα αν οι περισσότεροι το γνωρίσαμε όταν πια είχε ενηλικιωθεί.

Ακόμα και στα πιο τρελά τους όνειρα οι δημιουργοί του δεν περίμεναν πως θα ερχόταν η στιγμή που το Internet θα αποτελούσε τον βασικό ανταγωνιστή της τηλεόρασης, θα άλλαζε ριζικά τον τρόπο που επικοινωνούμε, θα δημιουργούσε νέους κλάδους της οικονομίας, θα άλλαζε ακόμα και τον τρόπο που οι πολιτικοί διατυπώνουν τις σκέψεις τους (εξακολουθούν να συμβαίνουν θαύματα)...

Αν, λοιπόν, περιμένατε να διαβάσετε στις επόμενες σελίδες τι είναι το Internet θα σας απογοητεύσουμε. Μάλλον θέλαμε να δούμε τι συμβαίνει στο παγκόσμιο «ψηφιακό χωριό» και πώς επηρεάζεται η καθημερινότητά μας. Μπορεί ως χώρα να βρισκόμαστε ακόμα σε μια σχετικώς απομακρυσμένη... συνοικία του, ωστόσο ενδιαφέροντα πράγματα συμβαίνουν και στη δική μας γειτονιά. Τα blogs ή το zoo.gr δείχνουν πως πραγματικά κάτι συμβαίνει εδώ και όσο το «γρήγορο Internet» θα γίνεται υπόθεση ολοένα περισσότερων ανθρώπων στην Ελλάδα τόσο θα πυκνώνουν και οι αξιόλογες προσπάθειες. Ισως, τελικά, να μη βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα επανάσταση αλλά να γινόμαστε μάρτυρες ενός νέου κόσμου που χτίζεται από τα πληκτρολόγια των υπολογιστών και τα κινητά μας τηλέφωνα. Αλλωστε, σταδιακά το Internet βρίσκεται στη διάθεσή μας και όση ώρα βρισκόμαστε στον δρόμο, και μάλλον δεν είναι ιδιαίτερα μακριά η μέρα που θα είμαστε μονίμως συνδεδεμένοι σε αυτό... Ως τότε, όμως, ας δούμε τι συμβαίνει «εκεί έξω»...

---

Μουσική On-line

Η μουσική βιομηχανία είναι ίσως ο κλάδος που συνειδητοποίησε με τον πιο επώδυνο τρόπο πως κάθε αντίσταση στις αλλαγές που φέρνει το Διαδίκτυο είναι, εν πολλοίς, μάταιη.

Επί σειρά ετών οι δισκογραφικές εταιρείες εθελοτυφλούσαν, θεωρώντας αρχικά πως τα ΜΡ3 ήταν μια μόδα που θα περνούσε και, αργότερα, πως με τις μηνύσεις κατά των χρηστών θα περιόριζαν την ανταλλαγή τραγουδιών. Τα σημάδια υπήρχαν βέβαια, το θέμα ήταν ποιος τα έβλεπε. Το 1999 ο Ντείβιντ Μπόουι οργάνωσε έναν on-line διαγωνισμό αναζητώντας τους καλύτερους στίχους για το τραγούδι «What's really happening» (σε σχετικώς ελεύθερη απόδοση, «Τι πραγματικά συμβαίνει»). Συγκεντρώθηκαν 80.000 υποψηφιότητες για μια υπόθεση που δεν είχε βέβαια να κάνει με την ανταλλαγή «πειρατικών» αρχείων αλλά με τη «νομιμοποίηση» του Διαδικτύου στη διανομή μουσικής και -γιατί όχι;- ταινιών.

Ηδη από τότε τραγούδια σε μορφή mp3 κυκλοφορούσαν αθρόα στο Διαδίκτυο, όμως κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει τι θα συνέβαινε τον αμέσως επόμενο χρόνο. Το 2000 ήταν η χρονιά του Napster, ενός συστήματος ανταλλαγής αρχείων -κυρίως μουσικής-, που προκάλεσε σοκ σε μουσικούς και δισκογραφικές εταιρείες. Το Napster σταμάτησε να υπάρχει ως... πειρατικό καράβι το 2001· στο μεταξύ όμως το κουτί της Πανδώρας είχε ανοίξει για τα καλά. Προγράμματα και υπηρεσίες, όπως το Audiogalaxy, το Morpheus, το Kazaa και το Limewire, έδειχναν πως οι δισκογραφικές πολύ απλά δεν μπορούσαν πια να ελέγξουν την κατάσταση και παρά τις απανωτές μηνύσεις προς χρήστες και παρόχους, δεν υπήρξε επιστροφή στο παραδοσιακό μοντέλο. Οι εταιρείες δεν ήθελαν το Διαδίκτυο, αλλά άρχισαν να αλλάζουν γνώμη το 2003, όταν η Apple παρουσίασε το on-line δισκοπωλείο iTunes, αποδεικνύοντας πως η πώληση μουσικής στο Διαδίκτυο είναι εφικτή.

Ωστόσο για αρκετό καιρό ακόμα οι δισκογραφικές εξακολουθούσαν να βλέπουν με... μισό μάτι τις on-line πωλήσεις. Η πίεση προς τις ίδιες εντάθηκε με την αύξηση στις πωλήσεις των προσωπικών συσκευών αναπαραγωγής αρχείων mp3. Μπορεί το iTunes να είχε αρχίσει τη λειτουργία του, ωστόσο σε όλο τον κόσμο πολλοί ήταν (και εξακολουθούν και σήμερα) εκείνοι που έδειχναν σαφή προτίμηση στα... ανεπίσημα συστήματα ανταλλαγής μουσικής.

Υιοθετήθηκαν διάφορα τρικ. Στα νόμιμα αρχεία ενσωματώθηκαν μηχανισμοί που αποτρέπουν την ανεξέλεγκτη αντιγραφή. Στα συστήματα ανταλλαγής τραγουδιών οι εταιρείες άρχισαν να διανέμουν αρχεία που δεν περιείχαν ούτε μία νότα, αλλά η αναπαραγωγή τους στον υπολογιστή μπορούσε υπό προϋποθέσεις να προκαλέσει βλάβη στην κάρτα ήχου και τα ηχεία. Γενικότερα, οι εταιρείες το έριξαν στο... αντάρτικο, φροντίζοντας παράλληλα να κρατούν και τις στρατιές των δικηγόρων τους απασχολημένες με μηνύσεις.

Αλλά το ποτάμι δεν μπορούσε πια να γυρίσει πίσω. Τους τελευταίους 18 μήνες οι εταιρείες αναγκάστηκαν να πιουν το πικρό ποτήρι και να... αγκαλιάσουν τον καταραμένο εχθρό - το mp3. Η ΕΜΙ, η Universal, η Warner και, εσχάτως, η Sony BMG ανακοίνωσαν πως θα διαθέτουν τα τραγούδια των καλλιτεχνών τους χωρίς προστασία αντιγραφής, υιοθετώντας πρακτικά το mp3. Σήμερα, μόνο το iTunes διατηρεί έναν κατάλογο με 6 εκατ. τραγούδια, ενώ υπολογίζεται πως ώς τα μέσα της προηγούμενης χρονιάς είχαν πραγματοποιηθεί γύρω στα 3 δισ. αγορές μουσικής. Στοιχεία για την Ελλάδα δεν υπάρχουν, ωστόσο υπάρχει μια σαφής στροφή του κοινού προς την προμήθεια μουσικής μέσω του Διαδικτύου. Σύμφωνα με στοιχεία της εταιρείας GfK, για το πρώτο εξάμηνο του 2007 στην Ελλάδα είχαν πουληθεί περισσότερες από 153.000 συσκευές συνολικής αξίας 14,5 εκατ. ευρώ, ενώ αξίζει να σημειωθεί πως σε αυτές δεν περιλαμβάνονται τα κινητά τηλέφωνα με ενσωματωμένη δυνατότητα αναπαραγωγής μουσικής.

---

Το Διαδίκτυο άρχισε να γίνεται μέρος της καθημερινότητας ολοένα και περισσότερων συμπολιτών μας μόλις την τελευταία πενταετία

Ιντερνετ: Αλλαξε τον τρόπο επικοινωνίας και σκέψης

Μια ολόκληρη ζωή ON-LINE

Μια και τα πρωινά ραδιόφωνα παίζουν περισσότερο διαφημίσεις παρά μουσική, αναζητούμε μια πρόταση μακριά από τα αθηναϊκά ερτζιανά. Το last.fm να είναι καλά και άμα βαρεθεί ο ακροατής, βουρ για το www.projectplaylist.com, όπου χιλιάδες καλοί άνθρωποι από όλο τον κόσμο δημοσιοποιούν τις λίστες με τα αγαπημένα τους τραγούδια, τουλάχιστον μία θα ταιριάζει με τα γούστα μας γι' αυτό το πρωί.

Αφού εξασφαλίσαμε το ευ ζην πάμε για τα απλά, καθημερινά πράγματα. Ελεγχος στο e-mail, σαφώς να δούμε και τι καινούργιο προέκυψε στη διάρκεια της νύχτας στον προσωπικό λογαριασμό στο www.gmail.com. Καλώς ή κακώς βρεθήκαμε... παγιδευμένοι στο Facebook (www.facebook.com), οπότε μια και δεν υπάρχει κάποια πίεση χρόνου τσεκάρουμε κάνα βίντεο, παίζουμε κάποιο παιχνίδι και δοκιμάζουμε τις ικανότητές μας στις φιλικές παρτίδες του πόκερ.

Οι παλιές ημέρες που τρέχαμε από site σε site για να δούμε τι συμβαίνει στον κόσμο ανήκουν στο παρελθόν. Ενα πρόγραμμα υποστήριξης του συστήματος RSS συγκεντρώνει τις επικεφαλίδες από τους κόμβους της επιλογής μας και άμα χρειαστούμε κάτι περισσότερο για κάτι που προέκυψε μόλις τώρα, τα παιδιά της Google να είναι καλά και το περίπτερό τους στο news.google.com. Τώρα που είπα περίπτερο, να δούμε και τα ελληνικά blogs. Γρήγορη ματιά στο sync.gr και κάπου εδώ μπορεί να ξεκινήσει η αντιμετώπιση των βασικών καθημερινών προβλημάτων. Πληρωμή λογαριασμών on-line μέσω τραπέζης και τώρα που το 'φερε η κουβέντα στις υποχρεώσεις, να κάνουμε και μια γρήγορη επίσκεψη στο www.taxisnet.gr, μια και η αγαπητή Εφορία δεν αστειεύεται άμα πέσεις έξω στις προθεσμίες υποβολής των διαφόρων δηλώσεων. Δυστυχώς το ελληνικό Δημόσιο κάθε άλλο παρά έχει διάθεση να υιοθετήσει μια πιο ελαφριά και ψηφιακή εκδοχή της γραφειοκρατίας, το ενθαρρυντικό είναι ότι η διαδικτυακή υπηρεσία των ΚΕΠ, στο www.kep.gov.gr, διαθέτει όλες τις οδηγίες και τα έντυπα αιτήσεων. Να μοίραζαν και χαρτόσημα on-line ωραία θα ήταν. Κρίσιμο ερώτημα προκύπτει: Να πάρω ομπρέλα ή όχι; Το www.meteo.gr του Αστεροσκοπείου Αθηνών είναι το απόλυτο σημείο αναφοράς για τις μετεωρολογικές προβλέψεις στη χώρα και άσε την ΕΜΥ να λέει τα δικά της. Αφού λύθηκε και αυτό, προκύπτει η ανάγκη περαιτέρω χαζολογήματος, άντε να δούμε τι έχει σήμερα το μενού του youtube.com. Στο μεταξύ το μυαλό άρχισε να γουργουρίζει, το ταΐζουμε στα γρήγορα με επισκέψεις σε κόμβους, όπως το re-public.gr ή το greekliberals.net, δεν έχει σημασία αν διαφωνείς ή συμφωνείς με τα γραφόμενα, το ζήτημα είναι να γλιτώσεις τους νευρώνες από το να γίνουν πουρές βλέποντας τηλεόραση. Φυσικά δεν θα φάμε και το σύνολο της ζωής μας μπροστά στην οθόνη, δεν υπάρχει και δυνατότητα on-line επίσκεψης στον οφθαλμίατρο, οπότε ολίγη πνευματική τροφή σε... αναλογική μορφή από το βρετανικό Amazon (amazon.co.uk) και το ελληνικό greekbooks.gr είναι επιβεβλημένη. Μια και μάλλον δεν ξεχάσαμε κάτι, μπορούμε να βγούμε πια στον δρόμο, η τηλε-εργασία, βλέπετε είναι ακόμα όνειρο απατηλό στα μέρη μας...

---

Μοιράζονται τη μουσική τους με όλους

«Στο όνειρο» του... MySpace.

«Δώστε μας να πιούμε ποτήρια ομίχλης από τα μάτια σας, μήπως σωθούμε», γράφουν στο φόντο της ιστοσελίδας που δημιούργησαν πριν από ένα χρόνο.

Αυτό είναι το μότο τους και θέλουν να το μοιραστούν με όλους τους φίλους που απέκτησαν μέσω του Ιντερνετ. Και δεν είναι λίγοι. Μέχρι σήμερα περισσότερα από 12.000 άτομα έχουν «κλικάρει» τη σελίδα τους και έχουν διαβάσει τα νέα τους.

Οι Στέφανος, Κωνσταντίνος, Νίκος, Γρηγόρης και Παναγιώτης αποτελούν το συγκρότημα «Στο Ονειρο». Παίζουν ελληνόφωνη dark rock μουσική και μοιράζονται την αγάπη τους με τους φίλους του MySpace...

Πριν από ένα χρόνο έφτιαξαν τη δική τους ιστοσελίδα. «Μας παρότρυναν φίλοι μας. Μας είπαν ότι ήταν ένας τρόπος για να μάθουμε περισσότερα για τη μουσική που αγαπάμε και να γνωρίσουμε κόσμο που συνδέεται με αυτό το είδος της μουσικής. Και είναι πράγματι έτσι. Μπορείς να βρεις κόσμο που ακούει την ίδια μουσική με σένα σε όποιο σημείο του πλανήτη και αν βρίσκεται. Να μάθεις ακόμα τι γίνεται στο εξωτερικό, ποια συγκροτήματα υπάρχουν, πότε και πού δίνουν συναυλίες», μας λέει ο κιθαρίστας του συγκροτήματος, Γρηγόρης.

Το συγκρότημα «Στο όνειρο», από αριστερά οι: Στέφανος (κιθάρα), Παναγιώτης (τύμπανα), Κωνσταντίνος (φωνητικά), Νίκος (μπάσο) και Γρηγόρης (κιθάρα).

Οπως προσθέτει, «το MySpace αποτελεί το μεγαλύτερο site κοινωνικής δικτύωσης -αριθμεί 300.000.000 εγγεγραμμένα μέλη- και αυτό που προωθεί είναι η αλληλοβοήθεια των μελών. Ετσι, μπορεί ο κάθε χρήστης του Διαδικτύου να φτιάξει τη δική του ιστοσελίδα, να αποκτήσει φίλους με κοινά ενδιαφέροντα, να ενημερωθεί, να ανταλλάξει απόψεις και να προωθήσει τη δουλειά του».

«Στη δική μας ιστοσελίδα», συνεχίζει ο Γρηγόρης, «οι φίλοι ή οι επισκέπτες καθώς την "ανοίγουν" ακούνε ένα από τα τραγούδια μας. Συνολικά έχουμε "ανεβάσει" έξι τραγούδια που είναι στη διάθεσή τους. Αν τους αρέσουν μπορούν ακόμη και να τα "κατεβάσουν", καθώς ένα από τα πιστεύω μας είναι πως η μουσική πρέπει να είναι ελεύθερη... Να μοιράζεται σε όλους».

Εχουμε βάλει φωτογραφίες από τις συναυλίες και τις εμφανίσεις μας και σύντομα σκοπεύουμε να "ανεβάσουμε" και βίντεο. Προσπαθούμε να ανανεώνουμε συχνά την ιστοσελίδα μας, να ενημερώνουμε τους φίλους μας για ό,τι προγραμματίζουμε και να απαντάμε στα μηνύματα που δεχόμαστε χωρίς καθυστέρηση. Μας αρέσει που έχουμε αποκτήσει φίλους μέσω του Διαδικτύου. Εξάλλου, η γνωριμία μας μαζί τους δεν σταματάει στο Ιντερνετ. Πολλοί από τους φίλους μας έρχονται στις συναυλίες και έχουμε γνωριστεί. Πηγαίνουμε και εμείς στις δικές τους. Επισκεπτόμαστε και εμείς τις δικές τους σελίδες, όπως κάνουν αυτοί για μας. Είμαστε μια παρέα φίλων που έχει τα ίδια ακούσματα και μοιράζεται τις ίδιες ανησυχίες, κι αυτό μας αρέσει».

---

Από το αργό στο γρήγορο Ιντερνετ

Στην απίθανη περίπτωση που η τιμή της ντομάτας και της μπριζόλας (μοσχαρίσιας ή χοιρινής, αδιάφορο) ακολουθούσε την πορεία του κόστους για μια ετήσια συνδρομή στο Διαδίκτυο, η Ελλάδα θα κατοικούνταν από ιδιαίτερα ευτυχείς πολίτες.

Το 1997 μια ετήσια συνδρομή για πρόσβαση με ταχύτητα που σήμερα παρομοιάζεται με εκείνη του σαλίγκαρου κόστιζε «με το καλημέρα» γύρω στις 80.000 δραχμές. Μιας και η σύνδεση γινόταν μέσω του απλού τηλεφωνικού δικτύου υπήρχε και χρέωση της κλήσης, που ανέβαζε το συνολικό κονδύλι στο επίπεδο των 100.000 δραχμών (περίπου 300 σημερινά ευρώ). Για τα προ δεκαετίας δεδομένα όλα αυτά σήμαιναν περίπου έναν βασικό μισθό για έναν χρόνο χρήσης του Διαδικτύου. Οσο για το κόστος αγοράς ενός επιτραπέζιου υπολογιστή, ήταν δύσκολο να βρεθεί αξιοπρεπές σύστημα με τιμή κάτω των 300.000 δραχμών, ενώ οι φορητοί ήταν αντικείμενο πόθου για τους λάτρεις της τεχνολογίας και εξεζητημένο αξεσουάρ που μπορούσαν να χρησιμοποιούν λίγοι και εκλεκτοί. Σήμερα, με περίπου 250 ευρώ ετησίως μπορεί κανείς να αποκτήσει πρόσβαση στο Διαδίκτυο με ταχύτητες υπερδεκαπλάσιες εκείνων του 1997, ενώ ένας σχετικώς αξιοπρεπής υπολογιστής δεν κοστίζει περισσότερο από 800 ευρώ.

Αναλυτικά στοιχεία για την περίοδο ώς το 2001 δεν υπάρχουν και ίσως να μην έχει και τόσο μεγάλη σημασία αυτό, με δεδομένο πως το Διαδίκτυο άρχισε να γίνεται μέρος της καθημερινότητας ολοένα και περισσότερων συμπολιτών μας μόλις την τελευταία πενταετία. Από τα διαθέσιμα στοιχεία του ΟΤΕ προκύπτει πως κατά το 2004 παρουσιάστηκε η μεγαλύτερη κίνηση στην πρόσβαση στο Διαδίκτυο μέσω του απλού τηλεφωνικού δικτύου. Οι περισσότεροι χρησιμοποιούσαν το συγκεκριμένο «δρόμο» με δεδομένη τη σχετική ευκολία στη σύνδεση και το χαμηλό κόστος, όμως όπως δείχνουν τα πράγματα, είμαστε διατεθειμένοι να ξοδέψουμε κάτι περισσότερο αν πρόκειται να γίνει η ζωή μας καλύτερη. Παρά τις τεχνικές δυσκολίες, οι περίπου 200.000 τολμηροί που ώς τα τέλη του 2005 είχαν επιλέξει κάποιο πακέτο ευρυζωνικής σύνδεσης στο Internet υπολογίζεται πως έγιναν περισσότεροι από 1 εκατ. στο τέλος του 2007. Τα μονοπάτια λοιπόν του παρελθόντος έγιναν οδικές αρτηρίες και λεωφόροι. Το μεγάλο θέμα, όμως, είναι αν υπάρχει πραγματικά λόγος χρήσης.

Στελέχη των εταιρειών πρόσβασης αλλά και παράγοντες της Εθνικής Επιτροπής Τηλεπικοινωνιών παραδέχονται πως η απουσία περιεχομένου είναι η σημαντικότερη αδυναμία του ελληνικού Internet. Οπως λένε, αν εξαιρέσουμε ορισμένες υπηρεσίες, όπως για παράδειγμα το Taxisnet, το Δημόσιο δεν έχει δημιουργήσει ένα σοβαρό αριθμό αμφίδρομων υπηρεσιών που θα ωθήσουν τους πολίτες στη χρήση της ευρυζωνικότητας. Ωστόσο το ενθαρρυντικό είναι πως έχουμε αρχίσει να βλέπουμε κάποιες ενέργειες όχι μόνον από την κεντρική κυβέρνηση αλλά και από Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης που δικαιολογούν τη διατύπωση έστω και συγκρατημένης αισιοδοξίας. Αν συμμεριστούμε την τελευταία μπορούμε να πούμε πως τα καλύτερα έρχονται. Πότε όμως;

---

ZOO.gr: τρεις φίλοι, μία ιδέα, το δημοφιλέστερο site

Από αριστερά: Δημήτρης Μπάνης, Φώτης Σιαφαρίκας, Στέλλα Κρούσκα, Μιχάλης Ναυπλιώτης και Κώστας Χατζηκοκολάκης

Χρειάστηκαν εννέα μήνες για να φέρουν στον κόσμο (μας) την ιδέα τους. Η «γέννηση» επήλθε κανονικά τον Απρίλιο του 2004 και από τότε οι βαρετές μας ώρες μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή απέκτησαν νόημα: Σταυρολεξίες!

«Υπαίτιοι», διότι πώς αλλιώς να χαρακτηρίσεις τους δημιουργούς που θέτουν σε κίνδυνο τη δουλειά σου σε καθημερινή βάση (σ.σ. οποιαδήποτε ομοιότητα με πρόσωπα και καταστάσεις είναι εντελώς συμπτωματική), είναι οι Μιχάλης Ναυπλιώτης, Δημήτρης Μπάνης και Κώστας Χατζηκοκολάκης.

Αυτοί οι τρεις φίλοι «από τα παλιά» αποφάσισαν εν μιά νυκτί να μας «καταστρέψουν» δημιουργώντας ένα διαδικτυακό σημείο συνάντησης (το δημοφιλέστερο στη χώρα μας) το γνωστό zoo (www.zoo.gr) που τα έχει όλα: chat, multiplayer games (εδώ θα βρείτε τις σταυρολεξίες!), αναζητήσεις (φίλων και συμμαθητών) video και tv! ’ντε μετά να... ξεκολλήσεις!

Αν και η ιδέα τους στην αρχή φάνταζε δύσκολη (δεν υπήρχε, βλέπετε, παγκόσμιο προηγούμενο), οι Μιχάλης (φυσικός), Δημήτρης και Κώστας (προγραμματιστές) κατάφεραν να δημιουργήσουν μια πλατφόρμα επικοινωνίας που θα επιτρέπει στους χρήστες του Διαδικτύου να την αξιοποιούν με ποικίλους τρόπους. Η ιδέα τους γρήγορα «έπιασε τόπο», και μάλιστα ...πολύ! Οσο χρειάζεται για να χωρέσουν 279.520 άνθρωποι! Τόσα είναι τα εγγεγραμμένα μέλη του (μέχρι τον Ιούνιο του 2007)!

Για το zoo.gr η καλή μέρα φάνηκε από την αρχή. Μέσα σε διάστημα λίγων μηνών το site κέρδισε το στοίχημα. Κι αυτό, γιατί, πέρα από πρωτότυπο, φιλικό και εύχρηστο, διέθετε μια καινοτομία που το έκανε ιδιαίτερα αγαπητό: το zoo.gr θυμίζει επιφάνεια εργασίας υπολογιστή, γεγονός που επιτρέπει στον χρήστη να το χρησιμοποιεί με απίστευτη ευκολία, αφού του είναι ιδιαίτερα οικείο και γνωστό.

«Θέλαμε όταν ο χρήστης επισκέπτεται το site να νιώθει άνετα και χαλαρά», μας λέει ο Μιχάλης Ναυπλιώτης. «Είναι μια εργαλειομηχανή που προσφέρεται στους χρήστες για να περνάνε όμορφα: είτε συζητώντας είτε παίζοντας παιχνίδια είτε βλέποντας zoo tv. Αν είναι να τον δυσκολεύει η λειτουργία του τότε δεν έχει νόημα, γιατί χάνεται χρόνος μέχρι να μάθεις πώς λειτουργεί, και το γεγονός αυτό σε αποθαρρύνει. Αυτή ήταν η κυριότερη επιδίωξή μας. Το site να είναι απλό, εύχρηστο και λειτουργικό».

«Το καλό με το zoo.gr», προσθέτει ο Δημήτρης Μπάνης, «είναι ότι κρύβει την τεχνική του πολυπλοκότητα. Αυτό που θέλαμε να καταλάβει ο χρήστης είναι ότι ήταν κάτι το διαφορετικό, απίστευτα απλό και αξίζει να ασχοληθεί μαζί του. Δεν ήταν κάτι χρήσιμο μεν, αλλά κουραστικό. Αντιθέτως και απλό είναι και διασκεδαστικό».

Το ελληνικό διαδικτυακό «στέκι», www,zoo.gr

Η γνωριμία των χρηστών με το zoo.gr δεν άργησε να έρθει... «Επενδύσαμε όλο το κεφάλαιό μας στη διαφήμιση», μας αναφέρει ο Μιχάλης Ναυπλιώτης. «Γρήγορα όμως καταλάβαμε πως η διαφήμιση "από στόμα σε στόμα" είναι η πιο ισχυρή. Ετσι το γνώρισε ο κόσμος, και αυτός είναι που του δίνει ζωή. Τι νόημα θα είχε το zoo.gr αν δεν υπήρχε η συμμετοχή του κόσμου; Είπαμε σε φίλους και γνωστούς για το εγχείρημά μας και όταν "ανεβάσαμε" τη σελίδα τούς τηλεφωνήσαμε. Εκείνοι το είπαν σε φίλους τους και από εκεί κύλησε το νερό στο αυλάκι».

«Μεγάλη σημασία για μας», υπογραμμίζει ο Δημήτρης Μπάνης, «διότι μέχρι τότε η επιτυχία του zoo δεν ήταν αρκετά ξεκάθαρη, είχε το βραβείο "Ερμής", που κερδίσαμε το 2006 από την Ενωση Εταιρειών Διαφήμισης Επικοινωνίας ως η καλύτερη σελίδα της χρονιάς. Ηταν πολύ σημαντική ώθηση για την προσπάθειά μας και μια μεγάλη ευκαιρία να μας μάθει το ευρύ κοινό. Από τότε οι επισκέψεις αυξήθηκαν σημαντικά και σήμερα περισσότεροι από 270.000 χρήστες αποτελούν την κρίσιμη μάζα του zoo».

Σήμερα η ομάδα που εργάζεται για το zoo.gr έχει μεγαλώσει, αφού οι απαιτήσεις έχουν αυξηθεί και τα σχέδιά τους είναι ανεξάντλητα...

Από τη συνεχή ανανέωση των παιχνιδιών (ένα πουλάκι μάς μαρτύρησε ότι σε δύο εβδομάδες θα είναι διαθέσιμη η μπιρίμπα, ζήτω!) μέχρι την προσθήκη νέων υπηρεσιών, όπως ομαδοποιήσεις (που σημαίνει γίνομαι μέλος μιας ομάδας που θαυμάζει κάποιον καλλιτέχνη, που έχει ένα συγκεκριμένο χόμπι κ.λπ.) και ειδικές εφαρμογές που προσεγγίζουν τη λογική του facebook

---

Ενας κόσμος φτιαγμένος από τους χαρακτήρες του πληκτρολογίου

Ε - mail από το παρελθόν

Πέρασαν δεν πέρασαν 15 χρόνια από τότε. Ημασταν το δεύτερο κύμα των μεταναστών του Internet, οι πρωτοπόροι είχαν ανοίξει δρόμους, αλλά μη φαντάζεστε τίποτα από τις σημερινές πολυτέλειες. Ούτε βίντεο ούτε χαριτωμένα κινούμενα σχέδια ούτε μουσικές...

Ενας κόσμος φτιαγμένος από τους χαρακτήρες του πληκτρολογίου, με σύμβολα όπως το ίσον και η παύλα να φτιάχνουν πλαίσια ή και φιγούρες. Ολα μετρημένα για έναν κόσμο που είχε πλάτος 80 στήλες και ύψος 25 γραμμές, οι διαστάσεις μιας μονόχρωμης οθόνης. Μπαίναμε στο Internet με ένα καλώδιο να απλώνεται σαν φίδι μέσα στο σπίτι, να πιάνεται όπως όπως στη ροζέτα του ΟΤΕ και το modem να σφυρίζει βραχνά κάθε φορά που επιχειρούσε σύνδεση. Ταχύτητα; 2,4 στην αρχή, 4,8 λίγο πιο μετά, 9,6 πιο μετά. Στην καλύτερη δηλαδή 100 φορές πιο αργά από μια σημερινή ADSL του 1 Mbps.

Ωρες ολόκληρες μπροστά στην οθόνη για να έρθει ένα αρχείο. Για κάποιον παράξενο λόγο ήταν καλά όταν κατέβαζες ένα πρόγραμμα από τη Σουηδία, όχι όμως από την Αγγλία. Η Αμερική ήταν από τότε εύκολη στην πρόσβαση, περνούσαμε τον Ατλαντικό για πλάκα. Και μετά, σκοτωνόμασταν ή χαζεύαμε τους σκοτωμούς στην «Αγορά» του Internet, το Internet Relay Chat... Οι ελληνοτουρκικοί καβγάδες ήταν από τις ατραξιόν του Δικτύου. Από τότε το λέγαμε έτσι, με το δέλτα κεφαλαίο, καταλαβαίναμε πως αυτό εδώ το πράγμα ήταν διαφορετικό. Κάπου νιώθαμε πως η παρουσία μας εδώ μέσα σαν να άλλαζε λίγο τον κόσμο, το ψυχανεμιζόμασταν, αλλά δεν το είχαμε και για σίγουρο. Ηταν ένας παράλληλος χώρος, με τους δικούς του κανόνες και κώδικες, θέλαμε να πιστεύουμε πως τούτο εδώ ήταν ένα κύμα που ολοένα και μεγάλωνε και θα χτυπούσε μια στιγμή τις ακτές του παλιού κόσμου. Αλλά απολύτως βέβαιοι δεν ήμασταν. Σιγά σιγά βρίσκαμε τους τρόπους συνεννόησης. Ανω κάτω τελεία, παύλα, δεξιά παρένθεση, είμαι χαρούμενος, βγάλε την παρένθεση βάλε το γράμμα «D», ξεκαρδίζομαι στα γέλια...

Μιλούσαμε για βιβλία

Καμιά φορά μιλούσαμε για βιβλία, τον «Νευρομάντη» του Γουίλιαμ Γκίμπσον, το «Generation Χ» και το «Microserfs» του Ντάγκλας Κάπλαντ. Για την ταινία «Βίος και πολιτεία» του Ν. Περάκη, για τα «Παιχνίδια πολέμου», που ένας πιτσιρικάς βρίσκει κατά λάθος μια ανοιχτή πόρτα στο σύστημα υπολογιστών του Πενταγώνου, για το Xanadu, τον πρόδρομο του Web από τη δεκαετία του '70, και το πρότζεκτ «Γουτεμβέργιος», που θέλει να περάσει on-line όλα τα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ιστορίες με χάκερ και μικρά απατεωνίστικα τρικ για να στείλεις e-mail από τη διεύθυνση theos@paradeisos.gr. Ανάσα και βουτιά...

Μετά πια γνωριστήκαμε με το Web, η ζωή μας πλέον είχε χρώμα, κίνηση, γραφικά. Το Yahoo το φιλοξενούσαν οι μηχανές του Πανεπιστημίου του Stanford. Google δεν υπήρχε. Η Microsoft δεν είχε πάρει χαμπάρι τι συνέβαινε. Ούτε οι κυβερνήσεις. Οταν το 1996 οι ΗΠΑ πήγαν να βάλουν χέρι στο Internet έγινε ...Ανάσταση. Ηθελαν, τότε, να περάσουν νόμο που απαγόρευε τη δημοσίευση «αναξιοπρεπούς περιεχομένου». Με τις τζίφρες του Μπιλ Κλίντον και του Αλ Γκορ, τρομάρα μας. Μαύρισαν όλες οι σελίδες του Web. 8 Φεβρουαρίου 1996, η πρώτη on-line διαμαρτυρία.

Οι μεγαλύτερες οργανώσεις για την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων των ΗΠΑ ενεργοποίησαν τα νομικά τους τμήματα και κέρδισαν την υπόθεση. Αντισυνταγματικός ο νόμος και την επόμενη φορά να μας ρωτήσετε πρώτα... Την ίδια ημέρα ο Ρικ Σμόλαν συντόνιζε το πρώτο ντοκιμαντέρ παγκόσμιας κλίμακας για το Internet. «24 ώρες στον κυβερνοχώρο», με ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, από τον Καναδά και τις ΗΠΑ ώς την υποσαχάρια Αφρική και τη ΝΑ Ασία να δείχνουν τι, επιτέλους, είναι αυτό το πράγμα.

Δεν ήμασταν, πια, νέοι στο Internet, είχαμε «γράψει» ώρες on-line... Ηρθαν και άλλοι άποικοι, πιο ενθουσιώδεις, πιο εφευρετικοί. Γινόμασταν ολοένα περισσότεροι... Σήμερα δεν μπαίνω πια στο Internet - βγαίνω στο Internet. Και σχεδόν κάθε μέρα είναι σαν να επιστρέφω σε μια πόλη που την άφησα πριν από πολλά χρόνια. Νέα κτήρια, νέοι δρόμοι, νέες φάτσες...

Μ' αρέσει εδώ...

---

ΤΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ

ADSL Internet: Ολοι παίρνουν μια σύνδεση «γρήγορου Internet» δήθεν για να μπαίνουν στο Δίκτυο πιο εύκολα. Στην πραγματικότητα κατεβάζουν αφειδώς τραγούδια και ταινίες χτυπώντας το Χόλιγουντ εκεί που το πονάει. Γροθιά στο σύστημα...

Blog: Προσωπικό ημερολόγιο στο οποίο βγάζεις τον καημό σου on-line και γλιτώνεις τα λεφτά που θα σου έτρωγε ο ψυχαναλυτής.

Chat room: Online χώρος συνομιλίας με άλλους χρήστες, στον οποίο μπορείς να μπεις φορώντας ακόμη και παντόφλες.

Dialup Internet: Το ισοδύναμο του να επιμένεις να κινείσαι με αραμπά όταν το πιο αργό αυτοκίνητο δίπλα σου πηγαίνει με 90 χλμ./ώρα.

Emoticon: Η φιλότιμη προσπάθεια μεταφοράς στο γραπτό λόγο των εκφράσεων του προφορικού. Οχι απολύτως επιτυχημένη ωστόσο, αλλά δεν υπάρχει και κάτι καλύτερο...

Facebook: Η πιο ύπουλη υπηρεσία... σκοτώματος χρόνου στο Διαδίκτυο. Κανείς δεν ξέρει για ποιο λόγο ακριβώς ανοίγει λογαριασμό στο Facebook, αλλά όλους εκεί θα τους (μας) βρείτε. Εμείς παιδευόμαστε, αλλά αυτοί βγάζουν λεφτά. Στα 15 δισ. δολάρια υπολογίζεται σήμερα η αξία της υπηρεσίας.

FAQ: Από το «Frequently Asked Questions» ή «Απαντήσεις στις πιο συχνές ερωτήσεις». Κείμενο που υπάρχει σε κάθε site επικοινωνίας μεταξύ των χρηστών του και το οποίο ελάχιστοι μπαίνουν στον κόπο να διαβάσουν.

Flames: Διατύπωση επιχειρημάτων που στα συμβατικά ΜΜΕ αναπαράγονται όταν απαιτείται με την εκτενή χρήση αποσιωπητικών. Παράδειγμα, «άντε γαμ... ρε μαλ..., πουτ... γιε»

Flickr: Το αντίστοιχο του YouTube για τη φωτογραφία. Καλό για χάζι...

Ε-επιχειρείν: Θέλω να ξοδέψω τα χρήματά μου τώρα! Ο πιο εύκολος τρόπος για να εξαντλήσεις την καταναλωτική σου μανία από το σπίτι. Μέσω του e-επιχειρείν δίνεται η δυνατότητα σε οποιαδήποτε επιχείρηση, οργανισμό, αλλά και σε οποιονδήποτε επαγγελματία να παρέχει τις υπηρεσίες του εύκολα και ξεκούραστα στον «τεμπέλη» καταναλωτή.

E-government: Ηλεκτρονική διακυβέρνηση. Μα γιατί γελάτε; Σας φαίνεται παράλογο που μπορεί ο κάθε πολίτης να πραγματοποιεί συναλλαγές με το Δημόσιο και τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης γρήγορα και αποτελεσματικά μέσω του Διαδικτύου;

E-banking: Κάνω αναλήψεις, καταθέσεις, πληρώνω το δάνειο ή τους λογαριασμούς μου από το σπίτι μέσω του Διαδικτύου. Καλή, έξυπνη και απίστευτα χρήσιμη η ηλεκτρονική υπηρεσία των τραπεζών, για να σταματήσουμε πια να στεκόμαστε με τις ώρες στις ουρές αρκεί οι υπηρεσίες που πληρώνουμε (ΕΥΔΑΠ, ΟΤΕ, ΔΕΗ κ.τλ.) να μην είναι τα «ζώα μου αργά» και να ενημερώνονται χωρίς καθυστέρηση.

Google: Διαδικτυακό σουπερμάρκετ, που έχει κάνει τη Microsoft να τρέχει και να μη φτάνει.

Hypertext - hyperlink: Η «καρδιά» του Web, δίνει τη δυνατότητα σύνδεσης πληροφοριών που φιλοξενούνται σε διαφορετικούς υπολογιστές του Internet. Αυτό κάνουμε κάθε φορά που πατάμε σε ένα σύνδεσμο, πείτε το και στους φίλους σας.

Linkedin: Οπως το Facebook, με λιγότερο χαβαλετζίδικη διάθεση.

MySpace: Ο φίλος του φίλου μου γίνεται δικός μου φίλος και φίλος των φίλων μου... Η μεγαλύτερη διαδικτυακή κοινότητα, με 300.000.000 εγγεγραμμένα μέλη, προσφέρει το χώρο της. Τώρα, πώς θα τον αξιοποιήσεις είναι άλλο θέμα...

Newbie: Ο φρέσκος, ο «νέος» του Internet. Δεν γνωρίζει πώς να συμπεριφερθεί και διακατέχεται από αιώνιες απορίες, τις οποίες θα του λύσει το FAQ (βλ. λέξη).

Router: Οι τροχονόμοι του Διαδικτύου μάς στέλνουν εκεί που θέλουμε να πάμε συνήθως από το συντομότερο δρόμο. Ευχαριστούμε θερμά...

Second Life: Με άλλα λόγια, θα ήθελα να ήμουν κάποιος άλλος και μπορώ να σας δείξω ακριβώς τι εννοώ, χωρίς πάντως να είμαι και απολύτως βέβαιος γι' αυτό. Αλλη μια σκοτώστρα χρόνου που βγάζει λεφτά και οδηγεί στο θεμελιώδες ερώτημα «γιατί εγώ δεν το σκέφτηκα νωρίτερα;»...

Spam: Μακριά από μας! Τα spam e-mail είναι ανεπιθύμητη (και μόνο) αλληλογραφία, που έχει σκοπό να μας τινάξει τα νεύρα στον αέρα. Γεμίζει καθημερινά το mailbox μας με άχρηστες πληροφορίες για να μας κάνει να εξασκούμε το δάχτυλο στο πλήκτρο του delete.

Torrent: Σύστημα ανταλλαγής αρχείων ή με άλλα λόγια πώς να βρεις τον τελευταίο κύκλο του «24» και του «Lost» πριν το πάρει χαμπάρει το DVD club της γειτονιάς σου.

YouTube: Αμα χάσεις τον Λαζόπουλο ή άμα θες να δεις ένα πιτσιρίκι από τις μεσοδυτικές Πολιτείες των ΗΠΑ που κάνει τα δικά του μπροστά στη βιντεοκάμερα του μπαμπά...

Ελεύθερο λογισμικό: Κάθε πρόγραμμα που μπορείτε να εγκαταστήσετε δωρεάν και να το τροποποιήσετε κατά το δοκούν. Αν εξακολουθεί να δουλεύει μετά, μπράβο σας.

Οπτική ίνα στο σπίτι: Ενα από τα άγια δισκοπότηρα των τηλεπικοινωνιών και του Διαδικτύου, που υπόσχεται απεριόριστες ταχύτητες πρόσβασης. Οχι, δεν λύνει προβλήματα όπως ο υποσιτισμός στον Τρίτο Κόσμο και οι ρυτίδες...

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 26/01/2008

Ελεύθερο Λογισμικό

Ζητήματα Επιχειρησιακής Ηθικής. Μια εισαγωγή στη φιλοσοφία του Ελευθέρου Λογισμικού.
Συγγραφή άρθρου: Παναγιώτης Πέρρος - Μ.Δ.Ε. Ηθικής Φιλοσοφίας Παν/μίου Αθηνών Προσεγγίζοντας την έννοια του Ελευθέρου Λογισμικού Η σχέση μεταξύ της τεχνολογίας και του ανθρώπου θα είναι ελεύθερη μόνο όταν ανοίξουμε διάπλατα την ανθρώπινη ύπαρξή μας ώστε να συναντηθούμε με το βαθύτερο νόημα της τεχνολογίας, όταν προβάλλουμε δηλαδή την ύπαρξή μας στην ουσία της1. Ποιος αλήθεια θα φανταζόταν, όταν ο Heidegger διατύπωνε ένα τέτοιο σκεπτικό, ότι σε μερικές δεκαετίες ο άνθρωπος θα έβλεπε την τεχνολογία όχι μόνο ως εργαλείο που βγάζει τον άνθρωπο από δύσκολες καταστάσεις, αλλά και ως κύριο φορέα γνώσης ο οποίος ταυτόχρονα εγγυάται την ελευθερία πρόσβασης στη γνώση αυτή από οποιονδήποτε το επιθυμεί, με πλήρως ανιδιοτελή κριτήρια. Το 1984 λοιπόν, επισημοποιείται ένα νέο ιδεολογικό ρεύμα μέσα από τον ίδιο τον κλάδο των παραγωγών λογισμικού, των προγραμματιστών. Ο Richard Stallman, πτυχιούχος φυσικής του Harvard, εργαζόμενος στο εργαστήριο τεχνητής νοημοσύνης του πανεπιστημίου ΜΙΤ (Τεχνολογικό Ινστιτούτο Μασαχουσέτης), αποφασίζει μετά από δέκα περίπου χρόνια εργασίας να εγκαταλείψει τη θέση του για να αφιερωθεί στην πρακτική αλλά και ιδεολογική/θεωρητική ανάπτυξη του ελευθέρου λογισμικού2. Ο νέος αυτός όρος εισάγει μια επανάσταση ιδιάζουσας μορφής ανάμεσα στις τόσες και τόσες τεχνολογικές -και όχι μόνο- επαναστάσεις του τελευταίου αιώνα. Και αυτό συμβαίνει διότι ενώ ξεκινά από το χώρο της τεχνολογίας και μάλιστα από ανθρώπους που προέρχονται από κλάδους θετικών και τεχνολογικών επιστημών, έρχεται να αλλάξει το τοπίο τόσο στον τομέα των επιχειρήσεων όσο και της οικονομίας γενικότερα. Επιπλέον δίνει άλλο νόημα στον τρόπο με τον οποίο όλοι μέχρι πρότινος αντιλαμβάνονταν τους όρους της προστασίας και εκμετάλλευσης της πνευματικής ιδιοκτησίας και της τεχνογνωσίας κατασκευής ενός προϊόντος ή εν προκειμένω ενός λογισμικού, ενός προγράμματος που απευθύνεται σε υπολογιστικά συστήματα. Ας δούμε εν συντομία τις βασικές αρχές στις οποίες συνίσταται η νέα αυτή ιδεολογία, κάνοντας μια αναφορά στο τι ακριβώς επιτάσσει στον άνθρωπο και τις επιχειρήσεις η φιλοσοφία του Ελευθέρου Λογισμικού: Α. Ελευθερία στη χρήση του λογισμικού ανεξαρτήτως σκοπού. Εδώ είναι σαφές ότι δε γίνεται διάκριση ούτε σχετικά με τα άτομα που θα το χρησιμοποιήσουν αλλά ούτε και για ποιο λόγο πρόκειται να το χρησιμοποιήσουν. Β. Ελευθερία στην τροποποίηση του πηγαίου κώδικα του λογισμικού, ώστε να μετατραπεί στην κατάλληλη μορφή και να ανταποκριθεί στις εκάστοτε ανάγκες του κάθε χρήστη. Αυτό φυσικά συνεπάγεται ότι κάθε ελεύθερο λογισμικό πρέπει να διανέμεται σε προσβάσιμη/ανοιχτή μορφή (μαζί με τον πηγαίο του κώδικα, την τεχνογνωσία κατασκευής του δηλαδή). Γ. Ελευθερία στην διανομή αλλά και την αναδιανομή τροποποιημένων και μη εκδόσεων. Αυτό σημαίνει πως οποιοσδήποτε έννομος επαγγελματίας μπορεί να προωθεί εμπορικά τη δική του διανομή λογισμικού ακόμα και με χρηματικό όφελος -το οποίο φυσικά απευθύνεται στη διανομή και όχι στο καθαυτό λογισμικό-3. Πιο παραστατικά, θα λέγαμε πως σηματοδοτείται μια νέα εποχή κατά την οποία οι επιχειρήσεις και οι απλοί άνθρωποι, οι απλοί χρήστες ενός προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή, καλούνται να ξεχάσουν τη μέχρι σήμερα ισχύουσα επιχειρησιακή νοοτροπία του «καθεδρικού» μοντέλου και να υιοθετήσουν την πιο ανθρώπινη και πιο ελεύθερη νοοτροπία του «παζαριού»4. Αυτό τι σημαίνει πρακτικά; Για να κατανοηθεί ας πάρουμε δύο περιπτώσεις ανάπτυξης λογισμικού. Στην πρώτη περίπτωση συμμετέχει μια ομάδα επαγγελματιών οι οποίοι εργάζονται για μια επιχείρηση που εμπορεύεται ιδιόκτητο λογισμικό, ενώ στη δεύτερη μια ομάδα προγραμματιστών που ασπάζονται και προωθούν τη νοοτροπία του Ελευθέρου Λογισμικού. Οι πρώτοι θα ακολουθήσουν μια διαδικασία ανάπτυξης και υλοποίησης που ταιριάζει στο μοντέλο και τη λειτουργία ενός καθεδρικού ναού: Θα κινηθούν με απόλυτη μυστικότητα και προσήλωση ώστε να μην αποκλίνουν από τις αρχές της εταιρείας τους. Η μυστικότητα αυτή έγκειται κατά κύριο λόγο στο να μη διαρρεύσουν οι αρχές και η τεχνογνωσία που αφορούν την υλοποίηση του συγκεκριμένου λογισμικού. Στη δεύτερη περίπτωση γίνεται σχεδόν το αντίθετο. Ανάμεσα στους προγραμματιστές Ελευθέρου Λογισμικού κυριαρχεί μια έκδηλη εξωστρέφεια: Από τις πρώτες κιόλας συντεταγμένες γραμμές κώδικα που θα αποτελέσουν τον πυρήνα του προγράμματος, είναι πρόθυμοι να κοινοποιήσουν τα κατορθώματα και τα προβλήματά τους με σκοπό την ίδρυση μιας άτυπης, αλλά συνάμα ουσιαστικής, κοινότητας η οποία θα συμβάλλει στο σύνολό της στην τελειοποίηση του επικείμενου προϊόντος λογισμικού. Αυτό κοντολογίς σημαίνει ότι οποιοσδήποτε ενδιαφέρεται, είτε είναι προγραμματιστής είτε όχι, μπορεί να συμβάλλει προωθώντας ιδέες και ενέργειες οι οποίες θα είναι χρήσιμες στην κοινότητα ώστε αφενός να βελτιστοποιηθεί και τελειοποιηθεί το τελικό προϊόν, αφετέρου δε, να κυκλοφορήσει ελεύθερα η τεχνογνωσία που απορρέει από την κατασκευή του. Η ΗΘΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ Δεοντολογικά και Συνεπειοκρατικά επιχειρήματα. Είναι κακό ο προγραμματιστής να αμείβεται χρηματικά σύμφωνα με τη φιλοσοφία του Ελεύθερου Λογισμικού; Φυσικά δεν είναι κακό, εφόσον βέβαια η δραστηριότητά του αυτή δε συνεπάγεται κάποια καταστροφική συνέπεια για την κοινωνία και την επιστημονική κοινότητα γενικότερα. Η ιδιοκτησία όμως του λογισμικού οδηγεί σε καταστροφικές συνέπειες. Εδώ γίνεται εξαρχής εμφανής ο Καντιανός χαρακτήρας του επιχειρήματος του ελεύθερου λογισμικού, καθώς ακόμα και ο ίδιος ο επίσημος ιδρυτής της νοοτροπίας αυτής Richard Stallman κάνει ευθεία αναφορά στην ηθική θεωρία του Kant (κατηγορική προσταγή) αναφέροντάς την κιόλας ως Χρυσό Κανόνα: "Ο λόγος για τον οποίο ένας πολίτης δε χρησιμοποιεί τέτοια καταστροφικά μέσα για να γίνει πλουσιότερος είναι γιατί, αν όλοι το έκαναν αυτό, θα είμαστε όλοι φτωχότεροι εξαιτίας της αλληλοκαταστροφής μας." 5 Η ρυθμιστική αρχή της βούλησης του Stallman εξαρτάται από το αν και κατά πόσο μπορεί αυτή να εφαρμοστεί με τη μορφή του καθολικού νόμου, γεγονός που αποτελεί και τον ορισμό της Καντιανής Κατηγορικής Προσταγής 6. Το παραπάνω σκεπτικό στηρίζεται στο δεδομένο πως το ιδιόκτητο λογισμικό (proprietary software) εκ των πραγμάτων παράγει φθόνο και κακώς εννοούμενο ανταγωνισμό τόσο μεταξύ εκείνων που το παράγουν (προγραμματιστές) όσο και μεταξύ εκείνων που το εμπορεύονται (επιχειρήσεις) και το χρησιμοποιούν (τελικοί χρήστες). Όταν κάποιος θέτει εκ των προτέρων περιοριστικές δικλείδες στον τρόπο χρήσης και διάδοσης ενός λογισμικού, συμβάλλει καθοριστικά στη δραστική μείωση των πλεονεκτημάτων που θα μπορούσε να αποκομίσει η κοινωνία ολόκληρη εάν το πρόγραμμα κυκλοφορούσε υπό ελεύθερη μορφή, ώστε ο καθένας να έχει πρόσβαση στη συγκεκριμένη τεχνολογική γνώση που πηγάζει από αυτό (πρόσβαση στον πηγαίο κώδικά του). Η νοοτροπία του «καθεδρικού» μοντέλου ανάπτυξης ιδιόκτητου λογισμικού παραβαίνει εξίσου την ηθική αρχή του Καντ ότι ο άνθρωπος πρέπει πάντοτε να αντιμετωπίζεται ως σκοπός και όχι ως μέσον. Η εμπορική βιομηχανία έχει ως σκοπό τη διάδοση του προγράμματος αποβλέποντας στο οικονομικό όφελος και την αύξηση της φήμης της, ενώ η κοινότητα ελεύθερου λογισμικού έχει ως σκοπό απευθείας τον άνθρωπο και την ωφέλεια που μπορεί να αποκομίσει από ένα λογισμικό. Ταυτόχρονα διαπιστώνει ότι η σύγχρονή του βιομηχανία παραγωγής λογισμικού βασίζεται σε θεμέλια που προκαλούν καταστροφή, πράγμα που βρίσκεται σαφέστατα στους αντίποδες της γνώσης και της επιστημονικής προόδου. Η αξία της γνώσης αλλά μόνο υπό την ελεύθερη μορφή της προβάλλεται μέσα από τη φιλοσοφία του Ελευθέρου Λογισμικού. Αυτό σημαίνει πως τίθεται εκ των προτέρων κάποιος απαράβατος ηθικός κανόνας απέναντι στον οποίο οφείλουν να είναι συνεπείς εκείνοι που τον ακολουθούν ώστε να καθίστανται συγκροτημένα ηθικά πρόσωπα. Οτιδήποτε αντίκειται τη βασική αυτή αρχή αναγνωρίζεται αυτόματα ως απαράδεκτο. Για να τεθεί ο κανόνας αυτός, ακολουθείται συγκεκριμένη επιχειρηματολογία. Καταρχάς τονίζεται ότι δεν υπάρχει εγγενές ή φυσικό δικαίωμα στην πνευματική ιδιοκτησία. Οι εκάστοτε κυβερνήσεις έχουν αναπτύξει σχετικούς νόμους για την πνευματική ιδιοκτησία κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες και για να εξυπηρετήσουν συγκεκριμένους στόχους. Για παράδειγμα το σύστημα κατοχύρωσης των ευρεσιτεχνιών αναπτύχθηκε περισσότερο για να βοηθήσει την κοινωνία και όχι τόσο τους εφευρέτες. Η ευρεσιτεχνία αφορά κυρίως τις βιομηχανίες οι οποίες είναι σε θέση να πληρώσουν τα πνευματικά δικαιώματα σε σχετικά μικρό κόστος αν λάβουμε υπόψη και το συνολικό κόστος της υποδομής μιας βιομηχανικής παραγωγής. Επομένως οι ευρεσιτεχνίες από μόνες τους δεν βλάπτουν τον πολίτη. Η ιδέα του copyright, δεν υπήρχε στην αρχαιότητα όταν συγγραφείς συχνά αντέγραφαν άλλους συγγραφείς σε θέματα επιστημονικής πραγματικότητας. Αυτή η δραστηριότητα αποδείχτηκε τελικά πολύ χρήσιμη καθώς ήταν ο μόνος τρόπος διάσωσης σημαντικών έργων αρχαίων συγγραφέων ακόμα και αποσπασματικά. Η ιδέα του copyright (όρος ο οποίος αντικαθίσταται στα έργα του που υπόκεινται στις αρχές του Ελευθέρου Λογισμικού ως "copyleft") αναπτύχθηκε από την ανάγκη να καθιερωθεί το επάγγελμα του συγγραφέως. Στα πλαίσια στα οποία αναπτύχθηκε αυτό δεν προξένησε ιδιαίτερο κακό αφού τα βιβλία μπορούσαν να αντιγραφούν με οικονομικό τρόπο σε τυπογραφείο, οπότε το γεγονός αυτό δεν είσαι σε θέση να εμποδίσει τον άνθρωπο από το να εκμεταλλευτεί τη γνώση ενός βιβλίου. Η σύγχρονη όμως επιχειρηματική και εμπορική «καθεδρική» νοοτροπία επιτάσσει την παραγωγή κέρδους από το κλείδωμα των ιδεών μέσα σε ανθρώπους, χώρους ή καταστάσεις. Για παράδειγμα ο δικηγόρος μπορεί να αποκομίζει αρκετά χρήματα χωρίς να είναι δημιουργικός. Απλά διατυπώνει λόγια ρουτίνας όπως όταν συντάσσει κάποια διαθήκη ή κάποιο συμβόλαιο. Με τον ίδιο τρόπο, κάποιο μουσείο επιβάλλει στον επισκέπτη να πληρώσει εκ νέου κάποιο αντίτιμο εισόδου ώστε να δει κάποιο ζωγραφικό πίνακα αφού έχει απαγορευθεί εκ των προτέρων η απαθανάτιση του πίνακα σε κάποιο αποθηκευτικό μέσο καταγραφής (πχ. Φωτογραφία, video)7. Η παραδοσιακή αυτή μορφή σκέψης καθώς φαίνεται είναι ασύμβατη με την ιδεολογία του ελευθέρου λογισμικού. Μία επιπλέον κύρια ηθική αρχή την οποία ακολουθούν και από την οποία εμπνέονται οι συμμετέχοντες σε μια εργασία ανάπτυξης ενός λογισμικού ανοιχτού κώδικα είναι η ανιδιοτέλεια και το εξαιρετικό ενδιαφέρον που πηγάζει από την εργασία καθαυτή. Ο προγραμματιστής ενός λογισμικού που είναι ελεύθερο κατά κανόνα δεν αισθάνεται καταπιεσμένος από το αντικείμενο της δουλειάς του, καθώς τις περισσότερες φορές επιλέγει ο ίδιος τον θεματικό τομέα με τον οποίο θα καταπιαστεί8. Η πλειοψηφία των προγραμματιστών ελεύθερου λογισμικού εργάζονται εθελοντικά και έχουν σαν κύριο μέλημα να μετατρέψουν τη δυσκολία της δουλειάς τους από βάσανο σε ευχάριστη ενασχόληση, καθώς και ευκαιρία για διεύρυνση των γνωστικών τους οριζόντων. Αυτό είναι διάχυτο σε κάθε κοινότητα που αναπτύσσεται στα πλαίσια υλοποίησης και υποστήριξης ενός προϊόντος Ελευθέρου Λογισμικού. Περνώντας στα καθαυτό συνεπειοκρατικά επιχειρήματα, ο (αντ)αγωνιστής που αγωνίζεται για την καθεδρική νοοτροπία του ιδιόκτητου λογισμικού πολλές φορές ξεχνά τελείως το βραβείο και εθίζεται στο σκεπτικό να ξεπεράσει τον αντίπαλο που πλέον αρχίζει να τον βλέπει υπό το οπτικό πρίσμα του εχθρού. Έτσι, ολόκληρη η κοινωνία απαρτίζεται από ανθρώπους που αντιπαλεύονται σε διαφορετικά στρατόπεδα ο καθένας. Η έκπτωση του ανταγωνισμού σε αυτό το επίπεδο σίγουρα δεν προωθεί την πρόοδο και την εξέλιξη τόσο της επιστημονικής όσο και τον απλούστερων μορφών γνώσης. Η προώθηση της γνώσης είναι πλέον επιτακτική ανάγκη. Η σκοποθεσία και η εν γένει νοοτροπία του ελευθέρου λογισμικού συμβάλλει καθοριστικά στη διαμόρφωση ενός παγκόσμιου πληροφοριακού οικοσυστήματος, γεγονός το οποίο στο παρελθόν φάνταζε τελείως ανέφικτο9. Σήμερα πλέον μπορεί κάποιος να κάνει την αρχή και να φυτέψει το σπόρο μιας ιδέας, χωρίς να φαντάζεται σε τι διαστάσεις μπορεί να αναπτυχθεί η καλλιέργεια αυτής της ιδέας. Αυτό βέβαια ως συνέπεια δεν απευθύνεται μόνο σε εκείνους που συμμετέχουν στην ανάπτυξη ενός τέτοιου προγράμματος αλλά και στην κοινωνία ολόκληρη. Έτσι υλοποιείται το βασικό ρητό-λογότυπο των συνεπειοκρατών που είναι «μεγαλύτερο ποσοστό ευτυχίας για μεγαλύτερο αριθμό ατόμων». Σαν απόδειξη αυτού έρχεται το γεγονός ότι οι ευχαριστημένοι τελικοί χρήστες (οι απλοί άνθρωποι κοντολογίς που χρησιμοποιούν ένα τέτοιο πρόγραμμα) εκδηλώνουν έμπρακτα ολοένα και περισσότερο το ενδιαφέρον τους τόσο για το λογισμικό ανοιχτού κώδικα, όσο και για τη φιλοσοφία που το περιβάλλει. Ο Stallman, ως ο κύριος διαχειριστής της φήμης του ελεύθερου λογισμικού, καλείται συνεχώς σε συνέδρια και συναντήσεις σε όλο τον κόσμο10. Το ευρύτατο πρόγραμμα ομιλιών του κατά το διάστημα μεταξύ Ιανουαρίου 2000 και Δεκεμβρίου 2001 περιελάμβανε σταθμούς σε έξι ηπείρους με ενθουσιώδη υποδοχή ακόμα και σε χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία. Προς το μέλλον Η συνεχής εξέλιξη των τεχνολογικών και επιχειρηματικών δεδομένων έχει αποκαλύψει πως είναι αρκετά ριψοκίνδυνο, ειδικά στον επιχειρησιακό και τεχνολογικό τομέα, να θεωρούμε κάτι ως δεδομένο και αδιαμφισβήτητο. Αρκετοί έχουν υποστηρίξει ειδικότερα πως η τεχνολογία κατέχει μια αυτόνομη ηθική αξία11 και περιέχει ιδιότητες που από μόνες τους αρκούν για να αλλάξουν το πρόσωπο μιας κοινωνίας. Η ένταση της διαμάχης μεταξύ εκείνων που από τη μια πλευρά υποστηρίζουν το «καθεδρικό» μοντέλο και όσων από την άλλη προωθούν το μοντέλο του «παζαριού» είναι ένα στάδιο που διαφαίνεται ως μετεξέλιξη από μια εποχή αυστηρής επιχειρησιακής εσωστρέφειας, σε μία περίοδο κατά την οποία η γνώση θα είναι ελεύθερη και το λογισμικό καρπός συνεργασίας και όχι κακώς εννοούμενου ανταγωνισμού. Βιβλιογραφικές παραπομπές [1] Heidegger, M. (1977) in "The Question Concerning Technology and Other Essays", trans. William Lovitt, New York: Harper and Row, 1977 [2] Stallman, R. (2002) "Free Software, Free Society: Selected Essays of Richard M. Stallman", Free Software Foundation, Boston USA [3] Laurent, A. (2004) "Understanding Open Source and Free Software Licensing", O'Reilly UK [4] Raymond, E. (2001) "The Cathedral & the Bazaar", O'Reilly UK [5] Stallman, R. (2002) "Free Software, Free Society: Selected Essays of Richard M. Stallman", Free Software Foundation, Boston USA [6] Πελεγρίνης, Θ. (1997) "Ηθική Φιλοσοφία" - Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα [7] Sitaker, K. (2005) “People, places, things and ideas”, στο Gnu.org http://www.gnu.org/philosophy/kragen-software.html [8] Weber, S. (2004) "The Success of Open Source", Harvard University Press [9] Adler, S. (1998) “Preserving the Information Ecosystem - A Discussion of Open Source Software” http://ssadler.phy.bnl.gov/~adler/OSS/OSS.html [10] Williams, S. (2002) "Free as in Freedom", O'Reilly UK [11] Rowe, S. J. (1990) "Technology and Ecology" - Home Place, Essays in Ecology, NeWest Books, Edmonton 1990 pp. 63-70

http://filosofia.gr

Τα κινητά βλάπτουν σοβαρά το DNA

Της ΝΑΝΤΙΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΟΥ Φωτ.: ΛΑΜΠΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

Σήμα κινδύνου για την υγεία ενηλίκων και -κυρίως- παιδιών εκπέμπουν έλληνες επιστήμονες που προχώρησαν πρόσφατα σε μια σημαντική ανακάλυψη: η ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων καταστρέφει το DNA των κυττάρων! Καθώς οι ειδικοί συγκεντρώνουν ολοένα και περισσότερα στοιχεία για τις βλαβερές συνέπειες από τη λεγόμενη «ηλεκτρομαγνητική ρύπανση», το εύρημα αυτό αποτελεί το τελευταίο, χρονικά, επιχείρημα όσων υποστηρίζουν ότι οι βλάβες αυτές μπορεί να είναι μη αναστρέψιμες.

«Καταστροφή στο DNA ισοδυναμεί με κυτταρικό θάνατο ή κληρονομήσιμες γενετικές μεταλλαγές αν συμβεί σε αναπαραγωγικά κύτταρα. Αυτές οι μεταλλαγές είναι μη φυσιολογικές, με συνέπεια να επέρχεται θάνατος ή σοβαρές ασθένειες, καθώς και αλλαγές ακόμη και στην κατάσταση του οργανισμού. Οποιαδήποτε αλλαγή στο DNA των αναπαραγωγικών κυττάρων μεταφέρεται στις επόμενες γενεές» εξηγεί ο Δημ. Παναγόπουλος, βιοφυσικός και ερευνητής.

Τα πειράματα ξεκίνησαν εδώ και αρκετά χρόνια από επιστημονική ομάδα με επικεφαλής τον καθηγητή Λ. Μαργαρίτη, διευθυντή του τομέα Βιολογίας Κυττάρου και Βιοφυσικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και τα πλέον πρόσφατα αποτελέσματά τους δημοσιεύθηκαν μέσα στο 2007 σε ένα από τα πιο έγκυρα διεθνή επιστημονικά περιοδικά, το «Mutation Research». Εγιναν, μάλιστα, σε έντομα, που θεωρούνται πιο ανθεκτικά από τον άνθρωπο στις ακτινοβολίες.

Οι επιστήμονες επέλεξαν να μελετήσουν την επίδραση της ακτινοβολίας στο αναπτυσσόμενο κυτταρικό σύστημα των ωοθηκών νεαρών θηλυκών εντόμων που εκτέθηκαν στην ακτινοβολία κινητού τηλεφώνου για έξι λεπτά ημερησίως και για έξι μόνο μέρες.

Σύνδρομο μικροκυμάτων

Τα αποτελέσματα εντυπωσίασαν ακόμη και τους πιο έμπειρους ερευνητές: σε πολύ μεγάλο ποσοστό -μέχρι 60%- αναπτυσσόμενων αβγών το DNA των κυττάρων είχε καταστραφεί από την ακτινοβολία! Τα πειράματα είναι τα πρώτα παγκοσμίως που αποδεικνύουν ότι οι ακτινοβολίες της κινητής τηλεφωνίας προκαλούν κυτταρικό θάνατο σε ζωντανά πειραματόζωα με έκθεση μόλις λίγων λεπτών.

Ενα από τα συμπεράσματα της έρευνας είναι ότι συμπτώματα όπως κεφαλαλγίες, κόπωση, απώλεια μνήμης, διαταραχές στον ύπνο και στη συγκέντρωση κ.ά. που έχουν καταγραφεί σε ανθρώπους που εκτίθενται σε παρόμοιες ακτινοβολίες και έχουν ονομαστεί διεθνώς «σύνδρομο μικροκυμάτων» είναι δυνατό να οφείλονται σε καταστροφή εγκεφαλικών κυττάρων από τη χρήση κινητών τηλεφώνων.

«Λόγω της ακτινοβολίας που απορροφάται από τον οργανισμό, αυξάνεται ο κίνδυνος για ανάπτυξη κακοήθους όγκου (γλοίωμα) στον εγκέφαλο, καθώς και νευρινώματος στο ακουστικό νεύρο -καρκίνος του ακουστικού νεύρου- μετά από 10 ή περισσότερα χρόνια χρήσης κινητού, ιδιαίτερα στην πλευρά του εγκεφάλου που έγινε η χρήση. Αυξάνεται ο κίνδυνος για βλάβη στον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, με αποτέλεσμα να μπορούν να περάσουν βλαβερές ουσίες από το αίμα στον εγκέφαλο. Παράλληλα παρουσιάζονται βλάβες στα νευρικά κύτταρα αλλά και στείρωση» υπογραμμίζει ο καθηγητής Λ. Μαργαρίτης.

Ασφαλώς, πολλαπλοί είναι οι κίνδυνοι για τα παιδιά. Οπως εξηγεί, «επειδή οι διαστάσεις του κρανίου τους είναι μικρότερες και τα οστά πιο μαλακά, ευνοείται η απορρόφηση ακτινοβολίας. Θεωρούνται πιο ευάλωτα γιατί είναι υπό συνεχή ανάπτυξη, παράγουν δηλαδή νέα κύτταρα».

Σε αυτό το πλαίσιο η υπουργός Υγείας της Γαλλίας, Ροσελίν Μπασελό, στις 3 Ιανουαρίου 2008, έκανε έκκληση προς τους γονείς να είναι πολύ προσεκτικοί στη χρήση κινητού από τα παιδιά τους.

Οι επιστήμονες τονίζουν ότι οι επιπτώσεις θα ήταν ίσως λιγότερο σοβαρές για τον άνθρωπο αν τα όρια έκθεσης ήταν πιο αυστηρά.

Τα όρια ασφαλείας

«Τα σημερινά όρια δυστυχώς δεν καλύπτουν τη δημόσια υγεία από αυτές τις βλάβες. Διαμορφώθηκαν το 1997 από τη Διεθνή Επιτροπή Μη Ιονίζουσας Ακτινοβολίας για να προστατεύουν από αύξηση θερμοκρασίας που μπορεί να προκαλέσει η ακτινοβολία. Βασίζονται μόνο σε βραχυπρόθεσμη έκθεση και στην ένταση της ακτινοβολίας και δεν λαμβάνουν υπόψη άλλους παράγοντες, όπως τη διάρκεια έκθεσης, τη συχνότητα κ.ά. Γι' αυτό τον λόγο οι συνεχείς μετρήσεις που αναφέρουν ότι οι κεραίες εκπέμπουν εντός των ορίων ασφαλείας δεν προστατεύουν το κοινό από τη χρόνια έκθεση στην ακτινοβολία, με αποτέλεσμα να εκτίθεται σε κινδύνους χωρίς να το γνωρίζει», τονίζει ο Λ. Μαργαρίτης.

Αν και τα όρια έκθεσης υιοθετήθηκαν από την Ε.Ε. και την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ), η επιστημονική κοινότητα εμφανίζεται ιδιαίτερα προβληματισμένη.

Ενδεικτικό είναι ότι προσφάτως ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (συμβουλευτικό όργανο της Ε.Ε.) προειδοποίησε για πιθανούς κινδύνους στην υγεία προερχόμενους από τα κινητά και τον περασμένο Αύγουστο η Bioinitiative Report, μια εξειδικευμένη έκθεση που συντάσσεται από επιστήμονες της Σουηδίας, της Αυστρίας, των ΗΠΑ, της Αγγλίας κ.λπ. πρότεινε τη μείωση των ορίων έκθεσης στην τιμή 0,1 μικροβάτ ανά τετραγωνικό εκατοστόμετρο (τ.ε.), δηλαδή για την Ελλάδα 7.200 φορές κάτω από τα σημερινά «όρια ασφαλείας»! Στη χώρα μας οι τιμές κυμαίνονται μεταξύ 360 και 720 μικροβάτ ανά τ.ε.

Εν τω μεταξύ δεν είναι λίγα τα κράτη και οι περιοχές που ήδη μείωσαν τα όρια κάτω από τα προβλεπόμενα:

Στην Ιταλία, τη Ρωσία, την Πολωνία και το Παρίσι το όριο είναι πλέον 10 μικροβάτ ανά τ.ε., στο Σάλζμπουργκ της Αυστρίας 0,1 μικροβάτ ανά τ.ε., και στο Βέλγιο 1-2 μικροβάτ, ενώ υπάρχουν προτάσεις για περαιτέρω μείωση.

«Κάνουμε έκκληση στην πολιτεία», καταλήγουν οι επιστήμονες, «να μειώσει τα όρια που έχει θεσπίσει με τον νόμο περί τηλεπικοινωνιών του 2006, ακολουθώντας το παράδειγμα των χωρών αυτών. Το μήνυμα έχουν υιοθετήσει και μεγάλοι δήμοι της χώρας, όπως της Αθήνας και του Πειραιά, που με ψήφισμά τους καλούν το κράτος να προβεί άμεσα σε μείωση των ορίων».

ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ - 20/01/2008