Επαναστατικό πρόταγμα και άμεση δημοκρατία

Αναλύω επιγραμματικά τις θέσεις του Καστοριάδη πάνω στη ριζοσπαστική του αντίληψη για την αυτονομία καθώς και το πλαίσιο σκέψης άλλων στοχαστών-ακτιβιστών του ελευθεριακού σοσιαλισμού.

Καταρχήν, θεωρώ ότι η δημοκρατία είναι αναγκαία σε ένα επαναστατικό-ριζοσπαστικό πλαίσιο. Δεν συμφωνώ με τη μορφή του σοσιαλισμού όπου και αν εφαρμόστηκε ευρέως έως σήμερα.
Παρόλο που τα πρώτα κείμενα του Μάρξ έχουν δώσει πολλές εξηγήσεις για πολύ κρίσιμα θέματα δεν μπορώ να δεχτώ τη συνολική του αντίληψη και τους περιορισμούς που προϋποθέτει. Σίγουρα, ο μαρξισμός-λενινισμός όπου και όπως εφαρμόστηκε δεν οδήγησε σε καλά αποτελέσματα και σε πολλές περιπτώσεις αποτέλεσε μια ιδιότυπη δικτατορία.
Επίσης, η επανάσταση δεν απαιτεί τη χρήση βίας, αυτό που οδηγεί σε μια επανάσταση είναι η συμμετοχή των πολιτών σε αυτοοργανωμένες πολιτικές ομάδες και κινήματα τα οποία θα αλλάξουν τα πράγματα με την ενεργό και δυναμική συμμετοχή τους. Το ότι οι πολίτες σήμερα δεν συμμετέχουν οφείλεται στο ότι πιστεύουν ότι δεν μπορούν να έχουν καμία επιρροή πουθενά.
Το υπάρχον πολιτικό πλαίσιο στοχεύει στην αποστασιοποίηση των ατόμων για να δρα ανενόχλητο, γεγονός που δείχνει ποια είναι η σωστή κατεύθυνση που πρέπει να κινηθούν οι πολίτες.
Η βία παρόλα αυτά δεν αποκλείεται όταν τα κινήματα των πολιτών δυναμώσουν και διεκδικούν δυναμικά συμμετέχοντας σε πορείες και κινητοποιήσεις. Η βία σε αυτές τις περιπτώσεις συνήθως προέρχεται από τις δυνάμεις καταστολής της παρούσας φιλελεύθερης ολιγαρχίας.
Πράγματι, πρόκειται για μια φιλελεύθερη ολιγαρχία που κυβερνάει με την αποχή των πολιτών και την στήριξη των οικονομικών μεγαλοσυμφερόντων. Εκεί στηρίζεται η παρούσα εξουσία που αντιμετωπίζει εχθρικά τις κοινωνικές κινητοποιήσεις, τη συμμετοχή των πολιτών και κάθε είδους διεκδικήσεις.
Οι κινητοποιήσεις, όμως, και οι έντονες διεκδικήσεις είναι αναγκαίες γιατί η λογική του συστήματος εξουσίας-ολιγαρχίας έχει επιβάλει ένα πλαίσιο σκέψης που δεν αυτοαναιρείται. Αντίθετα, οι μαζικές κινητοποιήσεις, οι διαδηλώσεις, η αυθόρμητη οργάνωση των πολιτών σε πυρήνες και πολιτικές ομάδες αντίστασης μπορούν να τρίξουν τα θεμέλια του υπάρχοντος συστήματος.
Η οργάνωση των πολιτών θα αυξάνεται όσο βλέπουν ότι η συμμετοχή τους μπορεί να επηρεάζει άμεσα τις εξελίξεις. Θεωρώ βασικές αρχές μιας τέτοιας διαδικασίας τις ιδέες περί αυτονομίας του Καστοριάδη αλλά και άλλων διανοητών.
Οι βασικές αρχές αυτών των ιδεών μπορούν να εμποτίσουν όλες τις μορφές αγώνα και διεκδίκησης και να αποτελέσουν αφετηρία για την επίτευξη μιας Άμεσης Δημοκρατίας. Με το ριζικό φαντασιακό ο Καστοριάδης περιγράφει μια κινητήριο δύναμη που διαθέτει ο άνθρωπος για δημιουργία εκ του μηδενός. Η Ψυχή στο φιλοσοφικό σύστημα του Καστοριάδη είναι η φαντασία. Αυτή είναι η δύναμη που μας επιτρέπει να διεκδικούμε χωρίς να έχουμε στο μυαλό μας ένα αυστηρά καθορισμένο κλειστό σύστημα λειτουργίας. Ένα άλλωστε κλειστό σύστημα θα ήταν επικίνδυνο για την επίτευξη οποιασδήποτε αυτονομίας.
Τέτοια κλειστά συστήματα είναι η σημερινή μονοδιάστατη αξιωματικότητα της σημερινής οικονομίας αλλά και η ιστορικότητα του μαρξισμού. Το πλαίσιο του ριζικού φαντασιακού ο Καστοριάδης το χρησιμοποιεί για να πει ότι οι άνθρωποι είναι υπεύθυνοι για την ιστορία τους και οι ίδιοι φτιάχνουν τους θεσμούς τους. Όχι ο Θεός του Μωυσή, ούτε η ιστορία του Μάρξ, ούτε η κλειστή εργαλειακότητα του σημερινού καπιταλισμού που πλασάρεται ως υπερφυσικά τέλεια δοσμένη.
Οι άνθρωποι είναι υπεύθυνοι για να αποφασίσουν τι θεσμούς χρειάζονται και στη συνέχεια να τους φτιάξουν. Γιατί ακούγεται αυτό τόσο περίεργο, δεν θα έπρεπε να είναι η αυτονόητη αλήθεια για ελεύθερα όντα και όχι δούλους και υπηκόους; Το δεύτερο στοιχείο στη φιλοσοφία του Καστοριάδη είναι η διαύγαση και το επαναστατικό πρόταγμα. Η διαύγαση είναι η συνεχής προσπάθεια του ανθρώπου να κατανοήσει την πραγματικότητα γύρω του χωρίς να έχει κανένα άλλο προαπαιτούμενο από την εμπειρία του και τη γνώση του για τον κόσμο. Το επαναστατικό πρόταγμα είναι ένας τρόπος να υπάρχει ο σύγχρονος άνθρωπος, είναι η πράξη έναντι της θεωρίας. Η πράξη ως αυτοσκοπός που ολοκληρώνει την ανθρώπινη υπόσταση. Το βασικότερο στην επαναστατική πράξη είναι η απροσδιοριστία της που την καθιστά άλλωστε και κατ' ουσίαν επαναστατική . Έτσι δεν έχει την ανάγκη μιας πλήρους περιγραφής του ιδεατού κόσμου, έχει μόνο βασικές αρχές τις οποίες εφαρμόζει απαρέγκλιτα.\
Όπως έλεγε και ο γνωστός οικονομολόγος Κέινς (J.M.Keynes): " Όταν χρησιμοποιεί κανείς εξαιρετικά συγκεκριμένη ορολογία προσπαθεί να εκφραστεί προς όφελος εκείνων οι οποίοι δεν μπορούν να σκεφτούν". Όντως, η πραγματικότητα είναι απρόβλεπτη και ασύμμετρη ενώ δεν μπορεί να περιγραφεί εξαντλητικά σε κλειστά συστήματα.
Η άποψη του Καστοριάδη για πράξη είναι αυτό που δεν υπάρχει, κατά τη γνώμη μου, σήμερα και έχει οδηγήσει τους ανθρώπους στα ψυχοφάρμακα. Οι άνθρωποι καταπιέζονται αβάσταχτα από την εργασία τους, από τις κοινωνικές νόρμες και τους θεσμούς που φτιάχτηκαν για την προάσπιση μιας ελίτ. Η κοινωνία περιθωριοποιεί και στρέφει την ενεργό δύναμη του ατόμου πίσω στον εαυτό του. Η ίδια λογική προσπαθεί να τους επαναφέρει στη δική της πραγματικότητα με την ψυχανάλυση, τα ψυχοφάρμακα, που έχουν φτάσει σε επίπεδα ρεκόρ τα τελευταία 15 χρόνια και την καθημερινή κατήχηση για την μοναδική ισχύ της παρούσας πραγματικότητας.
Αυτό που πιστεύω είναι ότι δεν φταίνε οι άνθρωποι, φταίει η κοινωνία και πρέπει οι άνθρωποι αντί να τα βάζουν με τον εαυτό τους (όπως λέει ο μεταμοντερνισμός) να προσπαθήσουν να αλλάξουν τις συνθήκες που δρουν καταπιεστικά εναντίον τους. Ο χειρότερος εφιάλτης του συστήματος.
Με άλλα λόγια εδώ βλέπουμε μια αντιστροφή της ψυχανάλυσης και της αντίληψης του τι το εκάστοτε σύστημα θεωρεί ως φυσιολογικό ή αποκλίνον. Ο Καστοριάδης πιστεύει ότι η δράση και η πράξη είναι ο απελευθερωτικός μηχανισμός που οδηγεί στην αυτονομία σε όλα τα επίπεδα. Τα αυτόνομα άτομα διαμορφώνουν μια αυτόνομη κοινωνία και δεν μπορούν να υπάρξουν χωρίς αυτήν. Η αυτονομία είναι μια νέα ανθρωπολογική συνθήκη, είναι στόχος και αυτοσκοπός, ένας νέος τρόπος για να υπάρχουν οι άνθρωποι. Το αρχικό σχέδιο μιας τέτοιας αυτονομίας εκκινεί από το δεδομένο ότι η πραγματικότητα που ζούμε απέχει λίγο από το να είναι η χειρότερη δυνατή.
Η αυτοθέσμιση της κοινωνίας περιλαμβάνει: την εργασιακή αυτοδιεύθυνση μέσω συμβουλίων των εργαζομένων, την ισότητα διαχείρισης της πληροφορίας, την ισότητα στις αποδοχές. Ακόμη, την μη αντίληψη της εργασίας ως εμπορεύματος, την ανάπτυξη που δεν έχει στόχο την κατακυρίευση της φύσης, την άμεση (και όχι την αντιπροσωπευτική) δημοκρατία που θα ξεκινάει μέσα από τις επιχειρήσεις και τις γειτονιές (στόχοι που όταν τέθηκαν ήταν ουτοπικοί αλλά τώρα είναι κάτι παραπάνω από ρεαλιστικοί με τη χρήση των νέων τεχνολογιών).
Τα παραπάνω απαιτούν έναν συνειδητοποιημένο άνθρωπο που θα αναδυθεί όταν διαπιστώσει ότι επηρεάζει τα πράγματα με τη συμμετοχή του. Έτσι δημιουργούνται πολίτες που θέλουν να συμμετέχουν και να αποκτήσουν παιδεία, σε αντίθεση με το σημερινό σύστημα που οι πολίτες δεν έχουν καμία ουσιαστική συμμετοχή και είναι αυτόνομοι μόνο στην επιλογή της φίρμας που θα επιλέξουν να αγοράσουν.
Με την συμμετοχή αυτή φτάνουμε στην ισοκατανομή της εξουσίας και την άμεση δημοκρατία, σπέρμα της οποίας θεωρούσε ο Καστοριάδης και την αρχαία ελληνική δημοκρατία. Στο ευρύτερο θεωρητικό αυτό πλαίσιο έχει κινηθεί και ο Τσόμσκι, ο Amin Samir, ο Herman Daly (από οικολογική σκοπιά) καθώς και άλλοι ριζοσπάστες του ελευθεριακού σοσιαλισμού. Στην Ελλάδα ο Τάκης Φωτόπουλος επιχειρεί διάφορες εφαρμογές με το έργο του περιεκτική δημοκρατία, ενώ τα συμμετοχικά οικονομικά (PARECON) καθώς και το κίνημα της αντι-ανάπτυξης βασίζονται περισσότερο ή λιγότερο στις παραπάνω ιδέες.
Ο Wallerstein, ένας από τους πιο γνωστούς και αναγνωρισμένους κοινωνικούς επιστήμονες της εποχής μας, μιλάει για την κρίση νομιμότητας του ύστερου καπιταλισμού και προσπαθεί να συντάξει μια φιλοσοφία που ενώνει την ιστορία, την κοινωνιολογία, την οικονομία και την πολιτική σε ένα πιο ολοκληρωμένο πλαίσιο εξήγησης του κόσμου από το οποίο θα μπορεί να σταθεί μια άλλη κοινωνία πιο δίκαιη και αποτελεσματική για τον άνθρωπο.
Ο Wallerstein θεωρεί έναν πρακτικό δρόμο επίτευξης μιας ριζικής κοινωνικής μεταβολής τη δημιουργία μιας εναλλακτικής δημοκρατίας που θα προσφέρει σε όλους ικανοποιητική εργασία και στήριξη στις απρόβλεπτες ανάγκες. Ένας τέτοιος στόχος θεωρεί ότι θα άλλαζε την κατεύθυνση στο υπάρχον σύστημα και θα οδηγούσε υπό αυστηρό έλεγχο την δημιουργία του υπερβολικού πλούτου και τη συγκέντρωση της εξουσίας.
Όλοι οι διανοητές αυτών των κατευθυντήριων γραμμών αντίκεινται στη στρεβλή ανάπτυξη που ακολουθούμε τυφλά, στην πρωτοκαθεδρία της αποδοτικότητας και της οικονομικής "επιστήμης", της ψευδούς ορθολογικότητας του αναρχοκαπιταλισμού που βιώνουμε και προτείνουν δημοκρατικές σκέψεις και λύσεις στα πλαίσια μιας κοινωνίας με άλλες προτεραιότητες που ασφαλώς είναι εφικτή.
Η αδυνατότητα τέτοιων λύσεων που προπαγανδίζεται από τη νεοφιλελεύθερη ολιγαρχία αναπαράγει μόνο τα δικά της συμφέροντα σε αντιδιαστολή με τις κοινωνικές και ατομικές ανάγκες, τις περιορισμένες δυνατότητες εκμετάλλευσης του πλανήτη και την δυστυχία και ανισότητα που συνεχώς αυξάνονται.
Στα παραπάνω πολύ επιγραμματικά πλαίσια και με βάση τις παραπάνω αρχές είναι δυνατή η δημιουργία μιας κινηματικής άμεσης δημοκρατίας με νέες προτεραιότητες και στόχους και υπερεθνική συνεννόηση και συναίνεση.

Βιβλιογραφία:
1) Κ. Καστοριάδης, "Καιρός", εκδόσεις ύψιλον, 2000.
2) Κ. Καστοριάδης, "Τα σταυροδρόμια του λαβύρινθου", εκδόσεις ύψιλον, 1991.
3) Κ. Καστοριάδης, "Ο θρυματισμένος κόσμος", εκδόσεις ύψιλον, 1992.
4) H.Arendt, "Περί Βίας", εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2000.
5) Μ.Ράπτης (Πάμπλο), "Αυτοδιαχείριση και σοσιαλισμός", εκδ. ελληνικά γράμματα, 2006.
6) Τ.Φωτόπουλος, "Περιεκτική δημοκρατία", Καστανιώτης, 1999.
7) Αλ. Δεληγιώργη, "Καιρός", εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2008.
8) Θ. Τάσης, "Καστοριάδης", εκδόσεις Ευρασία, 2007.
9) Συλλογικός τόμος, "Ελευθεριακή κίνηση", εκδόσεις άρδην, 2007. 10) Αλ. Δεληγιώργη, "Ο μοντερνισμός στη σύγχρονη φιλοσοφία", εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 1996.

greekrider.blogspot.com