Ολοκληρωτικός καπιταλισμός

Στη θέση της φιλελεύθερης δημοκρατίας εμφανίζεται ένα αυταρχικό κράτος

Του Νικου Κουνενη

Πέτρος Παπακωνσταντίνου

Το χρυσό παραπέτασμα

Η γέννηση του ολοκληρωτικού καπιταλισμού

Πρόλογος: Κώστας Βεργόπουλος

εκδ. Α.Α. Λιβάνη

Στο τρίτο βιβλίο του –προηγήθηκαν «Η αμερικανική τζιχάντ» (2003) και «Η Εποχή του φόβου» (2005)– ο Πέτρος Παπακωνσταντίνου συνεχίζει τη μελέτη της διεθνούς κοινωνικοπολιτικής πραγματικότητας των ταραγμένων πρώτων χρόνων του 21ου αιώνα. Το παρόν έργο διευρύνει το πεδίο της ανάλυσης, επιχειρώντας μια σφαιρική διερεύνηση των εξελίξεων που δρομολόγησαν την προϊούσα αποσυγκρότηση του πολυδιαφημισμένου κόσμου «της μιας υπερδύναμης, της μιας αγοράς και της μιας πολιτικής θρησκείας, του νεοφιλελευθερισμού» και αποκαλύπτοντας μια εντελώς διαφορετική πραγματικότητα, ακυρωτική των ηγεμονικών ιδεολογημάτων και στοχεύσεων.

Για μια ευδιάκριτη αλλαγή σελίδας στα διεθνή τεκταινόμενα γράφει ο Παπακωνσταντίνου, και λίγοι πλέον θα είχαν τη διάθεση να αντικρούσουν τον ισχυρισμό του. Η διαβόητη «ανοιχτή κοινωνία» περιτοιχίζεται εν τάχει στο Ιράκ, την Παλαιστίνη και την μεξικανοαμερικανική μεθόριο, αλλά και στο ίδιο το εσωτερικό των μεγαλουπόλεων του αναπτυγμένου κόσμου. Η πιθανότητα μιας νέας μεγάλης διεθνούς οικονομικής ύφεσης επιβεβαιώνεται πλέον και από τα χείλη εκείνων που μέχρι πρότινος μας διαβεβαίωναν για το αντίθετο. Το χάσμα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς διευρύνεται όσο ποτέ άλλοτε στον μεταπολεμικό κόσμο. Η αμερικανική μονοκρατορία υπονομεύεται από νέους φιλόδοξους και διαρκώς ισχυροποιούμενους παίκτες. Η οικοσυστημική τραγωδία εξελίσσεται ραγδαία, οδηγούμενη σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Τα ριζοσπαστικά κοινωνικοπολιτικά κινήματα επανεμφανίζονται δυναμικά στη Λατινική Αμερική και άλλα σημεία του πλανήτη.

Εγκαταλείπουν το καράβι

Εκρηκτικό όντως το μίγμα, απονομιμοποιεί δραστικά το νεοφιλελεύθερο μονοκρατορικό σχέδιο. Μια νέα, υπό κυοφορία ακόμη, πολυπολικότητα απειλεί τη «Νέα Παγκόσμια Τάξη» των Μπους πατρός και υιού και των λοιπών φορέων των φιλόδοξων προταγμάτων της. Την ίδια τύχη μοιράζονται αναπόφευκτα και οι ιδεολογικοί της πυλώνες, το φουκουγιάμειο «Τέλος της Ιστορίας» και η πανταχού παρούσα και τους πάντας πληρούσα «παγκοσμιοποίηση»: δεν είναι λίγοι άλλωστε οι μέχρι πρότινος προφήτες της «μοναδικής αλήθειας των καιρών» που εγκαταλείπουν άρον άρον το κλυδωνιζόμενο καράβι, σε μια εναγώνια προσπάθεια διάσωσης του προσωπικού τους κύρους. Ο ίδιος ο Φράνσις Φουκουγιάμα επιχειρεί ασθμαίνων να καταφθάσει σώος στην ακτή.

Ενεργός δημοσιογράφος ο ίδιος, με συχνή παρουσία στις σεισμογενείς πολιτικώς περιοχές του πλανήτη, ο Πέτρος Παπακωνσταντίνου τεκμηριώνει τη θέση του χρησιμοποιώντας πλήθος στοιχείων, μέγα μέρος των οποίων προέρχεται από επίσημες πηγές. Στην αφετηρία της ανάλυσής του βρίσκεται η οικονομία: η υπερδιόγκωση του χρηματιστικού κεφαλαίου, ο ειδικός ρόλος των νέων τεχνολογιών και η παγκόσμια κατίσχυση του νεοφιλελευθερισμού, είναι τα δεδομένα που κατά τη γνώμη του συγγραφέα αναδεικνύουν «το νέο “Κοινωνικό ζήτημα” των αρχών του 21ου αιώνα ως το πρωταρχικό μέτωπο της κοινωνικής διαπάλης». Ακολουθεί η διερεύνηση της στενής σχέσης ανάμεσα στην οικονομική κρίση και το οικολογικό ζήτημα. Εν συνεχεία εξετάζονται οι δομικοί πολιτικοί μετασχηματισμοί των καιρών, που οδηγούν στον εκφυλισμό της φιλελεύθερης αστικής δημοκρατίας και την εμφάνιση στη θέση της ενός πανίσχυρου αυταρχικού κράτους, ο χαρακτήρας και η δράση του οποίου συνυφαίνονται με τη διαρκή «ενίσχυση ανοιχτά αντιδραστικών θέσεων στη σφαίρα των ιδεών και του πολιτισμού».

Υπεραντιδραστική μετάλλαξη

Περνώντας από το τοπικό στο παγκόσμιο, ο συγγραφέας αντιπαρατίθεται στις θεωρίες της «παγκοσμιοποίησης», διατυπώνοντας την άποψη ότι η εξέλιξη των πραγμάτων αποκαλύπτει πως ο ιμπεριαλισμός βρίσκεται ακόμη εν ζωή, έστω και αν ένα μέρος των χαρακτηριστικών του έχει σημαντικά αλλάξει. Οι αλλαγές αυτές οδηγούν το διεθνές καπιταλιστικό σύστημα σε μια υπεραντιδραστική μετάλλαξη. Οι δομικές αναδιαρθρώσεις «τροποποιούν την όλη αναπαραγωγή του συστήματος, σε παγκόσμια κλίμακα και το ωθούν βαθμιαία σε ένα νέο στάδιο ή φάση της ανάπτυξής του που δεν έχει αναπτυχθεί πλήρως», τον «ολοκληρωτικό καπιταλισμό». Ο όρος «ολοκληρωτικός» (επιθετικός προσδιορισμός που από θεωρητικής απόψεως δεν με βρίσκει σύμφωνο), δεν χρησιμοποιείται εδώ με την παραδοσιακή έννοια, αλλά αναφέρεται στην «καθολικότητα» του ύστερου καπιταλισμού, δηλαδή στην απεριόριστη διεύρυνσή και την εν γένει κατίσχυσή του έναντι των προγενέστερων τρόπων παραγωγής, που κατάφεραν μέχρι σήμερα να επιβιώσουν εντός των πλαισίων των υπαρχόντων κοινωνικοπολιτικών σχηματισμών. Σύμφωνα με τον Παπακωνσταντίνου, η μετάλλαξη αυτή ήδη συντελείται, η ολοσχερής επικράτησή της ωστόσο δεν είναι μοιραία: «Η τάση προς τον ολοκληρωτικό καπιταλισμό γεννιέται και συνυπάρχει ανταγωνιστικά με την αντίθετή της, την τάση προς τη σοσιαλιστική χειραφέτηση της κοινωνίας. Είναι η έκβαση της σύγκρουσης αυτών των δύο τάσεων που θα κρίνει το μέλλον του πολιτισμού για απροσδιόριστα μεγάλη χρονική περίοδο», καταλήγει ο συγγραφέας, εκφράζοντας την πεποίθηση ότι το απελευθερωτικό πρόταγμα –δυσφημισμένο από τους αντιπάλους του και κακοποιημένο από τον αλήστου μνήμης «υπαρκτό σοσιαλισμό»– επικαιροποιείται εκ νέου σε πλανητική κλίμακα, στην προοπτική της γέννησης ενός νέου κοινωνικοπολιτικού «διπολισμού».

Θεωρητικά, μεθοδολογικά και γλωσσικά άρτιο, «Το «Χρυσό παραπέτασμα» αποτελεί μια εντυπωσιακή κοινωνικοπολιτική τοιχογραφία του κόσμου των καιρών μας, άξια να απευθυνθεί σε ένα κοινό ευρύτερο του εγχωρίου. Ενδιαφέρων και κατατοπιστικός ο πρόλογος του Κώστα Βεργόπουλου.

http://news.kathimerini.gr