Κείμενο του A.Bonnano. Συνεισφορά σε μια κριτική στον κόσμο της εργασίας, του κεφαλαίου, του εμπορεύματος πριν τη δίκη -την 1 Απριλίου στα Δικαστήρια της Ευελπίδων στις 9:00- του αναρχικού Γιώργου Βούτση Βογιατζή.
Η εργασία αποτελεί θέμα που ξαναγυρίζει όλο και περισσότερο πιεστικά μέσα στις σελίδες όλων των εφημερίδων, μέσα στα μαθήματα και τις ακαδημαϊκός διαλέξεις, στις εκκλησιαστικός ομιλίες, σε προεκλογικός πολιτικός συζητήσεις, ακόμη και μέσα σε άρθρα και σε μπροσούρες γραμμένες από συντρόφους.
Τα μεγάλα ερωτήματα που τίθονται είναι:
Με ποιο τρόπο να αντιμετωπισθεί η αυξανόμενη ανεργία;
Πώς θα μπορέσει να ξαναδοθεί ένα νόημα στην εργασιακή ειδίκευση που τιμωρείται από τη βιομηχανική νεο-ανάπτυξη;
Πώς θα μπορέσουν να βρεθούν εναλλακτικοί δρόμοι στην παραδοσιακή εργασία;
Πώς τέλος, θα μπορέσει να καταργηθεί η εργασία ή να μειωθεί στο ελάχιστο απαραίτητο;
Ας πούμε αμέσως ότι καμία από αυτές τις ερωτήσεις δεν μας ανήκει. Δεν μας ενδιαφέρουν οι πολιτικές ανησυχίες όποιου διακρίνει στην ανεργία έναν σοβαρό κίνδυνο για την τάξη και τη δημοκρατία. Δεν μας αφορούν οι νοσταλγίες σχετικά με τη χαμένη επαγγελματική ειδίκευση. Ακόμη λιγότερο μας ενθουσιάζουν όλοι αυτοί που εξυφαίνουν απελευθερωτικούς εναλλακτικούς δρόμους στη μαζική εργασία του εργοστάσιου ή στη διανοητική εργασία και στη σκλήρυνση που υπέστη εξαιτίας του προωθημένου βιομηχανικού σχεδίου. Κατά τον ίδιο τρόπο δεν μας αφορά η κατάργηση της εργασίας ή η μείωση της στο ελάχιστο ανεκτό για μια ζωή που θεωρείται κατ' αυτό τον τρόπο γεμάτη και ευτυχισμένη. Πίσω από όλα αυτά βρίσκεται το χέρι, λιγότερο ή περισσότερο ορατό, αυτών που θέλουν να μας ρυθμίσουν την ύπαρξη, σκεπτόμενοι στη θέση μας ή προτείνοντας μας, με πολιτισμένους τρόπους, να σκεφτόμαστε με τον δικό τους τρόπο.
Είμαστε υπέρ της καταστροφής της εργασίας και, όπως θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε, πρόκειται για μια υπόθεση εντελώς διαφορετική. Αλλά ας τα πάρουμε με τη σειρά.
Η μεταβιομηχανική κοινωνία, σχετικά με την οποία θα επανέλθουμε αμέσως παρακάτω, επέλυσε το πρόβλημα της ανεργίας, τουλάχιστον μέσα σε ορισμένα όρια, μετακινώντας την εργασιακή δύναμη προς τομείς ελαστικοποιημένους, εύκολα χειριζόμενους και ελεγχόμενους. Αυτή τη στιγμή, μέσα στην πραγματικότητα των γεγονότων, η κοινωνική απειλή της διογκούμενης ανεργίας είναι περισσότερο θεωρητική παρά πρακτική και χρησιμοποιείται ως πολιτικός εκφοβισμός, ώστε να αποτρέψει πλατειά στρώματα ενδιαφερομένων να επιχειρήσουν οργανωτικές κατευθύνσεις που θα έβαζαν υπό συζήτηση, ακόμη και σε ελάχιστα επίπεδα, τις προγραμματικές επιλογές του νεοφιλελευθερισμού, ειδικά σε διεθνές επίπεδο.
Εξαιτίας του ότι ο ίδιος ο εργαζόμενος είναι πολύ περισσότερο ελέγξιμος μέσα από την ιδιότητα του, αυτή δηλαδή του ειδικευμένου εργαζόμενου, συνδεμένου με τη θέση εργασίας και με την καριέρα του στο εσωτερικό της παραγωγικής μονάδας που τον φιλοξενεί, από παντού, (και επίσης από την πλευρά των εκκλησιαστικών ιεραρχιών), στο όνομα λοιπόν αυτού ακριβώς του κοινωνικού ελέγχου, όλοι επιμένουν πάνω στην αναγκαιότητα να δοθεί δουλειά στον κόσμο και άρα να μειωθεί η ανεργία. Όχι επειδή αυτή η τελευταία, από μόνη της, από την άποψη της παραγωγής, αποτελεί ένα κίνδυνο, αλλά ακριβώς το αντίθετο, επειδή ο κίνδυνος θα μπορούσε να προέλθει από την ίδια την εμπειρία της ελαστικοποίησης που ήδη έχει καταστεί απαραίτητη στο εσωτερικό των εργασιακών οργανώσεων. Η αφαίρεση μιας συγκεκριμένης κοινωνικής ταυτότητας από τον εργαζόμενο, επιφέρει δυνατές καταλυτικές επιπτώσεις που καθιστούν σε μεσοπρόθεσμα χρονικά διαστήματα, πιο δύσκολο τον ίδιο τον έλεγχο. Είναι ακριβώς αυτό που σκοπεύουν να πουν οι πάσης φύσης θεσμοθετικοί μηχανισμοί πάνω στο ζήτημα της ανεργίας.
Κατά τον ίδιο τρόπο, τα συμφέροντα του παραγωγικού σχηματισμού στην ολότητα του δεν επιτρέπουν πλέον μια επαγγελματική προπαρασκευή υψηλού επιπέδου, τουλάχιστον για το μεγαλύτερο μέρος των εργαζόμενων. Ως εκ τούτου τη θέση μιας παρελθούσας ζήτησης για επαγγελματική εξειδίκευση την έχει πάρει μια τωρινή ζήτηση για ευκαμψία ή αλλιώς ελαστικοποίηση, δηλαδή προσαρμογή σε εργασιακές ειδικότητες που βρίσκονται συνέχεια υπό τροποποίηση, σε περάσματα από την μία εταιρία στην άλλη, με λίγα λόγια σε μια ζωή αλλαγών που βρίσκονται σε λειτουργική σχέση με τις αναγκαιότητες των εργοδοτών.
Σήμερα αυτές οι ικανότητες προσαρμογής προγραμματίζονται από τον καιρό του σχολείου, αποφεύγοντας να προμηθεύσουν αυτό το απόθεμα γνώσεων θεσμικού χαρακτήρα που στο παρελθόν αποτελούσε την ελάχιστη τεχνική αποσκευή πάνω στην οποία ο λεγόμενος κόσμος της εργασίας κατασκεύαζε την λεγόμενη καθαρή επαγγελματική κατάρτιση.
Όχι ότι τώρα δεν υπάρχει η αναγκαιότητα υψηλών επιπέδων επαγγελματικής κατάρτισης, αλλά αυτή είναι αναγκαία μονάχα για ορισμένες χιλιάδες άτομα που προετοιμάζονται κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών πανεπιστημιακών μάστερ, ορισμένες φορές με έξοδα των ίδιων των μεγάλων εταιριών που αναζητούν μ' αυτό τον τρόπο να αρπάξουν τα υποκείμενα, τα πιο διαθέσιμα να υποστούν μια δογματοποίηση και, ως φυσικό επακόλουθο των πραγμάτων, μια υποβολή.
Στο παρελθόν, ακόμα και πρόσφατα, ο κόσμος της εργασίας κατείχε μια δική του μονολιθικότητα που χαρακτηρίζονταν από τη σιδερένια πειθαρχία που τον διαπερνούσε, ξεκινώντας από την μέτρηση των ρυθμών στις αλυσίδες παραγωγής, και τους προληπτικούς προσεκτικούς ελέγχους πάνω στα ίδια τα λεγόμενα άσπρα κολάρα και καταλήγοντας στα φακελώματα και τις απολύσεις εξαιτίας συνηθισμένων συμπεριφορών που όμως βρίσκονταν έξω από τις κωδικοποιημένες κατευθύνσεις ή, επί το συνηθέστερο, νόρμες. Η αντίσταση στο χώρο εργασίας σήμαινε υποβολή, απόκτηση μιας νοοτροπίας στρατιωτικού χαρακτήρα, εκμάθηση διαδικασιών άλλοτε απλών, άλλοτε σύνθετων, εφαρμογή αυτών των διαδικασιών, ταύτιση με αυτές, επίγνωση ότι ο ίδιος σου ο εαυτός, ο ίδιος ο τρόπος ζωής σου, με λίγα λόγια όλα αυτά που μπορούν να είναι τα πιο σημαντικά σ' αυτό τον κόσμο, οι ίδιες οι ιδέες και η ζωή που σχετίζεται μ' αυτές περικλείονται μέσα σ' αυτές τις διαδικασίες.
Ο εργαζόμενος ζούσε μέσα στην εταιρία, είχε φιλικός σχέσεις με τους συντρόφους της δουλειάς, στον ελεύθερο χρόνο του μιλούσε για θέματα που αφορούσαν εργασιακά προβλήματα, σύχναζε σε μέρη που αφορούσαν την διάθεση του χρόνου μετά την εργασία και όταν πήγαινε διακοπές κατέληγε να το κάνει μαζί με τις οικογένειες των άλλων συντρόφων της δουλειάς του. Για να ολοκληρωθεί το πλαίσιο συχνά μέσα στις μεγάλος εταιρίες, οι κοινωνικός πρωτοβουλίες κρατούσαν δεμένες τις διάφορες οικογένειες με τους περιπάτους και τις περιοδικές εκδρομές, τα παιδιά πήγαιναν σε σχολεία που αρκετές φορές υποστηρίζονταν χρηματικά από την ίδια την εταιρία και όταν έρχονταν ο καιρός της συνταξιοδότησης, ένα απ’ αυτά έπαιρνε τη θέση του γονιού μέσα στην εταιρία. Έκλεινε έτσι, χωρίς ταρακουνήματα, ο εργασιακός κύκλος που εμπεριείχε στο εσωτερικό του όλη την προσωπικότητα του εργαζόμενου, αλλά επίσης και αυτή της οικογένειας του, υποδεικνύοντας του κατ' αυτό τον τρόπο μια ολική ταύτιση με την εταιρία.
Ολόκληρος αυτός ο κόσμος έχει δύσει τελειωτικά. Ακόμη και αν κάποια υπολείμματα του συνεχίζουν να λειτουργούν, αυτός έχει εξαφανιστεί όσον αφορά την ίδια την ομοιογένεια και την σχεδιαστική του ομοιομορφία. Στην θέση του έχει εισχωρήσει μια προσωρινή και αμφίβολη εργασιακή σχέση, στο εσωτερικό της οποίας το αβέβαιο του μέλλοντος καθίσταται το βασικό στοιχείο, και όπου η έλλειψη επαγγελματικής ειδίκευσης σημαίνει έλλειψη της ίδιας της βάσης πάνω στην οποία μπορεί να σχεδιαστεί η ίδια η προσωπική ζωή του εργαζόμενου. Και όλα αυτά σε συνθήκες πλήρους έλλειψης τωρινών σχεδίων ανάπτυξης που να είναι διαφορετικά και τωρινών συμφερόντων που να είναι διαφορετικά από εκείνων που θέλουν μόλις να κερδίσουν τα απαραίτητα για την ίδια τους την επιβίωση ή εκείνων που χρειάζονται για να ολοκληρωθεί το ξεχρέωμα του δάνειου προσωπικής κατοικίας.
Στην προηγούμενη κατάσταση, η φυγή από την εργασία παρουσιάζονταν ως αναζήτηση ενός εναλλακτικού τρόπου που να μπορεί κάποιος να εργάζεται, ως ανάκτηση αυτής της παραγωγικής δημιουργικότητας που αφαιρέθηκε από τον καπιταλιστικό μηχανισμό. Το μοντέλο ήταν αυτό της άρνησης της πειθαρχίας, το σαμποτάζ μέσα στη γραμμή της παραγωγής νοούμενο ως επιβράδυνση μίας κατασταλτικής συχνότητας, η αναζήτηση κομματιών χρόνου, αθροίσματος μεμονωμένων λεπτών, που να μπορούσαν να αφαιρεθούν από την αποξένωση. Έτσι, ο μη θεσμοποιημένος ελεύθερος χρόνος, αλλά αντίθετα κλεμμένος από τον προσεχτικό εργοστασιακό έλεγχο, έρχονταν να χαρακτηριστεί μ' ένα περιεχόμενο εναλλακτικής αξίας. Μπορούσε κάποιος να αναπνεύσει έξω από τους ρυθμούς της φυλακής του εργοστάσιου ή του γραφείου. Όπως μπορεί να γίνει αντιληπτό, ένας κόσμος που καμιά σχέση δεν έχει με τις παρούσες συνθήκες της παραγωγικής οργάνωσης και λιγότερη από ποτέ άλλοτε με τις αναπτυξιακές γραμμές της τάσης της.
Και επιπλέον: Σ’ εκείνες τις συνθήκες οι οποίες, στην ουσία τους δεν διαχωρίζονταν κατά πολύ από τις πρωτογενείς διαρθρωτικές δομές του εργοστάσιου, όταν οι χειρώνακτες που δραπέτευσαν από την αγγλική και τη σκοτσέζικη ύπαιθρο ήλθαν να κλειστούν, για πρώτη φορά σε μαζικό επίπεδο, κυριολεκτικά μέσα στις υφαντουργίες που φτιάχτηκαν από το μεγάλο βρετανικό κεφάλαιο το οποίο είχε συσσωρευτεί κατά τη διάρκεια περισσότερων από δύο αιώνων πειρατείες, σ' εκείνες τις συνθήκες λοιπόν η γεύση του ανακτημένου χρόνου δηλητηριάζονταν σχεδόν αμέσως, από την αδυναμία να του δοθεί ένα νόημα που να μην ήταν το ίδιο με του εργασιακού περίγυρου. Με άλλα λόγια, εξοικονομούνταν ο χρόνος μονάχα σε όρους εξοικονόμησης της φυσικής κούρασης, όχι επειδή υπήρχε η γνώση ή η θέληση να γίνει κάτι το διαφορετικό, που να μην ήταν η ίδια η εργασία του καθενός. Και αυτό συνέβαινε επίσης γιατί ο καθένας ήταν δεμένος συναισθηματικά με τη δουλειά του, την είχε παντρευτεί στη ζωή και στο θάνατο. Ακόμη και οι επαναστατικές υποθέσεις του αναρχοσυνδικαλισμού δεν αμφισβητούσαν αυτή την κατάσταση στις ρίζες της, αντίθετα τη φόρτιζαν με απελευθερωτικά νοήματα, αποδίδοντας στο συνδικάτο την αποστολή να δομήσει την αυριανή ελεύθερη κοινωνία ξεκινώντας από τις ίδιες εργασιακές κατηγορίες του χτες.
Άρα η κατάργηση της εργασίας σήμαινε, μέχρι πριν από μερικά χρόνια, εξαφάνιση της κούρασης, δημιουργία μιας εύκολης και αρεστής εναλλακτικής εργασίας, ή διαφορετικό, και αυτό μέσα στις πιο προωθημένες θέσεις και κάτω από ορισμένες απόψεις τις πιο ουτοπικές και διαδομένες, την αντικατάσταση της με το παιχνίδι, αλλά ένα παιχνίδι σοβαρό, εφοδιασμένο με κανόνες και ικανό να δώσει στο άτομο μια ταυτότητα παίχτη, θα μπορούσε να μας γίνει η ένσταση ότι η ανάλυση του παιχνιδιού ως λογικής κατηγορίας επεκτάθηκε πολύ πιο πέρα από ένα προδιαγεγραμμένο παιχνίδι, το σκάκι για να πάρουμε ένα παράδειγμα, και προωθήθηκε μέχρι τη διάσταση της έννοιας του παιχνιδιού σαν λουδίτικης συμπεριφοράς του ατόμου, παιχνίδι σαν έκφραση των αισθήσεων, σαν ερωτισμός ή αισθησιασμός καθαρός και άμεσος, σαν ελεύθερη εκδήλωση του ίδιου του εαυτού μας στο πεδίο της έκφρασης, της χειρωνακτικής δημιουργικότητας, της τέχνης, της σκέψης και όλων αυτών των πραγμάτων βαλμένων μαζί. Όλα αυτά υποτέθηκαν φυσικά με αφορμή τις ευφυείς προβλέψεις του Φουριέ, που όμως, ας σημειωθεί, ότι ουσιαστικά δεν απείχαν κατά πολύ από τις υποθέσεις του Μπέντζαμιν σχετικά με το προσωπικό συμφέρον το οποίο υπηρετώντας κάποιος καθίσταται δυνατή έμμεσα και χωρίς να επιδιώκεται μια μεγαλύτερη ποσότητα συλλογικού συμφέροντος. Το γεγονός ότι ο άξιος έμπορος Φουριέ είχε καταφέρει να αποθησαυρίσει τις προσωπικές του εμπειρίες για να δημιουργήσει στη βάση τους ένα τεράστιο πλέγμα κοινωνικών σχέσεων εμπεδωμένο πάνω στην αμοιβαία συναίνεση, αποτελεί ένα γεγονός χωρίς αμφιβολία ενδιαφέρον που όμως δεν διαφεύγει από τους ουσιαστικούς κανόνες της εργασίας νοούμενης σβ όρους σφαιρικής οργάνωσης του ελέγχου, αν όχι της ίδιας της παραγωγής με την καπιταλιστική έννοια.
Απ' όλα αυτά προκύπτει σαφώς ότι δεν είναι δυνατή καμία κατάργηση της εργασίας σε όρους προοδευτικής αφαίρεσης απελευθερωμένης εργασίας, αλλά καθίσταται αναγκαίο να προχωρήσουμε με καταστρεπτικό τρόπο. Ας δούμε όμως γιατί:
Πρώτα απ' όλα είναι το ίδιο το κεφάλαιο που διέλυσε εδώ και καιρό τον ήδη ακατάλληλο δικό του παραγωγικό σχηματισμό, αφαιρώντας από τον μεμονωμένο εργαζόμενο την ίδια του την εργασιακή ταυτότητα. Κατ' αυτόν τον τρόπο τον κατέστησε "εναλλακτικό" χωρίς αυτός ο ίδιος να το έχει αντιληφθεί ακόμη . Αυτή τη στιγμή το κεφάλαιο φροντίζει να του προμηθεύσει όλα τα εξωτερικά χαρακτηριστικά της φορμαλιστικής ή αλλιώς σχηματικής ελευθερίας. Την ελευθερία του λόγου, της ένδυσης, τη πολυμορφία των εργασιακών ειδικεύσεων, την μέτρια διανοητική προσπάθεια που του ζητείται, την ασφάλεια των διαδικασιών και την σχηματοποίηση τους, υποβοηθούμενη από μια σειρά εγχειριδίων που είναι εύκολο να εκμαθευτούν, την επιβράδυνση των εργασιακών ρυθμών, την αντικατάσταση των μηχανικών επαναλαμβανόμενων διαδικασιών από την ρομποτική, τον προοδευτικό διαχωρισμό μεταξύ παραγωγικής μονάδας και παραγωγού, όλα αυτά κατασκευάζουν ένα μοντέλο διαφορετικό που δεν αντιστοιχεί με αυτό του διάχυτου κοινωνικά εργαζόμενου που χαρακτήριζε τις παρελθούσες γενιές.
Η επιμονή στην ανάκτηση του αφαιρεμένου χρόνου θα σήμαινε την δυνατότητα κατοχής συμπληρωματικών χρονικών μονάδων οι οποίες θα εισάγονταν από κάθε άποψη μέσα στον ολοένα αυξανόμενο αριθμό παραγωγικών μονάδων κατάργησης της εργασίας το ακριβές νόημα των οποίων ο εργαζόμενος απέχει πολύ από το να μπορέσει να το κατανοήσει. Απ' όλα αυτά θα πήγαζε μονάχα μια αύξηση της έννοιας του πανικού, παρά η ίδια η δυνατότητα να εφευρεθεί ένα οποιοδήποτε σχέδιο πραγμάτων προς εφαρμογή, σε αντικατάσταση της παραγωγικής εργασίας για λογαριασμό τρίτων, νοούμενης με τη στενή έννοια. Το ότι υπάρχει η αναγκαιότητα μιας ποσότητας εργασίας κατά πολύ κατώτερης σε σχέση με τα σημερινά επίπεδα, υποχρεωτικής για να μπορέσει κάποιος να λάβει ένα μισθό, αποτελεί υπόθεση που μέχρι χθες περιγράφονταν από επαναστάτες θεωρητικούς, ενώ σήμερα αποτελεί αναλυτική σκευή του μεταβιομηχανικού καπιταλισμού και συζητείται σε συνέδρια και συγκεντρώσεις που σκοπεύουν στην αναδιάρθρωση της παραγωγής.
Κατάργηση της εργασίας, σήμερα, σημαίνει να αντικατασταθεί με ποσότητες εργασίας μειωμένες στο ελάχιστο και προσανατολισμένες προπαντός στην παραγωγή δραστηριοτήτων κοινωνικής ωφέλειας. Αυτή ακριβώς η υπόθεση, σήμερα, δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή από την πλευρά μας στο βαθμό που είναι ακριβώς η ίδια με αυτή του κεφαλαίου και μονάχα οι χρόνοι πραγματοποίησης της είναι διαφορετικοί, ενώ δεν διαφοροποιούνται σε τίποτε οι μέθοδοι που προορίζονται να την πραγματοποιήσουν. Ο αγώνας για μια μείωση του χρόνου εργασίας, ακόμη και σημαντικής, ας πούμε είκοσι εβδομαδιαίων ωρών, δεν έχει κανένα επαναστατικό νόημα, στο βαθμό που ανοίγει το δρόμο για την επίλυση ορισμένων προβλημάτων του κεφαλαίου και σίγουρα όχι για μία απελευθέρωση δυνατή για όλους. Η ανεργία ως στοιχείο κοινωνικής πίεσης -όσο ελάχιστο κι αν μπορεί να είναι- βρίσκοντας όπως είδαμε ουκ ολίγες βαλβίδες αποσυμπίεσης στο εσωτερικό μιας διαφορετικής οργάνωσης περιθωριακών εργασιών, για την ώρα διαφαίνεται ως το μοναδικό ελατήριο που ωθεί την καπιταλιστική παραγωγική διαδικασία να βρει λύσεις μειωτικές του χρόνου εργασίας, αλλά στο μέλλον, που δεν βρίσκεται πολύ μακριά, διαφορετικά ελατήρια θα μπορούσαν να ωθήσουν στην αναγκαιότητα να μειωθούν οι ίδιες οι παραγωγικές ποσότητες, και αυτό ειδικά μέσα σε μια διεθνή κατάσταση στρατιωτικών ισορροπιών που δεν κατανέμονται πλέον μεταξύ δύο αντιπαρατιθέμενων υπερδυνάμεων.
Η βαλβίδα αποσυμπίεσης ενός εθελοντικού στρατού, πάνω στον οποίο γίνονται πραγματικά ελάχιστες συζητήσεις, ενώ αντίθετα πρόκειται για ένα ζήτημα που επιζητά όλη μας την προσοχή, θα μπορούσε, μεταξύ των άλλων, να προμηθεύσει μια από τις επιχειρησιακές λύσεις όσον αφορά τη μείωση του χρόνου εργασίας, χωρίς να προκαλέσει την ανησυχία για το πώς οι πλατειές μάζες που έγιναν ορφανές από τον έλεγχο του ενός τρίτου της καθημερινότητας τους θα μπορούσαν να ξοδέψουν τον ανακτημένο χρόνο τους. θεωρούμενο με αυτούς τους όρους, το πρόβλημα της ανεργίας δεν είναι πλέον αυτό της πιο σοβαρής κρίσης του παρόντος παραγωγικού συστήματος, όσο αντίθετα μια στιγμή θεσμικά συσχετισμένη με την ίδια του την δομή, στιγμή που είναι δυνατόν επίσης να θεσμοθετηθεί σε επίσημο επίπεδο και να αφομοιωθεί ως σχέδιο χρήσης του ελεύθερου χρόνου, πάντοτε σαν έργο του ίδιου παραγωγικού σχηματισμού και διαμέσου δομών που δημιουργήθηκαν γι' αυτόν ακριβώς τον σκοπό. Διαλογιζόμενοι με αυτό τον τρόπο, γίνεται καλύτερα κατανοητή η ανάλυση του μετα-βιομηχανικού καπιταλισμού ως ομοιογενούς συστήματος στο εσωτερικό του οποίου η κίνηση της κρίσης δεν υφίσταται, έχοντας μετατραπεί σε μια από τις στιγμές της ίδιας παραγωγικής διαδικασίας.
Δύουν ως εκ τούτου τα ίδια τα "εναλλακτικά" ιδανικά μιας ζωής βασισμένης πάνω στην τέχνη του βολέματος. Οι μικρές βιοτεχνικές εργασίες, οι μικρές επιχειρήσεις βασισμένος στην ατομική παραγωγή, οι πλανόδιος πωλήσεις αντικειμένων, τα χαϊμαλιά και τα δαχτυλίδια. Στο εσωτερικό των ανήλιων και αποπνικτικών μαγαζιών διαδραματίστηκαν ατέλειωτες τραγωδίες κατά τα τελευταία είκοσι χρόνια. Τόσες πραγματικά επαναστατικές δυνάμεις παρέμειναν παγιδευμένες μέσα σε ψευδαισθήσεις που απαιτούσαν όχι μόνο κανονική ατομική εργασία, αλλά και υπερεκμετάλλευση, τόσο πιο βαριά όσο πιο δεμένη με τη θέληση του ατόμου να κάνει να προχωρήσει η παράγκα, να καταδείξει ότι υπήρχαν διαφορετικοί δρόμοι, από τη δουλειά στο εργοστάσιο. Τώρα, μέσα στις αναδιαρθρωμένος συνθήκες του κεφαλαίου, έγινε ορατό πως αυτό το "εναλλακτικό" μοντέλο είναι ακριβώς αυτό που προτείνεται σε θεσμικό επίπεδο για την έξοδο από την κρίση. Και έτοιμοι όπως πάντοτε να μην καταλάβουμε προς τα πού φυσάει ο άνεμος, άλλες δυνάμεις δυνητικά επαναστατικές κλείνονται μέσα σε ηλεκτρονικά εργαστήρια και άλλα μικρομάγαζα, επίσης ανήλια και αποπνικτικά για να υπερφορτωθούν με δουλειά και να δείξουν για ακόμη μια φορά ότι το κεφάλαιο είχε δίκιο για λογαριασμό τους.
Αν θέλουμε να περικλείσουμε το πρόβλημα σο μια φόρμουλα απλή και σύντομη, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αν κάποτε η εργασία προσέδιδε μια κοινωνική ταυτότητα, αυτήν ακριβώς του εργαζόμενου, ταυτότητα η οποία, ενσωματωμένη μαζί μ’ αυτή του πολίτη σχημάτιζε ακριβώς τον τέλειο υπήκοο και επομένως η φυγή από την εργασία ήταν μια απόπειρα συγκεκριμένα επαναστατική, προσανατολισμένη στο να σπάσει τον ασφυκτικό βρόχο, σήμερα, τη στιγμή που το κεφάλαιο δεν προμηθεύει πλέον καμία κοινωνική ταυτότητα στον εργαζόμενο, αλλά αντίθετα αναζητά να τον χρησιμοποιήσει με γενικό και διαφοροποιημένο τρόπο χωρίς προοπτική και μέλλον, η μοναδική απάντηση αντίθετη στην εργασία δεν μπορεί παρά να είναι αυτή της καταστροφής της με την ταυτόχρονη απόκτηση μιας δικής μας σχεδιαστικής ικανότητας, ενός δικού μας μέλλοντος, μιας δικής μας κοινωνικής ταυτότητας, εντελώς νέας και αντιπαρατιθέμενης στις απόπειρες εκμηδένισης που έχουν τεθεί σε εφαρμογή από τον μεταβιομηχανικό καπιταλισμό.
Το μεγαλύτερο μέρος των μεθόδων δράσης με τα οποία τις προηγούμενες δεκαετίες ο εργαζόμενος που είχε συνείδηση της κατάστασης του, αναζητούσε να αντιμετωπίσει την άγρια και άμεση εκμετάλλευση μεθόδων πάνω στις οποίες θα μπορούσε να γραφτεί ένα βιβλίο εκατοντάδων σελίδων- έχουν γίνει σήμερα σταθερή πρακτική του ίδιου του κεφαλαίου το οποίο υποδεικνύει, όταν δεν επιβάλλει, κομμάτιασμα των εργασιακών μονάδων, μειωμένους και ελαστικοποιημένους χρόνους, αυτοκαθοριζόμενους σχεδιασμούς των εργασιακών συνθηκών, συμμετοχή στις αποφάσεις της επιχείρησης, συνελεύσεις καθοριστικές όσον αφορά συγκεκριμένες απόψεις της παραγωγής, επινόηση αυτόνομων παραγωγικών τομέων που ο ένας θεωρείται πελάτης του άλλου, ποιοτικό συναγωνισμό και όλα τα υπόλοιπα. Το οπλοστάσιο αντικατάστασης της κλασικής και μονολιθικής ομοιομορφίας της εργασιακής πρακτικής, έχει πλέον φτάσει σε επίπεδα που δεν είναι ελέγξιμα από την επιμέρους συνείδηση με τη στενή έννοια.
Δηλαδή ο μεμονωμένος εργαζόμενος βρίσκεται πάντοτε μπροστά από την πιθανότητα να τραβηχτοί μέσα σο μια παγίδα που δεν είναι καθόλου εύκολο να διακριθεί, στο εσωτερικό της οποίας καταλήγει να διαπραγματευθεί την ίδια του την αγωνιστικότητα που πλέον υφίσταται μονάχα δυνάμει, με μικρές διευκολύνσεις οι οποίες, αν κάποτε ήταν αυτορρυθμιζόμενες και συνεπώς μπορούσαν να θεωρηθούν σαν μέρη του μεγάλου κινήματος του αγώνα ενάντια στη εργασία, σήμερα, όντας παραχωρημένες, αποτελούν μια από τις πλευρές της ίδιας της εργασίας, ακριβώς αυτής που εμπεριέχει τα μεγαλύτερα χαρακτηριστικά αφομοίωσης και ελέγχου.
Αν πρέπει να παίξουμε με τη ζωή μας, και στη ζωή μας πρέπει να μάθουμε να το κάνουμε, πρέπει εμείς οι ίδιοι να καθορίσουμε τους κανόνες του παιχνιδιού ή διαφορετικά πρέπει να σχεδιάσουμε αυτούς τους κανόνες κατά τρόπο ώστε να είναι ξεκάθαροι για μας και ακατανόητοι λαβύρινθοι για τους άλλους. Δεν μπορούμε να δηλώσουμε, γενικά, ότι το παιχνίδι που παραμένει ακόμη εφοδιασμένο με κανόνες είναι η εργασία (πράγμα που, ξέχωρα από αυτά, αποτελεί αλήθεια όπως ήδη είπαμε), για να συνεχίσουμε κατόπιν ότι, αν εκλείψουν αυτοί οι κανόνες, τότε θα πρόκειται για ένα παιχνίδι ελεύθερο και συνεπώς απελευθερωτικό. Η έλλειψη κανόνων δεν αποτελεί συνώνυμο της ελευθερίας. Η παρουσία κανόνων που έχουν επιβληθεί και των οποίων η εκτέλεση υποβάλλεται σε έλεγχο και τιμωρία είναι που αποτελεί συνώνυμο της σκλαβιάς. Και η εργασία υπήρξε ακριβώς αυτό και δεν θα μπορέσει ποτέ να είναι κάτι διαφορετικό για όλους τους λόγους που εξετάσαμε προηγουμένως και για αυτούς που ξεχάσαμε να θυμηθούμε. Αλλά η έλλειψη κανόνων μπορεί να είναι μια διαφορετική τυραννία - και ίσως χειρότερη. Αν η ελεύθερη συναίνεση αποτελεί έναν κανόνα, εγώ σκοπεύω να τον ακολουθήσω και αναμένω ότι και οι άλλοι, συναινούντες σύντροφοι μου θα τον ακολουθήσουν. Και αυτό κυρίως όταν πρόκειται για το παιχνίδι της ίδιας μου της ζωής και για την ζωή μου σε παιχνίδι. Η έλλειψη κανόνων θα με έκανε βορά της τυραννίας και της αβεβαιότητας η οποία, αν σήμερα είναι ένα ρίγος, σύμπτωμα του καθημερινού μου συνδρόμου στέρησης στην αδρεναλίνη, αύριο θα μπορούσε να μη μου κάνει πλέον, όπως και σίγουρα δεν θα μου κάνει.
Και έπειτα οι κανόνες, ελεύθερα επιλεγμένοι, φτιάχνουν την ταυτότητα μου, τον τρόπο της ύπαρξης μου μεταξύ των άλλων αλλά επίσης την ύπαρξη μου ως ατόμου που έχει επίγνωση της κατάστασης του, γεμάτου επιθυμία να ανοιχτεί στους άλλους, να ζήσει σ' έναν κόσμο κατοικημένο από ελεύθερες υπάρξεις, ζωτικά ελεύθερες και σε θέση να αποφασίσουν από μόνες τους τις δικές τους επιλογές. Αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο μέσα σ' ένα κόσμο που έχει αρχίσει να κατευθύνεται προς τη φαινομενική ελευθερία μιας έλλειψης αυστηρών κανόνων, αν όχι αλλού, τουλάχιστον μέσα στο χώρο της παραγωγής. Για να μη σαγηνευτούμε για μια ακόμη φορά από τα μειωμένα ωράρια εργασίας, ελαστικοποιημένα, προγραμματιζόμενα σύμφωνα με τις προσωπικός αρέσκειες, από διακοπές μετ' αποδοχών, εξωτικές, προσωποποιημένος, για να μην ξεγελαστούμε από αυξήσεις μισθών, από προ-συνταξιοδοτήσεις, από δωρεάν χρηματοδοτήσεις για προσωπικός πρωτοβουλίες, χρειάζεται να δώσουμε στον εαυτό μας ένα δικό μας σχέδιο καταστροφής της εργασίας και όχι να περιοριστούμε να ελαττώσουμε τις ζημιές, γιατί το ίδιο το κεφάλαιο έχει συμφέρον να ελαττώσει αυτές τις ζημιές για να διατηρήσει στη ζωή, όχι μια δύναμη εργασίας λιγότερο στρεσαρισμένη, όσο ένα πεδίο αναφοράς στην ίδια την προσφορά της αγοράς του, δηλ. μια ελαφρά στηριζόμενη ζήτηση.
Σ' αυτό το σημείο επιστρέφουν στην επικαιρότητα ορισμένες σκέψεις που φαίνονταν να έχουν πλέον παλιώσει.
Η καταστροφή μιας νοοτροπίας δεν είναι δυνατή. Πράγματι, η επαγγελματική νοοτροπία, με τον τρόπο με τον οποίο διαχέονταν ακόμη και μέσα στην κομματική ομαδοποίηση ή την αμυντικής φύσης συνδικαλιστική, ακόμη και μέσα από τις αναρχοσυνδικαλιστικές της μορφές, κάποιες φορές, δεν ήταν δυνατό να καταστραφεί από τα έξω. Ακόμη και το σαμποτάζ δεν μπορούσε να το επιτύχει. Όταν χρησιμοποιούνταν αυτό ήταν μονάχα ένα μέσο εκφοβισμού ενάντια στ1 αφεντικά, μια πιο προωθημένη αγωνιστική μορφή δράσης απέναντι στην απεργία, για να καταστεί γνωστό ότι υπήρχαν πιο αποφασιστικοί σε σχέση με τους υπόλοιπους, που όμως παρέμεναν πάντοτε διατεθειμένοι να σταματήσουν τις επιθετικές ενέργειες άπαξ τα ίδια τα αιτήματα μπορούσαν να ικανοποιηθούν.
Αλλά όμως το μέσο παραμένει καταστρεπτικό, δεν προσβάλλει έμμεσα το κέρδος, όπως η απεργία, αλλά χτυπά άμεσα τον παραγωγικό σχηματισμό στις απαρχές ή στην κατάληξη, στα ενδιάμεσα της παραγωγής του ή στα ολοκληρωμένα προϊόντα, δεν έχει σημασία το σαμποτάζ χτυπά την παραγωγική διαδικασία είτε στο στάδιο εξέλιξης της είτε όταν έχει ήδη ολοκληρωθεί.
Αυτό σημαίνει ότι δρα ανεξάρτητα από την ύπαρξη της εργασιακής σχέσης, χτυπά όχι για να αποκτήσει κάτι, ή όχι μονάχα για να αποκτήσει κάτι, αλλά επίσης, και θα λέγαμε κατά κύριο λόγο για να καταστρέψει. Και το αντικείμενο της καταστροφής, ακόμα και αν παραμένει ιδιοκτησία του κεφαλαίου, εάν το εμβαθύνουμε είναι πάντοτε η εργασία, στο βαθμό που πρόκειται για αυτό που αποκτήθηκε με την εργασία, που παράχθηκε, είτε πρόκειται για μέσα παραγωγής είτε για ολοκληρωμένα προϊόντα. Ιδού λοιπόν γιατί κατανοούμε καλύτερα, αλλά μονάχα σήμερα, τη φρίκη που δοκιμάζουν πολλοί εργαζόμενοι μπροστά στις πράξεις σαμποτάζ. Και εδώ αναφερόμαστε σ' αυτούς τους εργαζόμενους που μια ολόκληρη ζωή ολοκληρωτικής εξάρτησης τους είχε προμηθεύσει μια κοινωνική ταυτότητα που δεν μπορούσε να σβηστεί εύκολα. Είδαμε πολλούς εργαζόμενους να κλαίνε μπροστά από το εργοστάσιο που δούλευαν και που είχε καταστραφεί εν μέρει, γιατί σ' εκείνο τον τόπο του θανάτου αυτοί έβλεπαν κατεστραμμένη την ίδια τους τη ζωή, και αυτή η ζωή αν και μίζερη και περιφρονημένη ήταν η μοναδική που είχαν, η μοναδική για την οποία είχαν μια συγκεκριμένη εμπειρία.
Φυσικά, για να περάσουμε στην επίθεση χρειάζεται να διαθέτουμε ένα σχέδιο, και συνεπώς μια καθορισμένη σχεδιαστική ταυτότητα, επίσης μια συνείδηση αυτού που θέλουμε να κάνουμε και κυρίως, όταν αυτό που θέλουμε να κάνουμε το θεωρούμε ένα παιχνίδι, το βιώνουμε σαν ένα παιχνίδι. Και το σαμποτάζ είναι ένα συναρπαστικό παιχνίδι, αλλά δεν μπορεί να είναι το μοναδικό παιχνίδι που επιθυμούμε να παίξουμε. Είναι απαραίτητο να διαθέτουμε μια ποικιλία παιχνιδιών, διαφορετικών και συχνά αντιτιθέμενων, με στόχο να αποφύγουμε ώστε η μονοτονία του ενός από αυτά ή το σύνολο των κανόνων να μεταβληθούν σε μια επιπλέον βαρετή και επαναληπτική εργασία. Ακόμη και το να κάνουμε έρωτα αποτελεί ένα παιχνίδι, αλλά δεν μπορούμε να το παίζουμε πρωί μέχρι το βράδυ, χωρίς να διακινδυνεύουμε να το καταστήσουμε μια ακόμη συνήθεια, χωρίς να διακινδυνεύουμε να αισθανθούμε πλημμυρισμένοι από μια γεύση η οποία, αν από τη μια πλευρά προκαλεί ευχάριστη ευεξία, απ’ την άλλη προσβάλλει, δημιουργεί ένα αίσθημα ματαιότητας.
Ακόμα και πηγαίνοντας να πάρουμε τα χρήματα εκεί όπου βρίσκονται αποτελεί ένα άλλο παιχνίδι, που έχει τους κανόνες του, και που μπορεί επίσης να εκτροχιαστεί σ' έναν επαγγελματισμό που δεν βλέπει πέρα από την μύτη του και άρα να μεταβληθεί σε μια εργασία με πλήρες ωράριο και με όλες τις συνέπειες που θα επέλθουν. Αλλά είναι ένα ενδιαφέρον παιχνίδι, και χρήσιμο, αν θεωρηθεί μέσα στην προοπτική μιας συνείδησης που είναι ώριμη, που δεν αποδέχεται τις ασάφειες ενός καταναλωτισμού πάντοτε έτοιμου να απολαύσει όσα κατορθώθηκαν να αποσπαστούν από τον σφαιρικό οικονομικό σχηματισμό.
Και εδώ επίσης χρειάζεται να ξεπεραστεί το ηθικό φράγμα που ενσωμάτωσαν πάνω μας, χρειάζεται να επιβεβαιωθεί μια ρήξη ικανή να τοποθετηθεί πέρα από το πρόβλημα.
Το να απλώνεις χέρι στην ξένη ιδιοκτησία, ακόμη και για έναν επαναστάτη, αποτελεί υπόθεση γεμάτη κινδύνους, όχι μονάχα νομικούς με την στενή έννοια, αλλά κατά κύριο λόγο ηθικούς. Η διαύγεια σε σχέση με αυτή την τελευταία άποψη είναι σημαντική, στο βαθμό που πρόκειται για το ξεπέρασμα του ίδιου εκείνου εμποδίου που έκανε τον γέρο εργάτη να κλαίει μπροστά από το κατεστραμμένο εργοστάσιο. Την ιερότητα της ιδιοκτησίας την ρουφήξαμε μαζί με το μητρικό γάλα και δον μπορούμε να απελευθερωθούμε εύκολα. Προτιμούμε να εκπορνευτούμε για μια ολόκληρη ζωή στον εργοδότη για να έχουμε ήσυχη την συνείδηση, προτιμάμε τη ικανοποίηση ότι κάναμε το καθήκον μας, ότι συνεισφέραμε σ' αυτό το ελάχιστο που αποτελεί το μέρος μας στην παραγωγή του μικτού εθνικού προϊόντος, από το οποίο θα επωφεληθούν καθ’ ολοκληρίαν οι πολιτικοί άνδρες και γυναίκες που φυσικά άλλη δουλειά δεν κάνουν από το να σκάφτονται τα πεπρωμένα του έθνους, και οι οποίοι έχουν αποβάλλει εδώ και καιρό κάθε ίχνος ενδοιασμών ώστε να ιδιοποιηθούν αυτό που εμείς συσσωρεύσαμε με κόπο.
Όμως η ουσιαστική άποψη ενός σχεδίου καταστροφής της εργασίας είναι συνδεμένη με τη δημιουργικότητα εξωθημένη στο ανώτατο δυνατό επίπεδο. Τι μπορούμε να κάνουμε με τα Όμως η ουσιαστική άποψη ενός σχεδίου καταστροφής της εργασίας είναι συνδεμένη με τη δημιουργικότητα εξωθημένη στο ανώτατο δυνατό επίπεδο. Τι μπορούμε να κάνουμε με τα χρήματα όλων των τραπεζών που θα είμαστε σε θέση να ξαφρίσουμε εάν το μοναδικό πράγμα που ξέρουμε να κάνουμε μετά είναι να αγοράσουμε ένα ακριβό αυτοκίνητο, να φτιάξουμε ένα ωραίο σπίτι, να πηγαίνουμε συχνά στις νάϊτ-ντίσκο, να φορτωθούμε μέχρι το λαιμό με άχρηστες ανάγκες και να βαρεθούμε στο τέλος μέχρι θανάτου μέχρι τη στιγμή που θα ξαφρίσουμε την επόμενη τράπεζα. Πράγμα που κάνουν συστηματικά πολλοί ληστές τραπεζών που γνωρίσαμε στη φυλακή. Αν αρκετοί σύντροφοι που δεν είχαν ποτέ χρήματα στην ζωή τους νομίζουν ότι αυτός είναι ο δρόμος για να παραμεριστεί κάποιο εμπόδιο, δεν έχουν παρά να το κάνουν, θα συναντήσουν τις ίδιες απογοητεύσεις όπως σε οποιαδήποτε άλλη εργασία η οποία, ναι μεν είναι λιγότερο αποδοτική βραχυπρόθεσμα, αλλά σίγουρα και λιγότερο επικίνδυνη για μακρόχρονα διαστήματα.
Να φανταστούμε την άρνηση της εργασίας σαν παθητική αποδοχή της μη δραστηριότητας, αποτελεί μια λανθασμένη ιδέα που όλοι οι σκλάβοι της εργασίας σχηματίζουν για όλους αυτούς που δεν εργάστηκαν ποτέ στην ζωή τους. Αυτοί οι τελευταίοι, οι λεγόμενοι προνομιούχοι εκ γενετής, οι κληρονόμοι μεγάλων περιουσιών, σχεδόν πάντοτε είναι φανατικοί εργαζόμενοι που χρησιμοποιούν τις δυνάμεις τους και το μυαλό τους για να εκμεταλλευτούν τους άλλους και να συσσωρεύσουν πλούτη και αίγλη μεγαλύτερα από αυτά που κληρονόμησαν. Αλλά ακόμη κι αν περιοριζόμασταν σε τόσες και τόσες περιπτώσεις "ξεκληρίσματος" περιουσιών που οι ροζ στήλες των εφημερίδων δεν παραλείπουν να φέρνουν κάθε τόσο στην επιφάνεια, ακόμη και σ' αυτή την περίπτωση πρέπει να αποδεχτούμε ότι και αυτού του είδους η κακώς εννοούμενη ευφυΐα στρώνεται στη δουλειά, στο εσωτερικό των κοινωνικών της σχέσεων ακόμη και μέσα από τον ίδιο τον φόβο να πέσει θύμα χτυπήματος ή απαγωγής. Και αυτό επίσης είναι εργασία και, όντας πραγματωμένο σύμφωνα με όλους τους κανόνες του καταναγκασμού, καθίσταται πραγματική και καθεαυτή εργασία, στην οποία ο εκμεταλλευτής αυτών των εκμεταλλευτών είναι, από καιρού εις καιρό, η πλεονεξία τους ή ο ίδιος τους ο φόβος.
Όμως δε νομίζουμε ότι μπορούν να είναι πολλοί αυτοί που θεωρούν την άρνηση της εργασίας σαν την αποδοχή της πιο θανάσιμης τεμπελιάς, μιας διαρκούς αδράνειας που δεν σκοπεύει να κάνει τίποτα και βρίσκεται συνεχώς σε αμυντική στάση για να αποφύγει τις παγίδες των άλλων και που θα μπορούσαν μβ παρακλήσεις και προτροπές να την σπρώξουν να κάνει κάτι, ακόμη και αν όχι στο όνομα της αναγκαιότητας, αλλά του ιδανικού ας πούμβ, ή του προσωπικού συναισθήματος ή της φιλίας ή ποιος ξέρει ποιας οποιασδήποτε άλλης διαβολικής επινόησης ικανής να προσβάλλει την επιτευχθεί-σα κατάσταση της πλήρους ικανοποίησης.
Μια παρόμοια κατάσταση στερείται απολύτως οποιουδήποτε νοήματος.
Αντίθετα θεωρούμε ότι η άρνηση της εργασίας μπορεί να ταυτιστεί πρώτα απ' όλα με μια επιθυμία να κάνουμε τα πράγματα που μας αρέσουν περισσότερο, και συνεπώς να μεταβάλλουμε ποιοτικό την εξαναγκαστική δραστηριότητα σε ελεύθερη δραστηριότητα, δηλαδή σε δράση. Αλλά όμως η ενεργητική συνθήκη, η δυνατότητα ελεύθερης δράσης δεν μπορεί να επιτευχτεί μια φορά, άπαξ δια παντός. Δεν μπορεί με κανένα τρόπο να ανήκει σε μια κατάσταση που μας προέκυψε έξωθεν, που έπεσε από τον ουρανό, σαν την άφιξη μιας μεγάλης κληρονομιάς ή τα τυχερά μιας ξαφρισμένης τράπεζας. Αυτά τα γεγονότα μπορούν ν' αποτελέσουν την ευκαιρία, το επιδιωκόμενο ή όχι, ηθελημένα ή όχι, που θα μπορούσε να υποβοηθήσει ή να τελειοποιήσει ένα σχέδιο σε διαδικασία εξέλιξης, αλλά δεν μπορεί να αποτελέσει την καταληκτική και καθοριστική συνθήκη. Σε περίπτωση που αυτό το σχέδιο θα ήταν ελλιπές, σε όρους σχεδιασμού της ζωής με όλη τη σημασία που έχει αυτός ο όρος, καμία ποσότητα χρήματος δεν θα μπορούσε ποτέ να μας απελευθερώσει από την αναγκαιότητα της εργασίας, δηλ. της εξαναγκαστικής δραστηριότητας, η οποία αυτή τη φορά θα ωθείται από μια νέα μορφή αναγκαιότητας, όχι πλέον αυτή της μιζέριας, αλλά αυτή της αίσθησης της αχρηστίας, ή αυτή της αποκτημένης κοινωνικής θέσης, ή της επιθυμίας απόκτησης όλο και μεγαλύτερων τμημάτων πλούτου ή και ολόκληρης της σειράς των σύμβολων του κατάλληλου κοινωνικού status μέσα στο οποίο θεωρείται πως κατοχυρώνεται ο καινούριος πλούτος.
Το δίλημμα λύνεται εμβαθύνοντας το προσωπικό μας δημιουργικό σχέδιο ή, για να το πούμε διαφορετικά, σκεφτόμενοι πάνω σ' αυτό που θέλουμε να κάνουμε την ίδια μας τη ζωή και τα μέσα που έρχονται στην κατοχή μας χωρίς να εργαστούμε. Αν θέλουμε να καταστρέψουμε την εργασία χρειάζεται να δημιουργηθούν ατομικές και συλλογικές πειραματικές διαδρομές που δον λαμβάνουν υπόψη τους την εργασία παρά μόνο για να τη διαγράψουν εντελώς από την πραγματικότητα των εφικτών πραγμάτων.
Μια ημέρα από την αποφυλάκιση μου, προσήλθα στη ΓΑΔΑ όπως γνωρίζετε για να αναλάβω την ευθύνη για τη συμμετοχή μου στην εκτέλεση του Χαρ. Αμανατίδη στις 31/12/2004.Είναι βαθιά πολιτική απόφαση μετά από ώριμη σκέψη μηνών(ειδικά μετά τη δολοφονία του Αλέξη) και έτσι κλείνει ένα ιστορικό κεφάλαιο. Διαφωνούν ή συμφωνούν κάποιοι με την απόφαση μου αυτή με αφήνει αδιάφορο. Είμαι πολιτικός αντίπαλος του καθεστώτος και αποδέχομαι την «ήττα» μου. Απ’ την άλλη, θεωρώ ότι ακόμη και ο εχθρός οφείλει και αναγνωρίζει απέναντι στο πρόσωπο μου μια μικρή «νίκη»: ότι πέντε περίπου χρόνια κινούνταν στο σκοτάδι. Συνεργό δεν έχω κατονομάσει , καθώς ούτως ή άλλως έχει φύγει απ’ τη ζωή και ως ελάχιστο φόρο τιμής δεν θα αποκαλύψω το όνομα του και ούτε τι έγινε με τα όπλα: απλά δεν υπάρχουν, έχουν πεταχτεί. Κλείνοντας προς το παρόν ως αναρχοατομικιστής (είναι αυτονόητο ότι δεν υφίσταται γραμμάριο εμπλοκής μου σε ένοπλες οργανώσεις, ή ότι δεν έχω μιλήσει , άλλωστε τι να πω; Αυτά που δεν ξέρω ; Αυτό συμπεραίνεται μέχρι και στις αστικές φυλλάδες και την στάση τους μέχρι σήμερα Κυριακή, εξαίρεση βέβαια αποτελεί μια αθλιότητα των χθεσινών «Νέων», από κάτι δημοσιογραφίσκους, σχετικά με μια σφαίρα, ήμαρτον γελάει ο κόσμος…)
