Ο απειλητικός «ιός» των κοινωνικών εκρήξεων

Η συρρίκνωση της Αριστεράς έθρεψε την αλαζονεία των κατεστημένων δυνάμεων, που επιμένουν να υποτιμούν τους κραδασμούς της κρίσης

Tου Πέτρου Παπακωνσταντίνου

Απ’ ό,τι φαίνεται, η Ευρώπη θα γλιτώσει την πανδημία της γρίπης των χοίρων, η οποία είχε σχεδόν προεξοφληθεί από την τρομολαγνική υστερία μεγάλων συγκροτημάτων της ενημέρωσης ανά τον κόσμο. Δεν είναι καθόλου βέβαιο, όμως, ότι διαθέτει τα αντισώματα για να προστατευθεί από έναν άλλο, μεταδοτικό «ιό», τον οποίο οι περισσότεροι πολιτικοί της ιθύνοντες επιμένουν να υποτιμούν: τον ιό των κοινωνικών αναταράξεων στο έδαφος της παρατεινόμενης οικονομικής κρίσης.

Ο πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου, Ζαν- Κλοντ Γιούνκερ, συγκαταλέγεται στις εξαιρέσεις. Με την ιδιότητα του προεδρεύοντος στο συμβούλιο οικονομικών υπουργών της Ευρωζώνης, δήλωσε, την περασμένη Τρίτη, ότι «οδηγούμαστε προς κοινωνική έκρηξη», λόγω της μαζικής ανεργίας και ότι «δεν μπορούμε να υποτιμήσουμε το εκρηκτικό δυναμικό της οικονομικής κρίσης». Στο ίδιο μήκος κύματος, ο επίτροπος κοινωνικών υποθέσεων της Ενωσης, Βλάντιμιρ Σπίντλα, προειδοποιούσε για τη «λανθάνουσα απειλή το πολιτικού εξτρεμισμού».

Είναι αλήθεια ότι για ένα διάστημα το φάντασμα της εξέγερσης πλανιόταν στη φαντασία των ευρωπαϊκών ελίτ. Αυτό συνέβη το φθινόπωρο του 2008, μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, και τον χειμώνα του 2009, όταν οι ανατροπές των κυβερνήσεων Ισλανδίας και Λεττονίας, οι βίαιες ταραχές στην Ουγγαρία και κυρίως ο καυτός Δεκέμβρης της Ελλάδας ερμηνεύτηκαν από πολλούς Ευρωπαίους αναλυτές ως προοίμιο πραγματικών, λαϊκών εξεγέρσεων.

Γρήγορα, όμως, ο πανικός έδωσε τη θέση του στην ανακούφιση και η ανακούφιση στην αλαζονεία. Τα υποζύγια αντέχουν, συμπέραναν οι κυρίαρχοι της ηπείρου, αν κρίνουμε από το γεγονός ότι ο σοσιαλδημοκράτης υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας, Πέερ Στάινμπρουκ, κατήγγειλε την... Αμερική για «αμόκ χυδαίου κεϋνσιανισμού», ενώ ο σύντροφος Χοακίν Αλμούνια δεν παύει να ζητάει, μέρα μπαίνει - μέρα βγαίνει, ακρωτηριασμούς μισθών και συντάξεων με πάθος που θα ζήλευαν και οι φανατικότεροι των νεοφιλελευθέρων.

Σύμπτωμα πολιτικής αφασίας ήταν και ο τορπιλισμός της συνόδου κορυφής της Πράγας από τους ισχυρότερους εκ των Ευρωπαίων. Η σύνοδος, που επρόκειτο να πραγματοποιηθεί την περασμένη Πέμπτη με αντικείμενο την αντιμετώπιση της ανεργίας, ουσιαστικά ματαιώθηκε γιατί, όπως αναγνώρισε η Μέρκελ, έτσι κι αλλιώς «δεν έχουμε να προτείνουμε κάτι καινούργιο». Αντί να πάρουν δεσμευτικές αποφάσεις για την αύξηση της απασχόλησης, πετάχτηκαν στις Βρυξέλλες κάποιοι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι, εκπρόσωποι εργοδοτικών οργανώσεων και ασπόνδυλοι γραφειοκράτες που υποδύονται τους «συνδικαλιστές ηγέτες», μόνο και μόνο για να ακούσουν την πανέξυπνη συμβουλή του Τσέχου πρωθυπουργού και προεδρεύοντος της Ε.Ε., Μίρεκ Τοπόλανεκ, προς τους ανέργους: «Αν ψάξετε για δουλειά, θα βρείτε δουλειά»!!

Η πολιτική αφασία γίνεται ακόμη περισσότερο εντυπωσιακή, αν συγκριθεί με τις δραματικές προβλέψεις της ίδιας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που δόθηκαν στη δημοσιότητα την περασμένη Δευτέρα: το συνολικό ΑΕΠ στους «27» θα σημειώσει συρρίκνωση της τάξης του 4% το 2009, υπερδιπλάσια από αυτήν που προέβλεπαν τον Ιανουάριο. Η ανεργία στην Ευρωζώνη θα φτάσει το 11,5% το 2010, γεγονός πρωτοφανές μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Περίπου 8,5 εκατομμύρια άνθρωποι θα μείνουν χωρίς δουλειά, για να προστεθούν στα 20 εκατομμύρια των ήδη υπαρχόντων ανέργων.

Αρκετοί θα υποστηρίξουν ότι τα χειρότερα είναι πίσω μας, ότι τα πρώτα σημάδια αβέβαιης ανάκαμψης είναι ορατά, τουλάχιστον στην Αμερική κι ότι, βοηθούντος και του καλοκαιριού, θα αποφύγουμε τις κοινωνικές θύελλες που μάταια φαντασιώνονται οι αριστερές Κασσάνδρες. Τέτοια σιγουριά, τη στιγμή που ακόμη και βιομηχανικές αυτοκρατορίες σαν την General Motors αντιμετωπίζουν το φάσμα της χρεωκοπίας, μόνο στην Ελλάδα –ή έστω και σε ξένες εφημερίδες, αλλά από Ελληνες αρθρογράφους– μπορεί κανείς να συναντήσει. Οι ξένοι αναλυτές, που δεν ξέρουν από ελληνική λεβεντιά, θεωρούν, αντίθετα, ότι η κρίση δεν υποχωρεί, αλλά μεταλλάσσεται: από κρίση της αγοράς ακινήτων σε χρηματοπιστωτική, από χρηματοπιστωτική σε κρίση της πραγματικής οικονομίας και, τέλος, από κρίση της πραγματικής οικονομίας σε κοινωνική, πολιτική, ίσως και γεωπολιτική κρίση, των οποίων έχουμε δει μόνο τα πρώτα συμπτώματα.

Πρόσφατα, ο πολύς Ζμπίγκνιεφ Μπρεζίνσκι, πρώην Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του Κάρτερ και εκ των συμβούλων του Ομπάμα για θέματα εξωτερικής πολιτικής, προειδοποιούσε για τον κίνδυνο «ταξικής σύγκρουσης» στις ΗΠΑ λόγω της «χωρίς προηγούμενο συσσώρευσης απίστευτου πλούτου στα χέρια ελαχίστων». Την ίδια ώρα, στην πάντα εύφλεκτη Γαλλία, ο πρώην πρωθυπουργός Ντομινίκ ντε Βιλπέν –η κυβέρνηση του οποίου ανετράπη από κύμα κινητοποιήσεων της νεολαίας– δήλωσε ότι η χώρα του «απειλείται από μια νέα επανάσταση».

Ακόμη και στη λιγότερο ευεπίφορη στα επαναστατικά δαιμόνια Βρετανία, το υπουργείο Εξωτερικών, όπως αποκάλυψαν οι TIMES, έδωσε εντολή σε όλες τις βρετανικές πρεσβείες να αξιολογούν τον κίνδυνο κοινωνικών εξεγέρσεων, λόγω της κρίσης στις χώρες ευθύνης τους και να ενημερώνουν σχετικά το Λονδίνο. Ο βρετανικός Τύπος μίλησε για «σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης ακραίων κοινωνικών φαινομένων», παραπέμποντας στα συστήματα προειδοποίησης για τα τσουνάμι και τους σεισμούς.

Εξάλλου, ένα από τα πιο έγκυρα πολιτικά επιτελεία της Γηραιάς Αλβιώνος, το Economist Intelligence Unit του ομώνυμου περιοδικού, έκανε λόγο για «σοβαρό κίνδυνο κοινωνικών αναταραχών» σε τουλάχιστον 95 χώρες του κόσμου μέσα στην ερχόμενη διετία. «Η λαϊκή οργή μεγαλώνει στον κόσμο ως αποτέλεσμα της διογκούμενης ανεργίας, των μειωμένων ή παγωμένων μισθών, της διοχέτευσης κονδυλίων στις τράπεζες, της μείωσης της αξίας των ακινήτων και των περικοπών στις συντάξεις και τις κοινωνικές ασφαλίσεις», σημείωναν οι συντάκτες της σχετικής έκθεσης, για να προσθέσουν: «Καθώς η οικονομική κάμψη συνεχίζεται, μπορούμε να αναμένουμε πολύ περισσότερο έντονα και μεγαλύτερης διάρκειας γεγονότα, όπως ένοπλες εξεγέρσεις, πραξικοπήματα, εμφύλιες συγκρούσεις ή και πολέμους μεταξύ κρατών».

Μεγάλη ηρεμία λίγο πριν από τη θύελλα…

Παρά τις αγεφύρωτες αντιθέσεις τους, αστικές και παραδοσιακές αριστερές δυνάμεις θα συμφωνήσουν, ενδεχομένως, ότι στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες δεν τίθεται, για το ορατό μέλλον, ζήτημα επαναστατικών γεγονότων. Κι αυτό γιατί, όσο οξυμένη κι αν είναι η «αντικειμενική κατάσταση» των κοινωνικών προβλημάτων, ο λεγόμενος «υποκειμενικός παράγοντας» και πρωτίστως οι πολιτικές οργανώσεις της αντικαπιταλιστικής Αριστεράς, είναι πολύ αδύνατος.

Η εκτίμηση αυτή έχει μια ορισμένη βάση, αλλά στην απολυτότητά της αντανακλά μια γραφειοκρατική λογική η οποία θεωρεί τα κόμματα (ή μάλλον τις κομματικές ηγεσίες) τον πραγματικό δημιουργό της Ιστορίας, με τα ευρύτερα λαϊκά στρώματα σε ρόλο αδρανούς πρώτης ύλης. Στην πραγματικότητα, καμία επαναστατική κρίση δεν εξελίχθηκε με βάση κάποιο αυστηρό σχέδιο, καταστρωμένο σε κομματικά γραφεία.

Oταν συνεκλήθη η Γενική Συνέλευση των Τριών Τάξεων, τον Μάιο του 1789, η συντριπτική πλειονότητα των μελών της εκπροσωπούσε τα προνομιούχα στρώματα του Παλιού Καθεστώτος και είχε στο μυαλό της οτιδήποτε άλλο από τον αποκεφαλισμό του βασιλιά και το επαναστατικό Σύνταγμα του 1793. Δεν ήταν ο Μαρξ, αλλά οι πληβείοι του Παρισιού που επινόησαν τη «δικτατορία του προλεταριάτου», στην Κομμούνα του 1871. Τον Ιανουάριο του 1917, ο Λένιν έδινε διάλεξη όπου πιθανολογούσε ότι η δική του γενιά δεν θα προλάβαινε τη σοσιαλιστική επανάσταση. Oταν άρχιζαν στο Παρίσι τα γεγονότα του Μάη του 1968, ο Κορνήλιος Καστοριάδης είχε διαλύσει την πολιτική του ομάδα «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα», απογοητευμένος για την αμετάκλητη «ενσωμάτωση» - μικροαστικοποίηση των μαζών.

Oπως μας υπενθυμίζει ο Σερζ Αλιμί, το 1977, ο ήδη διάσημος Σάμιουελ Χάντιγκτον διεκτραγωδούσε την αποσταθεροποίηση των δυτικών δημοκρατιών και εκθείαζε τη «σταθερότητα» της ΕΣΣΔ και των δορυφόρων της. Φυσικά, η Αμερική του Ομπάμα δεν είναι Σοβιετική Eνωση του Μπρέζνιεφ, αλλά το μήνυμα από το πάθημα του Αμερικανού ακαδημαϊκού διατηρεί την επικαιρότητά του: Κάποτε, η μεγαλύτερη ηρεμία είναι λίγο πριν από τη θύελλα…

Το φάντασμα της επανάστασης στη Γαλλία

Αν και είχε πρόεδρο τον σοσιαλιστή Φρανσουά Μιτεράν, η Γαλλία ουσιαστικά δεν γιόρτασε ποτέ την επέτειο των 200 χρόνων από τη μητέρα όλων των επαναστάσεων. Το 1989 ήταν η χρονιά της Πτώσης του Τείχους και η ατμόσφαιρα της εποχής κάθε άλλο παρά ευνοούσε τα εγκώμια στο 1789 και πολύ περισσότερο στο 1793 των Αβράκωτων και των Γιακωβίνων.

Είκοσι χρόνια αργότερα, η παγκόσμια κρίση του «υπαρκτού καπιταλισμού» διαμορφώνει ένα πολύ διαφορετικό περιβάλλον. Το θέαμα μιας νεαρής εργαζομένης με τον σκούφο των Γιακωβίνων και την τρίχρωμη σημαία να ποζάρει σαν Μαριάν της Γαλλικής Επανάστασης επαναλαμβάνεται στις εργατικές και φοιτητικές διαδηλώσεις. «Ο ιστορικός Φρανσουά Φιρέ είχε άδικο: Η γαλλική επανάσταση δεν έχει τελειώσει ακόμη», διαπίστωσε σκανδαλισμένη η συντηρητική Figaro. «Μετά το 1789, το 2009;», διερωτήθηκε η κεντροαριστερή Le Monde, ενώ ο βουλευτής του κυβερνώντος γκωλικού κόμματος Ζαν - Φρανσουά Κοπέ επέκρινε τους συμπατριώτες του για «τη φυσική τους τάση να αναπαράγουν συνεχώς το 1793». Ενδεικτικό της ατμόσφαιρας που επικρατεί σε σημαντικό τμήμα της γαλλικής διανόησης είναι το τελευταίο τεύχος της Le Monde Diplomatique, αφιερωμένο στο χθες, το σήμερα και το αύριο της κοινωνικής εξέγερσης. Το κύριο άρθρο του διευθυντή της, Σερζ Αλιμί, έχει τίτλο: «Εγκώμιο των επαναστάσεων».

Η ιδεολογική μεταστροφή αντανακλά τη ριζοσπαστικοποίηση του κοινωνικού τοπίου. Για πρώτη φορά στην ιστορία του γαλλικού εργατικού κινήματος και οι οκτώ συνδικαλιστικές ομοσπονδίες, παρά τις έντονες αντιθέσεις τους, γιόρτασαν από κοινού την Εργατική Πρωτομαγιά, με πολύ μαζικότερες του συνήθους διαδηλώσεις. Καταλήψεις εργοαστασίων και νομαρχιών, συγκρούσεις διαδηλωτών και αστυνομίας βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Το σύνθημα «δεν θα πληρώσουμε εμείς τη δική σας κρίση», η κουλτούρα των δύο κόσμων, του ταξικού πολέμου ανάμεσα στο «εμείς» και το «εσείς», κερδίζει έδαφος.

Το τελευταίο διάστημα, πυκνώνουν τα περιστατικά όπου η συμβολική βία γίνεται κάτι περισσότερο από συμβολική. Από τον Μάρτιο έχουν σημειωθεί οκτώ περιπτώσεις απαγωγών διευθυντικών στελεχών επιχειρήσεων, που προγραμμάτιζαν απολύσεις. Πρόκειται για απελπισμένη προσπάθεια εξασφάλισης δημοσιογραφικής προβολής, η οποία θα έπρεπε να προϊδεάζει τους ιθύνοντες μέχρι πού μπορεί να φτάσουν οι εργαζόμενοι αν πεισθούν ότι όλες οι νόμιμες μορφές κοινωνικής και πολιτικής πίεσης αποδειχθούν ατελέσφορες. Ακόμη πιο ανησυχητικοί ήταν οι πρόσφατοι πυροβολισμοί εναντίον αστυνομικών, οι οποίοι είχαν ξεκινήσει συμπλοκές με νεαρούς σε υποβαθμισμένα προάστια του Παρισιού και οι επιθέσεις εναντίον αστυνομικών τμημάτων. Aλλωστε, τον Μάιο τα «άνθη του κακού» συνηθίζουν να φυτρώνουν στην Αριστερή Oχθη του Σηκουάνα.