Η Κατερίνα Χαρβάτη, μια από τις σημαντικότερες επιστήμονες του 2007 παγκοσμίως, μιλάει στον «ΗΑ»
Σάββατο, 12 Ιανουαρίου 2008
Χρειάστηκε να το διαβάσουμε στο χριστουγεννιάτικο τεύχος του περιοδικού Time για να το μάθουμε κι εμείς εδώ στην Ελλάδα: Η έρευνα μιας ελληνίδας ανθρωπολόγου και της ομάδας της αναδείχτηκε από τις περίφημες ετήσιες λίστες του περιοδικού για τα σπουδαιότερα γεγονότα της περασμένης χρονιάς, ως μια από τις 10 σημαντικότερες επιστημονικές ανακαλύψεις παγκοσμίως το 2007.
Χρειάστηκε όμως ένα άλλο ωραίο και κατατοπιστικό άρθρο της καλής δημοσιογράφου και φίλης Διαμαντένιας Ριμπά στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων τον Δεκέμβριο για να μάθουμε μεταξύ άλλων σημαντικών για την επιστημονική της εργασία και ποια είναι αυτή η γυναίκα. Είναι η Κατερίνα Χαρβάτη, μόνιμη ερευνήτρια σήμερα στο Ινστιτούτο Εξελικτικής Ανθρωπολογίας Max Planck (Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology) στη Γερμανία και αναπληρώτρια καθηγήτρια στο City University of New York. Και επιπλέον ότι αυτή η γυναίκα κατάγεται από την Ήπειρο.
Η δική μας δουλειά μετά ήταν εύκολη, αλλά έκρυβε και ωραίες εκπλήξεις. Βρήκαμε την ιστοσελίδα του Max Planck κι από εκεί το email της κ. Χαρβάτη και της στείλαμε ένα μήνυμα. Μας απάντησε αμέσως κι έτσι γνωρίσαμε, έστω ηλεκτρονικά, ένα ζεστό άνθρωπο που μίλησε μαζί μας σαν να μας γνωρίζει χρόνια. Ανταλλάξαμε πολλά μηνύματα, μιλήσαμε στο τηλέφωνο και χαρήκαμε την επικοινωνία με έναν νέο άνθρωπο, σπουδαίο επιστήμονα, η οποία με απόλυτα εύληπτο και σαφή τρόπο μας εξήγησε τη δουλειά που κάνει.
Η Κατερίνα Χαρβάτη, 37 χρονών σήμερα με λαμπρές σπουδές στην Αμερική στη Βιολογική Ανθρωπολογία, γεννήθηκε στην Αθήνα από την οποία έφυγε για να σπουδάσει στα 18 περίπου χρόνια της. Είναι παντρεμένη με δύο παιδιά και σήμερα ζει στη Λειψία όπου και το Ινστιτούτο Max Planck. Η μια γιαγιά της ήταν από το Βασιλικό Πωγωνίου και η άλλη από την Πυρσόγιαννη στα Μαστοροχώρια ενώ ο ένας της παππούς από την Ηγουμενίτσα. Έχει συγγενείς στα Γιάννενα και την άλλη Ήπειρο και περνάει ένα μήνα το καλοκαίρι στον Καστανώνα του Ανατολικού Ζαγορίου όπου έχει σπίτι.
Αυτή η «δικιά μας» επιστήμονας είναι αναγνωρισμένη παγκόσμια ανάμεσα στους επιστημονικούς κύκλους, αλλά ελάχιστα γνωστή στο ευρύ κοινό στη χώρα μας- όπως άλλωστε άγνωστοι είναι για την ελληνική κοινωνία και οι περισσότεροι σπουδαίοι επιστήμονες. Έχει εργαστεί πάντως σε παλαιολοθικές έρευνες και στη χώρα μας και στην Ήπειρο ακόμα στη θέση Μποϊλα στον Βοϊδομάτη.
Η εργασία που την έκανε διάσημη φέτος στηρίζεται στη μορφολογική ανάλυση που έκανε με μια δική της μέθοδο στο περίφημο κρανίο Hofmeyr, που βρέθηκε τη δεκαετία του ’50 στην Αφρική. Με τη μορφολογική ανάλυση στο κρανίο και τη ραδιομέτρηση της άμμου στο εσωτερικό της κρανιακής κοιλότητας από την ομάδα της, απέδειξαν ότι το κρανίο είναι
36.000 χρονών, στην περίοδο δηλαδή της εξάπλωσης του Homo sapiens από την Αφρική στον υπόλοιπο κόσμο. Με συγκρίσεις από άλλες έρευνες στην Ευρώπη απέδειξαν με αξιόπιστα και ξεκάθαρα αποτελέσματα την κρατούσα θεωρία για την εξάπλωση του ανθρώπινου είδους σε όλο τον κόσμο, ότι δηλαδή ο σύγχρονος άνθρωπος προέρχεται από την Αφρική, ενώ με άλλες παράλληλες έρευνες που έχουν κάνει έδειξαν ότι οι Νεάντερταλ και οι σύγχρονοι άνθρωποι είναι διαφορετικά βιολογικά είδη.
Η Κατερίνα Χαρβάτη χωρίς να το επιδιώκει, με το παράδειγμά της, λειτουργεί ως πρότυπο για τα νέα παιδιά στην ελληνική κοινωνία που ψάχνουν το μέλλον τους, αλλά νομίζουν ότι δεν θα το βρουν ποτέ. Η επιστήμη μπορεί να χαρίσει εμπειρίες και διακρίσεις πολύ πέρα από όσα έχουν σκεφθεί πολλοί στη χώρα μας.
Για την έρευνά της και για μερικά άλλα θέματα είχαμε την παρακάτω συζήτηση με την κ. Χαρβάτη.
Η κεντρική ιδέα της έρευνά σας είναι ότι σύγχρονος άνθρωπος προήλθε από την Αφρική. Πώς καταλήξατε σε αυτό το συμπέρασμα, με ποιες μεθόδους; Σε τι διαφέρει η δική σας ανακάλυψη από τις παλιότερες πάνω στο ίδιο θέμα;
Η κρατούσα θεωρία για την προέλευση του σύγχρονου ανθρώπου είναι ότι προήλθε από την Αφρική και εξαπλώθηκε στον υπόλοιπο κόσμο 40-30 χιλιάδες χρόνια πριν σήμερα.
Αυτή η θεωρία στηρίζεται από πολλαπλές μελέτες: Mορφολογικές, όπως η παλαιότερη μελέτη μου για τους Νεάντερταλ (Harvati K., Frost S.R. and McNulty K.P. 2004. Neanderthal taxonomy reconsidered: Implications of 3D primate models of intra- and inter-specific differences. Proceedings of the National Academy of Sciences USA 101:1147-1152), και η πρόσφατη εργασία μου για το ‘υβρίδιο’ Νεάντερταλ – Homo sapiens από τη Ρουμανία (Harvati K., Gunz P. and Grigorescu D. 2007. Cioclovina (): morphological affinities of an early modern European. Journal of Human Evolution 53:732-746), γενετικές αναλύσεις σύγχρονων ανθρώπων, αλλά και σε αναλύσεις αρχαίου DNA από τα ίδια τα απολιθώματα των Νεάντερταλ.
Μέχρι σήμερα όμως δεν υπήρχαν ανθρώπινα απολιθώματα αυτής της χρονικής περιόδου (40-30 χιλιάδες χρόνια πριν από σήμερα) από την Αφρική που να αποδεικνύουν ότι οι πρώτοι σύγχρονοι άνθρωποι έφτασαν στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο από την Αφρική. Το κρανίο Hofmeyr είναι το πρώτο τέτοιο εύρημα. Καταφέραμε να το χρονολογήσουμε σ’αυτή την περίοδο χρησιμοποιώντας νέες μεθόδους χρονολόγησης. Έπειτα εφάρμοσα την μέθοδο μορφολογικής ανάλυσης που έχω αναπτύξει και που βασίζεται σε εικονική ψηφιοποίηση και τρισδιάστατα δεδομένα. Η μέθοδος αυτή επιτρέπει για πρώτη φορά την ποσοτική στατιστική ανάλυση του ανατομικού σχήματος και των λεπτομερειών του κρανίου.
Η μελέτη μου έδειξε ότι το κρανίο Hofmeyr σχετίζεται στενά με κρανία της ίδιας χρονικής περιόδου από την Ευρώπη, και όχι με σύγχρονους πληθυσμούς από την Αφρική. Έτσι αποδεικνύουμε ότι ο σύγχρονος άνθρωπος προήλθε από την Αφρική, επιβεβαιώνοντας την κρατούσα θεωρία. Αυτό σημαίνει ότι οι σύγχρονοι Ευρωπαίοι δεν εξελίχθηκαν από τους Νεάντερταλ. Σημαίνει επίσης ότι οι σημερινές γεωγραφικές διαφορές μεταξύ πληθυσμών είναι πολύ πρόσφατες, καθώς 30 χιλιάδες χρόνια είναι ένα πάρα πολύ μικρό χρονικό διάστημα σε ό,τι αφορά την εξέλιξη.
Η Ελλάδα και η Ήπειρος αν θέλετε ειδικότερα, τι ρόλο παίζουν στη μετανάστευση του homo sapiens; Τι θα ψάχνατε άραγε στην περιοχή μας αν είχατε τη δυνατότητα να κάνετε κάποια έρευνα σήμερα;
Μία από τις πιο πιθανές διαδρομές μετανάστευσης των σύγχρονων ανθρώπων από την Αφρική προς την Ευρώπη περνά από τη Μέση Ανατολή και τα Βαλκάνια. Σ’αυτή την περίπτωση πιστεύω ότι πρέπει να πέρασαν οπωσδήποτε και από τη Βόρεια Ελλάδα, την Ήπειρο, Μακεδονία και Θράκη. Πρόσφατα μάλιστα διεύθυνα έρευνα, σε συνεργασία με την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας, στη Δυτική Μακεδονία, στην περιοχή του Αλιάκμονα, με στόχο τον εντοπισμό απολιθωμάτων και νέων θέσεων που να μαρτυρούν αυτή τη μετανάστευση. Είμαι σίγουρη ότι και στην Ήπειρο υπάρχουν προοπτικές για παρόμοιες θέσεις, ηλικίας 40-30 χιλιάδων χρόνων πριν, αλλά και παλαιότερες. Η Ήπειρος εξάλλου είναι μία από τις περιοχές της Ελλάδας με τη μεγαλύτερη παράδοση στην Παλαιολιθική έρευνα.
Σε τι βοηθάει τον άνθρωπο του 21ου αιώνα η έρευνα για τον προϊστορικό άνθρωπο
Μας δίνει προοπτική, για τη σύντομη διάρκεια της ύπαρξής μας στον πλανήτη, για τη σχέση μας με το περιβάλλον, αλλά και με τους συνανθρώπους μας. Επίσης μας βοηθά στο να καταλάβουμε κάπως καλύτερα προς τα πού μπορεί να οδηγεί η εξέλιξή μας σήμερα και στο μέλλον. Τέλος, καθώς είναι πολύ δύσκολο να βγάζουμε συμπεράσματα για το μακρινό παρελθόν, αναγκαζόμαστε να καινοτομούμε και να χρησιμοποιούμε προηγμένες μεθόδους ανάλυσης, που έπειτα μπορούν να εφαρμοστούν και σε άλλους τομείς, όπως για παράδειγμα στην ιατρική έρευνα.
Με την εμπειρία που έχετε πια από τις σπουδές σας στην Αμερική, αλλά και την ερευνητική και ακαδημαϊκή καριέρα σας, ποιες νομίζετε ότι είναι οι διαφορές από τις σπουδές και την έρευνα στην Ελλάδα; Ένας νέος σπουδαστής βιολογικών επιστημών στην Ελλάδα τι θα μπορούσε να κάνει για να ακολουθήσει το δικό σας δρόμο;
Πιστεύω ότι η βασικότερη διαφορά μεταξύ Ελλάδας και Αμερικής είναι η πολύ μεγαλύτερη ευελιξία και ποικιλία αντικειμένων στην Αμερική, αλλά φυσικά και η μεγαλύτερη υποστήριξη της έρευνας. Για έναν σπουδαστή στην Ελλάδα είναι δύσκολο να ακολουθήσει πορεία στην εξελικτική ανθρωπολογία χωρίς να βρεθεί στο εξωτερικό, καθώς δεν υπάρχει οργανωμένο τμήμα ή πρόγραμμα σπουδών που να εστιάζει μόνο σ’αυτό το αντικείμενο, που είναι από τη φύση του διεπιστημονικό, αντλώντας υλικό από τη Βιολογία, Γεωλογία, Αρχαιολογία, Εθνολογία, Παλαιοντολογία, και άλλες επιστήμες. Παρ’όλα αυτά υπάρχουν νέοι άνθρωποι που ασχολούνται με το αντικείμενο και στο κομμάτι της εξελικτικής ανθρωπολογίας και σ’αυτό της παλαιολιθικής αρχαιολογίας. Ένας φοιτητής στην Ελλάδα μπορεί να παρακολουθήσει κάποια μαθήματα στο Πανεπιστήμιο και μετά να συνεχίσει είτε στην Αμερική, είτε στην Αγγλία ή τη Γερμανία για μεταπτυχιακές σπουδές, όπου υπάρχουν τέτοια προγράμματα.
Αρθρογράφοι : ΦΙΛΗΜΩΝ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΣ (fkaramitsos@agon.gr)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου