του Νίκου Κλόκα
nklokas@kathimerini.gr
| |||||||||||||||||||||||||||||
Στις 12 Νοεμβρίου του 2007 δόθηκε στη δημοσιότητα από τον υπουργό Εσωτερικών κ. Προκόπη Παυλόπουλο το «Πρόγραμμα ΕΣΤΙΑ» που έχει στόχο την ομαλή προσαρμογή και κοινωνική ένταξη των υπηκόων τρίτων χωρών που διαμένουν στην ελληνική επικράτεια. Οι δράσεις του προγράμματος καθώς και η -επερχόμενη- ίδρυση της Γενικής Διεύθυνσης Μεταναστευτικής Πολιτικής και Κοινωνικής Ένταξης αφορούν μόνο τους νόμιμους μετανάστες που βρίσκονται στη χώρα μας.
Από την άλλη, υπάρχουν άνθρωποι που βρίσκονται χωρίς τα νόμιμα έγγραφα παραμονής στην Ελλάδα, οι οποίοι ζουν, εργάζονται και δημιουργούν οικογένειες που μεγαλώνουν σ' αυτό τον τόπο. Είναι οι παράνομοι ή παράτυποι μετανάστες.
Τον όρο «παράτυποι» και όχι «παράνομοι» μετανάστες χρησιμοποιεί η κ. Άννα Τριανταφυλλίδου στην έρευνα «Ελληνική Μεταναστευτική Πολιτική: Προβλήματα και Κατευθύνσεις, ΕΛΙΑΜΕΠ 2005» για να τονιστεί ότι η μόνη παρανομία που διέπραξαν οι τελευταίοι είναι το ότι παραβιάζουν τη νομοθεσία περί μετανάστευσης μη έχοντας τα κατάλληλα χαρτιά για την είσοδο και παραμονή τους στη χώρα. Οι άνθρωποι αυτοί δεν εμπλέκονται σε άλλες παράνομες πράξεις και είναι γι' αυτό χρήσιμο και θεμιτό να χρησιμοποιείται γενικά ο όρος «παράτυποι» σε αντιστοιχία με τους αγγλικούς όρους undocumented ή irregular και όχι παράνομοι.
Αυτοί οι μετανάστες όμως είναι «αόρατοι» για τον κρατικό μηχανισμό και την κοινωνική μέριμνα. Δεν υπάρχουν και θα συνεχίσουν να μην υπάρχουν όσο δεν γίνονται προσπάθειες ένταξής τους στο κοινωνικό σύνολο. Άνθρωποι που ζουν καθημερινά με το φόβο της απέλασης και τα μόνα δικαιώματα που τους αναγνωρίζονται είναι: η παροχή ιατροφαρμακευτικής βοήθειας σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης και η δυνατότητα ένταξης των παιδιών τους στην υποχρεωτική εκπαίδευση.
Αυτά τα στοιχεία δείχνουν ότι η απουσία μιας «σύγχρονης» ελληνικής πολιτικής απέναντι στη μετανάστευση τα προηγούμενα χρόνια ενίσχυσε καταστάσεις ήδη παγιωμένες στην ελληνική κοινωνία: παράνομη παραμονή και απασχόληση των μεταναστών, αυξανόμενη δυσφορία του γηγενούς πληθυσμού για μια κατάσταση που ο απλός πολίτης αντιλαμβανόταν «εκτός ελέγχου», έξαρση του ρατσιστικού λόγου και των ξενοφοβικών αντιλήψεων.
Σημαντικές αλλαγές στο νέο νόμο
 |
Ο νέος νόμος για τα θέματα μεταναστευτικής πολιτικής, ο 3536/07 που δημοσιεύτηκε στις 23 Φεβρουαρίου στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, φέρνει κάποιες αλλαγές στα κριτήρια που πρέπει να καλύπτει κάποιος για να υποβάλλει αίτηση για άδεια παραμονής στην Ελλάδα.
Πλέον μπορούν να υποβάλουν αίτηση: α) όσοι έχουν γραφτεί σε δημόσιο εκπαιδευτικό ίδρυμα πρωτοβάθμιας ή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης πριν την 31.12.2004 και από τότε συνεχίζουν να μένουν στην Ελλάδα, β) όσοι είναι γονείς τέκνου το οποίο γράφτηκε σε δημόσιο εκπαιδευτικό ίδρυμα πρωτοβάθμιας ή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης πριν την 31.12.2004 και συνεχίζει να φοιτά μέχρι το 2007, γ) όσοι έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα και συνεχίζουν να μένουν στην Ελλάδα, δ) όσοι είναι γονείς τέκνου που γεννήθηκε στην Ελλάδα μέχρι τις 31.12.2004 εφόσον ο/η σύζυγος διαμένει νόμιμα στη χώρα και ε) όσοι έχουν τελέσει γάμο στην Ελλάδα μέχρι 31.12.2004 αν ο ένας από τους δύο συζύγους διαμένει νόμιμα στη χώρα.
Επίσης δικαίωμα αίτησης έχουν: όσοι είχαν υποβάλλει αίτηση για χορήγηση Ειδικού Δελτίου Ταυτότητας Ομογενούς μέχρι 31.12.2004 το οποίο είχε απορριφθεί μέχρι και 30.09.2007, όσοι ήταν κάτοχοι Ειδικού Δελτίου Ταυτότητας Ομογενή το οποίο έληξε μέχρι 31.12.2004 και δεν ανανεώθηκε και όσοι είχαν υποβάλλει αίτηση για άδεια διαμονής μέχρι 31.12.2004 η οποία είχε απορριφθεί από την Περιφέρεια μέχρι και 30.09.2007.
Όλες αυτές οι προσθήκες όμως, «ακυρώνονται» σχεδόν αυτόματα από τις μικρές προθεσμίες υποβολής των δικαιολογητικών που δίνονται στους μετανάστες. Είναι χαρακτηριστικό πως η νέα τροποποίηση του νόμου, αφήνει εκτός αρκετούς μετανάστες που θα ήθελαν να υποβάλλουν τα σχετικά δικαιολογητικά καθώς το χρονικό περιθώριο ήταν μέχρι τις 30.09.2007 -δηλαδή μόλις 7 μήνες.
Συνεπώς, για μικρά χρονικά διαστήματα μένουν εκτός νομιμοποίησης αρκετοί μετανάστες, περιμένοντας κάποια νέα ρύθμιση στα επόμενα χρόνια.
Ήμασταν κάποτε μετανάστες
Θα πρέπει, ως Έλληνες, να γνωρίζουμε πως «μετανάστης γίνεσαι, δεν γεννιέσαι» και θα πρέπει να θυμηθούμε πως η χώρα μας ήταν κάποτε χώρα «παραγωγής» μεταναστών και σε πολύ λίγο καιρό έγινε χώρα «υποδοχής».
Αναγκαίες είναι λοιπόν, οι αλλαγές στην κρατική αντίληψη και την κοινωνική αντιμετώπιση των παράτυπων μεταναστών και των οικογενειών τους.
| |||||||||||||||
Την ανάγκη αυτή, τονίζει στη συνέντευξή του στο kathimerini.gr ο αναπληρωτής καθηγητής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, κ. Γιώργος Κατρούγκαλος, σημειώνοντας πως οι δράσεις κατά της παράνομης μετανάστευσης είναι παρόμοιες στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με σούπερ τεχνολογικά μέτρα αστυνομικής φύσης με σκοπό τη δημιουργία του «φρουρίου Ευρώπη». Κάτι που θα οδηγήσει σε μια κατάσταση πραγματικού φρουρίου και όχι εικονικού.
Ο κ. Κατρούγκαλος συμπληρώνει πως ότι υπάρχουν σημαντικές διεθνείς συνθήκες προστασίας των μεταναστών που δεν έχουν ακόμα κυρωθεί από την Ελλάδα και πως θα μπορούσε το κράτος να διαχειριστεί καλύτερα τους «παράτυπους» μετανάστες.
Αναλυτικά η συνέντευξη με τον κ. Γιώργο Κατρούγκαλο
Τα επίσημα στοιχεία (απογραφή 2001) κάνουν λόγο για 797.091 μετανάστες νόμιμους και μη. Υπάρχει κάποιος νεότερος υπολογισμός;
«Δεν υπάρχει νεότερος επίσημος υπολογισμός, αλλά αυτές οι εκτιμήσεις είναι πολύ ρευστές. Ως προς τους νόμιμους μετανάστες μπορούμε να κάνουμε μια εκτίμηση με βάση της αδειοδότηση, ως προς τους παράνομους είναι ακόμα πιο γενικές οι εκτιμήσεις. Ίσως θα ήταν ρεαλιστικότερο να μιλάμε για ένα πληθυσμό μεταναστών, αρκετοί από τους οποίους πηγαινοέρχονται στα γειτονικά κράτη, γύρω στο ένα εκατομμύριο».
 |
Ποιοι είναι οι κυριότεροι λόγοι που οδηγούν στην μετανάστευση τους πολίτες που φτάνουν στη χώρα μας;
«Υπάρχει μια βασική διάκριση ανάμεσα στην οικονομική μετανάστευση και στους πολιτικούς πρόσφυγες. Ένα μικρό κομμάτι από αυτούς που έρχονται στη χώρα μας και ζητούν πολιτικό άσυλο, πράγματι αντιμετωπίζουν διώξεις στις χώρες προέλευσής τους, είτε λόγο πολιτικών πεποιθήσεων είτε λόγο άλλων προκαταλήψεων εις βάρος τους.
Ο μεγάλος όμως κορμός, η συντριπτική πλειοψηφία, είναι άνθρωποι που προσπαθούν να ξεφύγουν από την οικονομική δυστυχία στις χώρες προέλευσής τους. Αυτό κάνει σε μεγάλο βαθμό το πρόβλημα της μετανάστευσης άλυτο, διότι εξακολουθεί να υπάρχει μια τάξη που διαιωνίζει μεγάλες ανισότητες μεταξύ των σχετικά «εύπορων» κρατών -μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται και η «φτωχή» Ελλάδα- και των εξαθλιωμένων χωρών, όπου πολλοί άνθρωποι ζουν με λιγότερο από ένα δολάριο την ημέρα».
Το πρόγραμμα «ΕΣΤΙΑ» περιλαμβάνει δράσεις για τους νόμιμους μετανάστες. Ποια είναι η πρόβλεψη για τους παράνομους και αν ο διαχωρισμός τους είναι σωστός.
«Από όσο γνωρίζω το πρόγραμμα «ΕΣΤΙΑ» δεν υπάρχει πρόβλεψη για τους παράνομους μετανάστες, όπως γενικότερα φαίνεται οι παράνομοι μετανάστες να είναι «αόρατοι» για την ελληνική πολιτεία -και για να μην είμαστε άδικοι και για άλλα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από τυπική νομική άποψη, πράγματι είναι λογικό να κάνουμε τη διάκριση ανάμεσα στους νόμιμους και στους παράνομους μετανάστες, από την άποψη ότι όλα τα διεθνή κείμενα που προβλέπουν προστασία για κάποια μερίδα μεταναστών την περιορίζουν αυτή την προστασία στους νόμιμους μετανάστες.
Αν τώρα, κοινωνικά θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας την ενσωμάτωση και των παράνομων μεταναστών, τότε η απάντηση είναι αναμφισβήτητα ναι. Και άλλες έννομες τάξεις, πιο παραδοσιακά ανοιχτές στη μετανάστευση από τη δική μας -όπως η αμερικανική, προσπαθούν να πάρουν μέτρα και ένταξη των παράνομων μεταναστών. Πέραν λοιπόν της νομιμοποίησης ή της εκάστοτε προσπάθειας τακτοποίησης των παράνομων πρέπει να έχουμε πάντα στο μυαλό μας αυτοί οι σύγχρονοι παρίες είναι δίπλα μας και πρέπει να προσπαθούμε σαν πολιτεία και σαν κοινωνία να παίρνουμε μέτρα που να μην τους περιθωριοποιούμε αλλά να τους εντάσσουμε».
Με ποιο τρόπο μπορεί ένας «παράτυπος» μετανάστης να διεκδικήσει τη νόμιμη παραμονή του στην Ελλάδα;
«Υπάρχουν νομικές προϋποθέσεις που προβλέπονται κάθε φορά για τις νομιμοποιήσεις. Από εκεί και μετά, υπάρχουν πράγματα και για αυτούς που δεν στοιχειοθετούν αυτές τις ελάχιστες προϋποθέσεις.
| |||||||||||||||
Για παράδειγμα, και πρέπει να επισημάνουμε ότι είναι από τα λίγα θετικά στη χώρα μας, έχουν δυνατότητα τα παιδιά των παράνομων μεταναστών να πηγαίνουν στο σχολείο -αυτό πρέπει να το ξέρουν οι μετανάστες που οι ίδιοι δεν μπορούν να τακτοποιηθούν, ότι τα παιδιά τους μπορούν να έχουν μια καλύτερη ελπίδα για την τακτοποίησή τους. Μεγάλο είναι το θέμα που αφορά τις ιατρικές φροντίδες που μπορούν να έχουν οι παράνομοι μετανάστες. Η υφιστάμενη νομοθεσία προβλέπει ότι μόνο σε περιπτώσεις κινδύνου της ζωής τους μπορούν να έχουν πρόσβαση. Βλέπουμε ότι αυτά που υπάρχουν για τους παράνομους μετανάστες είναι υποτυπώδη και λίγα».
Υπάρχουν διαφορές στην αντιμετώπιση των μεταναστών στην Ελλάδα σε σχέση με τις ξένες χώρες;
«Γενικά στην Ευρώπη, τείνουμε να αντιμετωπίσουμε τη μετανάστευση με αυτό που έχει χαρακτηριστεί «να χτίσουμε το φρούριο Ευρώπη», να περιχαρακώσουμε το δικό μας κύκλο ευμάρειας απέναντι σε αυτούς που προσπαθούν με κάθε τρόπο, με πιρόγες από την δυτική Αφρική ή με δουλεμπορικά πλοία από το Ιράκ, να φτάσουν στο δικό μας «παράδεισο», ο οποίος δεν είναι στην πραγματικότητα αλλά γι' αυτούς που είναι σε χειρότερη κατάσταση έτσι φαίνεται.
Οι γενικές γραμμές της πολιτικής είναι ίδιες παντού, μια προσπάθεια περιορισμού των αποδοχών των αιτήσεων ασύλου -για να μιλήσουμε για την πιο κραυγαλέα περίπτωση- για τους ανθρώπους που μπορεί να πεθάνουν αν μείνουν στον τόπο τους και μια γενικότερη προσπάθεια αντιμετώπισης με αστυνομικά μέτρα της παράνομης μετανάστευσης όπως η κυβέρνηση Σαρκοζί στη Γαλλία. Γενικά είναι μια προσπάθεια να επωφελούμαστε όπου μπορούμε σαν οικονομίες και υπάρχει έρευνα του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ που υποστηρίζει ότι η παρουσία των μεταναστών συντελεί κατά 1% στην αύξηση του ΑΕΠ κάθε χρόνο. Ουσιαστικά, περίπου το 1/3 της αύξησης της οικονομίας μας οφείλεται σε αυτούς τους ανθρώπους. Τους χρησιμοποιούμε όπου μπορούμε, έχουμε μια τάση να τους αγνοούμε σε όλες τις άλλες περιπτώσεις».
Οι αλλαγές στη «φύλαξη» των συνόρων της ΕΕ, επηρεάζουν τη μετανάστευση στη χώρα μας;
«Τα αστυνομικής φύσης μέτρα τα οποία λαμβάνονται, είτε αυτά έχουν να κάνουν με τη Συνθήκη Σένγκεν, είτε με τη νέα συνθήκη της Λισσαβόνας που προβλέπουν βιομετρικές αναλύσεις, ιριδοσκοπήσεις ή λήψη αποτυπωμάτων για τον έλεγχο της εισόδου και της εξόδου, λιγότερο θωρακίζουν την αντίληψη του «φρουρίου Ευρώπη» από τη μετανάστευση και περισσότερο είναι απειλητικές για τα δικαιώματα των εντόπιων.
Στην Αμερική, που έχουν γίνει συγκεκριμένες έρευνες και που η τεχνολογία είναι τουλάχιστον στο επίπεδο της Ευρώπης, έχει φανεί ότι τέτοιου είδους μέτρα δεν μπορούν να εμποδίσουν κάποιον αποφασισμένο να περάσει ακόμα και με κίνδυνο της ζωής του, για να περάσει σε αυτό που θεωρεί καλύτερο κόσμο. Εκεί συζητούν τώρα, να χτίσουν ένα τείχος κατά μήκος του Μεξικού που θα είναι κατά κάποιο τρόπο εξωφρενικό αν σκεφτεί κανείς την κριτική που είχαν κάνει οι Αμερικανοί στο τείχος του Βερολίνου. Αυτό δείχνει ότι τα «σούπερ τεχνολογικά» μέτρα, που προωθούν διάφορες συνθήκες, δεν είναι αρκετά και προσπαθούμε να γυρίσουμε σε μια εποχή πραγματικού φρουρίου, όχι απλώς εικονικού.
 |
Επομένως, πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα σκεπτικιστές απέναντι σε τέτοια μέτρα, όποια και αν είναι η άποψή μας για τη μετανάστευση, γιατί σε κάποιο βαθμό θα γυρίσουν εναντίον μας, όπως και τα διάφορα μέτρα ελέγχου στα αεροδρόμια και όλα αυτά που προσπαθούν να μας επιβάλουν στο πλαίσιο της τρομοϋστερίας».
Θα μπορούσε η Ελλάδα να διαχειριστεί καλύτερα τους παράτυπους μετανάστες;
«Σαφώς και θα μπορούσε. Είναι ένα μεγάλο ζήτημα που έχει πάρα πολλές απόψεις. Και κοινωνικά θα μπορούσαμε να έχουμε μια μεγαλύτερη ευαισθησία -για να είμαστε αντικειμενικοί, τα συνδικάτα έχουν προσπαθήσει τουλάχιστον διακηρυχτικά να αντιμετωπίσουν το θέμα, η πολιτεία σε ένα βαθμό μετά από μια αρχική προσπάθεια να φτιάξει κάποια στρατόπεδα, όπως το τελευταίο που εγκαινίασε πρόσφατα ο υπουργός Εσωτερικών, προσπαθεί με κινήσεις βιτρίνας να αντιμετωπίσει το πρόβλημα και όχι γενικότερα. Είναι όμως ένα θέμα, εκ των πραγμάτων, που δεν μπορεί να λυθεί όσο το δυνατόν περισσότερο σε πλανητική βάση, έστω σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, γιατί η βάση του προβλήματος είναι οι τεράστιες ανισότητες και δεν είναι εύκολο να τις αντιμετωπίσουμε».
Σέβεται η Ελλάδα τα ανθρώπινα δικαιώματα;
«Πρέπει να κάνουμε τις εξής διάκριση: αφενός ότι υπάρχουν σημαντικές διεθνείς συνθήκες προστασίας των μεταναστών που δεν έχουν ακόμα κυρωθεί από την Ελλάδα, όπως για παράδειγμα η «Διεθνής Σύμβαση για την Προστασία των Δικαιωμάτων των μεταναστών και των οικογενειών τους» των Ηνωμένων Εθνών, πράγμα που δείχνει καταρχήν ένα έλλειμμα ακόμα και στο επίπεδο της τυπικής νομοθεσίας. Θα έλεγα ότι αυτό το έλλειμμα είναι το μικρότερο, καθώς θα μπορούσε κανείς να πει ότι η υφιστάμενη εθνική νομοθεσία είναι συγκρίσιμη με αυτή των υπόλοιπων ευρωπαϊκών κρατών. Υπάρχει σημαντικό έλλειμμα στο τρόπο με τον οποίο εφαρμόζεται αυτή η νομοθεσία, στη μεταχείριση των αλλοδαπών όταν συλλαμβάνονται, στη μεταχείριση των αλλοδαπών όταν κρατούνται για την απέλαση -που πολλές φορές οι συνθήκες κράτησης είναι πολύ αρνητικές και ακόμα και στην νοοτροπία των δημόσιων αρχών όταν συναλλάσσονται μαζί τους».
Τον τελευταίο καιρό βλέπουμε δράσεις από μη κυβερνητικές οργανώσεις για την καλύτερη ενσωμάτωση των μεταναστών και την αλλαγή του τρόπου συμπεριφοράς των ημεδαπών πολιτών προς αυτούς. Πιστεύετε πως αυτές καλύπτουν το κενό που έχει αφήσει η πολιτεία;
«Σαφέστατα όχι. Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις πρέπει οπωσδήποτε να παρεμβαίνουν γιατί δεν είναι μέριμνα μόνο της πολιτείας αλλά γενικότερα της κοινωνίας η ενσωμάτωση των μεταναστών. Από τα πράγματα όμως, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις μπορεί να έχουν μόνο συμπληρωματικό ρόλο σε ένα οργανωμένο θεσμικό πλαίσιο που θα έχει στηθεί από την πολιτεία. Διαφορετικά, είναι σαν να μεταθέτουμε υποχρεώσεις της πολιτείας σε μία, έστω και εξελιγμένη, νέας μορφής φιλανθρωπία, ενώ το σύγχρονο κράτος δικαίου και κοινωνικό κράτος διαφοροποιείται από τις παραδοσιακές αντιλήψεις αλληλεγγύης προς τους συνανθρώπους μας, στο γεγονός ότι βασίζεται σε δικαιώματα και θεσμούς και όχι απλά στην αίσθηση της βοήθειας προς τους ενδεέστερους».
Θα μπορούσαμε να σκιαγραφήσουμε το προφίλ του μέσου μετανάστη που έρχεται στην Ελλάδα;
«Είναι ανάλογα από το που προέρχεται. Ας πούμε ότι ο μετανάστης από την Αλβανία θα έρθει εδώ, θα προσπαθήσει να ενσωματωθεί, συνήθως δεν επιστρέφει αλλά έχει στην άκρη του μυαλού του όμως ότι μπορεί να κάνει μια επιχείρηση πίσω στην πατρίδα του. Άλλοι βλέπουν τη χώρα μας σαν transit διάστημα, μια παρένθεση έως ότου πάνε σε άλλες πιο ανεπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες, είτε ενδεχομένως και σε υπερατλαντικούς προορισμούς.
Θα έλεγε κανείς ότι κάθε μετανάστης είναι και η ιστορία του. Οι Πακιστανοί και οι Ινδοί είναι τόσο αφανείς, προέρχονται από μια κοινωνία που δίνει μεγάλη σημασία στην ομάδα, που δύσκολα τους βλέπει κανείς μεμονωμένα, και αυτοί συνήθως γυρίζουν.
Ακριβώς επειδή προέρχονται από διαφορετικά πολιτιστικά backround είναι καθένας από αυτούς μια διαφορετική περίπτωση. Εμείς τείνουμε να τους βλέπουμε όλους σαν ξένους, για τον εαυτό τους ο καθένας είναι κάτι άλλο».
www.kathimerini.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου