Η ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΤΟΥ BLUES
Ο πραγματικός λόγος
εκχριστιανισμού των σκλάβων
Κωδικοποιημένα μηνύματα
για οργανώσεις αποδράσεων στα gospel
Ο κόσμος τού blues, οι άνθρωποι, που το γέννησαν και το ανέθρεψαν, σίγουρα δεν μπορούν να καταταχτούν στους «clean cut americans», τους «οικογενειάρχες-πατριώτες», με άλλα λόγια. Ο κόσμος τού blues ήταν εξαιρετικά περιθωριοποιημένος, αποστασιωποιημένος από την πολιτική τής εποχής, με τις προκλητικές διακρίσεις σε βάρος του και την ταμπέλα τού «second class citizen» (δεύτερης κατηγορίας πολίτη), που υποδήλωνε όλα τα παραπάνω.
Ένας κόσμος, με χαμένη ταυτότητα στη νέα γη, που τον έσυραν, φρόντιζε μονάχα να επιβιώνει, να βγάζει τη μέρα, να ξεγελάει την πείνα και τη στέρηση. Όταν έπεφταν κάποια χρήματα, αυτά σπαταλιόνταν σε τιμαλφή, αλκοόλ και κραιπάλες. Προσπάθεια επίδειξης στους υπόλοιπους ανθρώπους τού γκέτο, ότι κάποιοι δήθεν τα κατάφεραν και ξέφυγαν τάχα, χωρίς στην ουσία όμως, να έχουν ξεφύγει ποτέ.
Οι ιστορίες πάμπολλες και άκρως ενδιαφέρουσες κοινωνιολογικά και πολιτισμικά. Ο κόσμος τού blues ήταν ένας κόσμος αληθινός, αυθεντικός και ενδεχόμενα σκληρός για πολλούς. Καβγάδες, φυλακή, μαχαιρώματα, περιθώριο, ρατσισμός, πόνος, θλίψη, χαρά και θάνατος. Κόσμος ανθρώπινος. Κόσμος πραγματικών ανθρώπων.
Δεν είναι όμως, πολλοί οι φίλοι τού rock, τήςpunk, τού heavy metal, τής jazz, τής soulή τού hip-hop, που γνωρίζουν, πως από τοblues ξεκίνησαν όλα. Πως αν δεν υπήρχε το blues, ενδεχομένως οι μουσικές που ακούνε, τα ακριβοπληρωμένα συγκροτήματα που θαυμάζουν, οι καλλιτέχνες-σταρ, που γεμίζουν στάδια ολόκληρα μαζί με τα ακριβά εισιτήρια και τα εκατομμύρια CD και DVD, που πουλούν, πολύ απλά, δεν θα υπήρχαν.
Πάνω στο blues πάτησαν όλοι αυτοί. Πάνω στους μουσικούς δρόμους τού blues βασίστηκαν, για να δημιουργήσουν τα τραγούδια τους και τη μουσική τους.
Με τα blues ταυτίστηκε
η αγγλική εργατική τάξη
Βρισκόμαστε ήδη στις αρχές τής δεκαετίας τού ’60, όταν καλοντυμένα λευκά παιδιά, που τραγουδούσαν pop μουσική, ανέβαιναν στις αμερικάνικες πίστες και τραγουδούσαν play back. Υπήρχε μεγάλη βιομηχανοποίηση από την αμερικάνικη αγορά. Οι δισκογραφικές έστελναν «πακέτα» στη βρετανική αγορά κι ο κόσμος είχε κουραστεί.
Μια νέα γενιά τής Βρετανίας ζητούσε επαναστατική μουσική. Βρήκε αυτό που έψαχνε στη μαύρη αμερικάνικη μουσική: τα blues. Ήταν μουσική, που πήγαζε από αγώνες. Η αγγλική εργατική τάξη ταυτίστηκε με τους μαύρους τής Αμερικής. Τα blues είχαν την οργή τής παρανομίας. Οι καλλιτέχνες των blues, όπως ο John Lee Hooker, o Muddy Waters κι ο Hawlin’ Wolf είχαν δύναμη και μυστικισμό. Τα blues υπήρχαν πολύ πριν τα ονομάσουμε «blues». Είναι μια μουσική αλυσίδα, μια νότα, που αντηχεί στη ζωή μας.
Για τη λευκή Αμερική, τα blues ήταν «απαγορευμένος καρπός». Όχι, όμως, για τη Βρετανία, όπου τα μαύρα γκέτο τής Αμερικής, η χαμηλή τάξη των μαύρων, οι αγώνες για την ένταξή τους στο νότο, όλα αυτά τα πολιτικά θέματα ήταν πολύ μακρινά.
Οι λευκοί νέοι, που αγκάλιαζαν τη μουσική των μαύρων, δεν εμπλέκονταν σε πολιτικά θέματα, όπως στην Αμερική. Οι νέοι τού Λονδίνου, τού Νιούκαστλ και τού Λίβερπουλ, έβαλαν τα χέρια τους στα «σκουπίδια» τής Αμερικής κι έβγαλαν έναν πολιτισμό. Έτσι γεννήθηκε το rock κι αργότερα όλα τα υπόλοιπα παιδιά του. (Διαβάστε στην «Ελεύθερη Έρευνα»: Ο ήχος των καιρών, που άλλαζαν).
Για τους επίδοξους μουσικούς υπήρχε ένα επιπλέον προνόμιο. Μπορούσαν εύκολα να μάθουν τα blues. Η δομή είναι σταθερή και πολύ απλή. Μόλις τη μάθεις, ως κιθαρίστας, νιώθεις αυτοπεποίθηση. Ξέρεις τι κάνεις, επειδή έχεις στα χέρια σου τις ρίζες τής pop μουσικής τού 20ού αιώνα.
Τα blues ήταν μια εμπειρία απελευθέρωσης, που δημιούργησε μια δίψα για προσωπική έκφραση. Τα blues έλειωσαν το συναισθηματικό παγετώνα, όπου ήταν εγκλωβισμένη η μεταπολεμική δεκαετία τού ’50. Η έμφαση των blues στον αυτοσχεδιασμό ξεκλείδωσε τη δημιουργικότητα των νέων μουσικών.
Στις φυτείες γεννήθηκαν τα blues
Τα blues γεννήθηκαν στα μέσα τού 18ου αιώνα, στις φυτείες τού αμερικάνικου νότου από τον πόνο και τον καημό των αφροαμερικανών σκλάβων, που σύρθηκαν με το στανιό στις γαίες των λευκών τσιφλικάδων, για να μπορούν οι δουλέμποροι κι οι δουλοκτήτες ν΄αυξήσουν τα κέρδη τους, να πολλαπλασιάσουν τον πλούτο τους και να μεγαλώσουν την πολιτική τουςδύναμη. Καραβιές ολόκληρες μετέφεραν χιλιάδες εξαθλιωμένους
αφρικανούς στη νέα ήπειρο.
Οι λευκοί χριστιανοί τής Ευρώπης θεωρούσαν τη σκλαβιά και το δουλεμπόριο σαν κάτι το φυσιολογικό. Η Αγγλικανική Eκκλησία υποστήριζε, ότι οι αφρικανοί ήταν καταραμένοι από το θεό και για το λόγο αυτό δεν υπήρχε κανένα απολύτως ηθικό πρόβλημα με την υποδούλωσή τους.
Θεωρώντας, πως, ως χριστιανοί είναι οι εκλεκτοί του θεού, επιχειρούσαν να προσαρμόσουν το δουλεμπόριο πάνω στην Παλαιά Διαθήκη. Βασισμένοι στις εξιστορήσεις τής Βίβλου, οι ευρωπαίοι χριστιανοί δικαιολογούσαν τις πράξεις τους λέγοντας, ότι όπως οι ισραηλίτες μεταχειρίζονταν τους αλλόθρησκους παγανιστές, έτσι κι οι ίδιοι όφειλαν ως «νέοι ισραηλίτες» να πράττουν το ανάλογο με τους νέγρους.
Δραπετομανία
και Δυσαισθησία η Αιθιοπική
Το άλλοθι, που παρείχε ο χριστιανισμός στους λευκούς σε σχέση με το δουλεμπόριο, συχνά-πυκνά ενδυόταν και με κάποιο ψευδοεπιστη- μονικό περιτύλιγμα.
Πέρα από τα πολλά άρθρα, που διάφοροι, «λαογράφοι», «κρανιολόγοι» και «ανθρωπολόγοι» δημοσίευαν κατά καιρούς επιχειρώντας να πείσουν τον αγράμματο λευκό χριστιανό, για τη δήθεν κατώτερη καταγωγή των νέγρων, υπήρχαν και διάφοροι «γιατροί», που μιλούσαν για πολύ συγκεκριμένες «ασθένειες», από τις οποίες τάχα έπασχαν οι νέγροι σκλάβοι.
Στην εφημερίδα «De Bow’s Review», o dr. Samuel Cartwright, ένας πολυγραφότατος γιατρός, απόφοιτος τού πανεπιστημίου τής Luisiana, δημοσιεύει ένα άρθρο με τίτλο: «Οι ασθένειες και οι ιδιομορφίες των νέγρων» (Diseases and peculiarities of the negro race). Συγκεκριμένα, αναφέρεται σε δύο ασθένειες, που τάχα προσβάλουν αποκλειστικά τους νέγρους. Η πρώτη ονομάζεται «Δραπετομανία» (Drapetomania), τής οποίας το κύριο σύμπτωμα είναι η διάθεση των νέγρων να δραπετεύουν και η δεύτερη ονομάζεται «Δυσαισθησία η Αιθιοπική» (Dysaethesia Aethiopica), τής οποίας το κύριο γνώρισμα είναι η κατεργαριά (rascality). (De Bow's Review Southern and Western States, Volume XI, New Orleans, 1851, AMS Press, Inc. New York, 1967).
Πλειστηριασμός νέγρων.
(Απόσπασμα από την εφημερίδα
«Columbia Daily»
τής Νότιας Καρολίνας,
17 Δεκεμβρίου 1852).
Δουλεμπόριο με θείες ευλογίες
Κατά τη διάρκεια τού 18ου αιώνα, όταν ένα κύμα από αγγλικανούς ιεραπόστολους, κυρίως ευαγγελιστές, επιχείρησαν να επισκεφτούν τους νέγρους σκλάβους στις αποικίες τού νότου, διαπίστωσαν, ότι εκείνοι δεν ήταν καθόλου πρόθυμοι να αποδεχθούν το χριστιανισμό, αλλά προτιμούσαν να μείνουν προσηλωμένοι στις παραδοσιακές τους θρησκευτικές πεποιθήσεις και τελετές λατρείας. Οι ιεραπόστολοι ήταν ιδιαίτερα ενοχλημένοι με τις πρακτικές τής πολυγαμίας και των «ξέφρενων ειδωλολατρικών χορών», όπως τους ονόμαζαν οι ίδιοι.
Οι χριστιανοί δουλοκτήτες με τη σειρά τους, πυροδότησαν ένα κύμα εκχριστιανισμού των σκλάβων, αυτή τη φορά με προτεστάντες ιερωμένους, που παράλληλα με το κήρυγμα του ευαγγελίου, υποστήριζαν θερμά και το θεσμό τής δουλείας. Δίδασκαν στους σκλάβους να είναι υπάκουοι στα αφεντικά τους και να μην επιχειρήσουν ποτέ να επαναστατήσουν, γιατί μετά θάνατον τους περίμενε η «βασιλεία των
ουρανών» και τότε θα ήταν πραγματικά ελεύθεροι.
«Να υποτάσσεσθε σε κάθε ανθρώπινη εξουσία», όπως έλεγε στο ευαγγέλιο ο Απ. Παύλος ή «είναι θέλημα θεού η Πόλη να τουρκέψει», όπως έλεγαν εδώ οι ιερωμένοι κατά τη βυζαντινοκρατία ή «ο κραταιός ημών άναξ (σουλτάνος)» κατά την τουρκοκρατία.
Ο κατευνασμός κάθε προσπάθειας για εξέγερση, για ανταρσία, για δραπέτευση από τα δεσμά της δουλείας, ήταν ένα εξαιρετικό δώρο των ιερωμένων προς τους δουλοκτήτες, οι οποίοι μετά χαράς συνέβαλαν και στην οικοδόμηση χριστιανικών ναών ειδικά για τους σκλάβους.
Ο χριστιανισμός αποδείχτηκε το ισχυρότερο όπλο κοινωνικού ελέγχου, που είχαν στα χέρια τους οι δουλοκτήτες μιας και κατάφερε να καταστείλει κάθε διάθεση για επίγεια ελευθερία, τουλάχιστον για αρκετά σημαντικό χρονικό διάστημα.
Τo δουλεμπόριο των νέγρων είναι από τα
αισχρότερα κεφάλαια τής ανθρώπινης ιστορίας. Κι όμως, αυτοί οι σκλάβοι, που τραγουδούσαν και χόρευαν, δημιούργησαν μια μουσική, που επηρέασε όλο το δυτικό κόσμο, αρκετά αργότερα. Από αυτούς τους νέγρους σκλάβους, όπως είδαμε, γεννήθηκε το blues, η jazz, το rock κ.λπ. κ.λπ..
Gospel: Κωδικοποιημένα μηνύματα
για οργανώσεις αποδράσεων
Η μουσική τής gospel συντέλεσε στη δημιουργία τού blues. Τα spirituals ήταν ένα από τα πρώτα είδη τραγουδιών των αφροαμερικανών με έντονη θρησκευτικότητα. Όταν οι σκλάβοι στο νότο έγιναν χριστιανοί, εμπλούτισαν τις προσευχές των λευκών με τις δικές τους λατρευτικές παραδόσεις, οι οποίες περιλάμβαναν χορό και τραγούδι, που συχνά οδηγούσε σε έκσταση και συνοδευόταν από ρυθμικές κινήσεις τού κορμιού και χτυπήματα των
χεριών.
Το επίκεντρο τής αφροαμερικανικής λατρευτικής προσέγγισης στα spirituals, ήταν η σωτηρία της ψυχής μέσα από ένα συναισθηματικό εκστασιασμό, που λάμβανε χώρα στις εκκλησίες τους. Ήταν όμως μόνον αυτό;
Τα spirituals και οι στίχοι τους ήταν μέρος ενός πολύ έξυπνου συστήματος, το οποίο επέτρεπε στους σκλάβους να επικοινωνούν μεταξύ τους και να σχεδιάζουν τις αποδράσεις τους.
Δύο ήταν τα κύρια είδη των κωδικοποιημένων μηνυμάτων μέσα στα spirituals: Τα τραγούδια, που περιείχαν ειδοποιήσεις και τα τραγούδια, που μιλούσαν για τις περιοχές τής δραπέτευσης. Στην πρώτη κατηγορία, ο τραγουδιστής μετέφερε το κωδικοποιημένο μήνυμα μιας επικείμενης φυγής από τους δουλεμπόρους και τις φυτείες τους. Η δεύτερη κατηγορία ήταν οδηγίες για κρυψώνες και μέρη, όπου οι δραπέτες σκλάβοι θα μπορούσαν να πάνε χωρίς να κινδυνεύουν.
Μια από τις πρώτες αποκαλύψεις αυτής της πρακτικής των κωδικοποιημένων μηνυμάτων βρίσκεται στα αυτοβιογραφικά κείμενα τού μαύρου διανοούμενου και μαχητή για την κατάργηση τής δουλείας τού 19ου αιώνα, Frederick Douglass.
Ο Douglass αποκαλύπτει στους αναγνώστες του, ότι ενώ πολλοί ερμήνευαν τους στίχους των spirituals σαν αναφορές για τη ζωή μετά το θάνατο και τον Παράδεισο, οι μυημένοι μαύροι καταλάβαιναν, ότι επρόκειτο για δραπέτευση από το νότο και εγκατάσταση στον ελεύθερο βορά.
Η βόρεια όχθη τού ποταμού Ohio, που ήταν το πέρασμα σε ελεύθερες περιοχές, ήταν στον κώδικα των spirituals ο «Ιορδάνης ποταμός», ενώ τα ελεύθερα εδάφη έφεραν τις κωδικές ονομασίες «η γη τής επαγγελίας» ή «η γλυκιά γη Χαναάν».
Η φράση «wade in water» (βούτηξε στο νερό), που πολλοί θα ερμήνευαν σαν βάπτισμα στον Ιορδάνη, ήταν ουσιαστικά μiα προειδοποίηση στον δραπέτη μαύρο να τσαλαβουτήσει σε νερό, ώστε τα σκυλιά των αφεντικών του να μην μπορούν να εντοπίσουν τη μυρωδιά του.
Η λέξη «chariot» (άμαξα) δεν αναφερόταν στον προφήτη Ηλία, που σύμφωνα με τη Βίβλο ανήλθε στους ουρανούς, αλλά στην άμαξα φορτωμένη με τα άχυρα, που θα κρυβόταν ο δραπέτης σκλάβος, για να φύγει μακριά.
Το τραγούδι «Swing Low Sweet Chariot» (Κατέβα χαμηλά γλυκιά μου άμαξα) γράφτηκε από την Harriet Tubman, μια σκλάβα, που είχε δραπετεύσει και εκτελούσε χρέη ανιχνευτή βοηθώντας και άλλους σκλάβους να αποδράσουν.
Η κωδική φράση «underground railroad» (υπόγειο τραίνο), που λέει κάπου, δεν αναφερόταν σε κάποιο συγκεκριμένο μέσο μεταφοράς, αλλά στην ίδια την πράξη τής δραπέτευσης και τής φυγής προς την ελευθερία.
Η άφιξη των σιδηροδρόμων στη ζωή των σκλάβων βελτίωσε πολύ τις συνθήκες απόδρασής τους και δημιούργησε ένα νέο λεξιλόγιο. Η λέξη «chariot» (άμαξα), θα αντικατασταθεί με τη λέξη «τραίνο».
Στο τραγούδι «The drinking gourd» (Η κολοκύθα που πίνει) υπονοείται η Μεγάλη Άρκτος, που ακολουθώντας την ο σκλάβος αντικρίζει τον Πολικό Αστέρα και κατευθύνεται στην ελευθερία του.
He was having the blues...
Το από πού ακριβώς προέκυψε η λέξη blues είναι κάτι, που εξακολουθεί να παραμένει αδιευκρίνιστο. Ωστόσο, κατά καιρούς έχουν εκφραστεί αρκετές απόψεις, που έχουν μια σχετική εγκυρότητα και λογική.
Η πρώτη εξήγηση έχει να κάνει με τον ερχομό των ευρωπαίων αποίκων στην αμερικανική ήπειρο από τα τέλη τού 1700 με αρχές τού 1800. Υπήρχε η δοξασία, ότι κάποια κακά πνεύματα, που οι άποικοι ονόμαζαν blue devils(μπλε διάβολοι) ήταν υπεύθυνα για την κακή τους διάθεση, την απογοήτευση και την κατάθλιψη, που ένιωθαν σε κάποιες στιγμές στη ζωή τους. Έτσι λοιπόν, κάποιος, που ένιωθε άσχημα από ψυχολογικής πλευράς, έλεγε, πως «είχε τα μπλουζ» (he was having the blues).
Μια άλλη εξήγηση προκύπτει από τα γαλανά μάτια των δουλέμπορων και δουλοκτητών, που καταπίεζαν τους μαύρους σκλάβους στις φυτείες τού νότου. Όταν οι μαύροι έβλεπαν τα μπλε μάτια τού «Mr. Charlie» (με αυτό το παρατσούκλι, οι μαύροι αποκαλούσαν τα λευκά αφεντικά τους), τα θεωρούσαν κάτι σαν κακό πνεύμα, σαν το σύμβολο τού πόνου και τής καταπίεσης, που ένιωθαν.
Σε γενικές γραμμές, ο όρος «blues» περιγράφει μια άκρως μελαγχολική κατάσταση, μια κατάσταση αφόρητου ψυχικού πόνου και πικρίας για τη ζωή. Με άλλα λόγια, όπως μας πληροφορεί κι ο μουσικός και συνθέτης Leon Redbone, «the blues ain't nothing but a good man feelin' bad» (το blues δεν είναι τίποτα άλλο, από το να αισθάνεται άσχημα ένας καλός άνθρωπος).
Η μουσική τού blues έχει τη δική της ποίηση και το δικό της λεξιλόγιο. Συνεπώς, μελετώντας συγκεκριμένες λέξεις και φράσεις, που βρίσκονται στους στίχους των τραγουδιών τού blues, μπορεί κάποιος να καταλάβει καλύτερα όχι μόνο το blues σα μουσικό είδος, αλλά σαν ένα είδος κουλτούρας και τρόπου ζωής, που εμπεριέχει πολλά στοιχεία, τα οποία αφορούν στις σχέσεις των ανθρώπων, τη δομή των κοινωνικών τάξεων, τον έρωτα, την εργασία, τον τρόπο, που κάποιος βιώνει την ίδια τη ζωή.
Blue notes
Από μουσικής άποψης το blues έχει σα βασικό του στοιχείο δωδεκάμετρες μελωδίες στηριγμένες σε μια αμετάβλητη συνέχεια συγχορδιών. Χαρακτηριστικό του είναι η ύφεση τής τρίτης, πέμπτης και έβδομης νότας τής μείζονος κλίμακας. Αυτές οι υφέσεις ονομάζονται blue notes.
Νέγρικο καπηλειό (juke joint).
Η λέξη juke έχει σαν προέλευση τη δυτική Αφρική και σημαίνει αχρείος, διεστραμμένος. Η φράση juke joints σημαίνει θορυβώδες μέρος (εστιατόριο, μπαρ, όπως και τοroadhouse) με δυνατή ζωντανή μουσική που αργότερα αντικαταστάθηκε από το γνωστό μας juke box.
Τα juke joints ήταν μικρές εγκαταστάσεις φτιαγμένες από παλιά ξύλα ή λαμαρίνες με ένα βαρέλι συνήθως στη μέση, που έκαιγε κάρβουνο, καυσόξυλα ή ο,τιδήποτε άλλο θα μπορούσε να παράξει θέρμανση. Ήταν τόποι συγκέντρωσης των μαύρων εργατών, που επιθυμούσαν να ξεδώσουν πίνοντας, χορεύοντας, χαρτοπαίζοντας ή γνωρίζοντας τον έρωτα. Εκεί, η κραιπάλη ήταν κάτι το πολύ συνηθισμένο.
Το λεξιλόγιο των blues
Από στιχουργικής άποψης, το blues είναι ωμό και βίαιο απέναντι στη ζωή. Η λέξη «love» στο blues σημαίνει σαρκικός παθιασμένος έρωτας και όχι αγάπη. Ο θάνατος είναι ένα γεγονός τής ζωής κι όχι ένα βήμα προς την αιωνιότητα. Η φτώχεια και η μιζέρια αντιμετωπίζονται ως πραγματικότητα κι όχι σαν υποθέσεις, που θα μπορούσαν να συμβούν στη ζωή κάποιου, γιατί πολύ απλά συμβαίνουν και ενυπάρχουν στις ζωές των τραγουδοποιών τού blues.
Το blues αντιμετωπίζει τη ζωή, όπως είναι, χωρίς να επιχειρεί να δημιουργήσει επικού τύπου τραγούδια από την καθημερινότητα, όπως συμβαίνει με άλλα μουσικά είδη.
Το blues δημιουργήθηκε από αληθινούς ανθρώπους και απευθύνεται σε αληθινούς ανθρώπους, που δέν ζουν τη ζωή κάποιου άλλου, αλλά τη δική τους...
ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΤΟΥ BLUES
Ο πραγματικός λόγος
εκχριστιανισμού των σκλάβων
Κωδικοποιημένα μηνύματα
για οργανώσεις αποδράσεων στα gospel
Ο κόσμος τού blues, οι άνθρωποι, που το γέννησαν και το ανέθρεψαν, σίγουρα δεν μπορούν να καταταχτούν στους «clean cut americans», τους «οικογενειάρχες-πατριώτες», με άλλα λόγια. Ο κόσμος τού blues ήταν εξαιρετικά περιθωριοποιημένος, αποστασιωποιημένος από την πολιτική τής εποχής, με τις προκλητικές διακρίσεις σε βάρος του και την ταμπέλα τού «second class citizen» (δεύτερης κατηγορίας πολίτη), που υποδήλωνε όλα τα παραπάνω.
Ένας κόσμος, με χαμένη ταυτότητα στη νέα γη, που τον έσυραν, φρόντιζε μονάχα να επιβιώνει, να βγάζει τη μέρα, να ξεγελάει την πείνα και τη στέρηση. Όταν έπεφταν κάποια χρήματα, αυτά σπαταλιόνταν σε τιμαλφή, αλκοόλ και κραιπάλες. Προσπάθεια επίδειξης στους υπόλοιπους ανθρώπους τού γκέτο, ότι κάποιοι δήθεν τα κατάφεραν και ξέφυγαν τάχα, χωρίς στην ουσία όμως, να έχουν ξεφύγει ποτέ.
Οι ιστορίες πάμπολλες και άκρως ενδιαφέρουσες κοινωνιολογικά και πολιτισμικά. Ο κόσμος τού blues ήταν ένας κόσμος αληθινός, αυθεντικός και ενδεχόμενα σκληρός για πολλούς. Καβγάδες, φυλακή, μαχαιρώματα, περιθώριο, ρατσισμός, πόνος, θλίψη, χαρά και θάνατος. Κόσμος ανθρώπινος. Κόσμος πραγματικών ανθρώπων.
Δεν είναι όμως, πολλοί οι φίλοι τού rock, τήςpunk, τού heavy metal, τής jazz, τής soulή τού hip-hop, που γνωρίζουν, πως από τοblues ξεκίνησαν όλα. Πως αν δεν υπήρχε το blues, ενδεχομένως οι μουσικές που ακούνε, τα ακριβοπληρωμένα συγκροτήματα που θαυμάζουν, οι καλλιτέχνες-σταρ, που γεμίζουν στάδια ολόκληρα μαζί με τα ακριβά εισιτήρια και τα εκατομμύρια CD και DVD, που πουλούν, πολύ απλά, δεν θα υπήρχαν.Με τα blues ταυτίστηκε
η αγγλική εργατική τάξη
Βρισκόμαστε ήδη στις αρχές τής δεκαετίας τού ’60, όταν καλοντυμένα λευκά παιδιά, που τραγουδούσαν pop μουσική, ανέβαιναν στις αμερικάνικες πίστες και τραγουδούσαν play back. Υπήρχε μεγάλη βιομηχανοποίηση από την αμερικάνικη αγορά. Οι δισκογραφικές έστελναν «πακέτα» στη βρετανική αγορά κι ο κόσμος είχε κουραστεί.
Μια νέα γενιά τής Βρετανίας ζητούσε επαναστατική μουσική. Βρήκε αυτό που έψαχνε στη μαύρη αμερικάνικη μουσική: τα blues. Ήταν μουσική, που πήγαζε από αγώνες. Η αγγλική εργατική τάξη ταυτίστηκε με τους μαύρους τής Αμερικής. Τα blues είχαν την οργή τής παρανομίας. Οι καλλιτέχνες των blues, όπως ο John Lee Hooker, o Muddy Waters κι ο Hawlin’ Wolf είχαν δύναμη και μυστικισμό. Τα blues υπήρχαν πολύ πριν τα ονομάσουμε «blues». Είναι μια μουσική αλυσίδα, μια νότα, που αντηχεί στη ζωή μας.
Για τη λευκή Αμερική, τα blues ήταν «απαγορευμένος καρπός». Όχι, όμως, για τη Βρετανία, όπου τα μαύρα γκέτο τής Αμερικής, η χαμηλή τάξη των μαύρων, οι αγώνες για την ένταξή τους στο νότο, όλα αυτά τα πολιτικά θέματα ήταν πολύ μακρινά.
Οι λευκοί νέοι, που αγκάλιαζαν τη μουσική των μαύρων, δεν εμπλέκονταν σε πολιτικά θέματα, όπως στην Αμερική. Οι νέοι τού Λονδίνου, τού Νιούκαστλ και τού Λίβερπουλ, έβαλαν τα χέρια τους στα «σκουπίδια» τής Αμερικής κι έβγαλαν έναν πολιτισμό. Έτσι γεννήθηκε το rock κι αργότερα όλα τα υπόλοιπα παιδιά του. (Διαβάστε στην «Ελεύθερη Έρευνα»: Ο ήχος των καιρών, που άλλαζαν).
Για τους επίδοξους μουσικούς υπήρχε ένα επιπλέον προνόμιο. Μπορούσαν εύκολα να μάθουν τα blues. Η δομή είναι σταθερή και πολύ απλή. Μόλις τη μάθεις, ως κιθαρίστας, νιώθεις αυτοπεποίθηση. Ξέρεις τι κάνεις, επειδή έχεις στα χέρια σου τις ρίζες τής pop μουσικής τού 20ού αιώνα.
Τα blues ήταν μια εμπειρία απελευθέρωσης, που δημιούργησε μια δίψα για προσωπική έκφραση. Τα blues έλειωσαν το συναισθηματικό παγετώνα, όπου ήταν εγκλωβισμένη η μεταπολεμική δεκαετία τού ’50. Η έμφαση των blues στον αυτοσχεδιασμό ξεκλείδωσε τη δημιουργικότητα των νέων μουσικών.
Στις φυτείες γεννήθηκαν τα blues
Τα blues γεννήθηκαν στα μέσα τού 18ου αιώνα, στις φυτείες τού αμερικάνικου νότου από τον πόνο και τον καημό των αφροαμερικανών σκλάβων, που σύρθηκαν με το στανιό στις γαίες των λευκών τσιφλικάδων, για να μπορούν οι δουλέμποροι κι οι δουλοκτήτες ν΄αυξήσουν τα κέρδη τους, να πολλαπλασιάσουν τον πλούτο τους και να μεγαλώσουν την πολιτική τουςδύναμη. Καραβιές ολόκληρες μετέφεραν χιλιάδες εξαθλιωμένους
αφρικανούς στη νέα ήπειρο.Οι λευκοί χριστιανοί τής Ευρώπης θεωρούσαν τη σκλαβιά και το δουλεμπόριο σαν κάτι το φυσιολογικό. Η Αγγλικανική Eκκλησία υποστήριζε, ότι οι αφρικανοί ήταν καταραμένοι από το θεό και για το λόγο αυτό δεν υπήρχε κανένα απολύτως ηθικό πρόβλημα με την υποδούλωσή τους.
Θεωρώντας, πως, ως χριστιανοί είναι οι εκλεκτοί του θεού, επιχειρούσαν να προσαρμόσουν το δουλεμπόριο πάνω στην Παλαιά Διαθήκη. Βασισμένοι στις εξιστορήσεις τής Βίβλου, οι ευρωπαίοι χριστιανοί δικαιολογούσαν τις πράξεις τους λέγοντας, ότι όπως οι ισραηλίτες μεταχειρίζονταν τους αλλόθρησκους παγανιστές, έτσι κι οι ίδιοι όφειλαν ως «νέοι ισραηλίτες» να πράττουν το ανάλογο με τους νέγρους.Δραπετομανία
και Δυσαισθησία η Αιθιοπική
Το άλλοθι, που παρείχε ο χριστιανισμός στους λευκούς σε σχέση με το δουλεμπόριο, συχνά-πυκνά ενδυόταν και με κάποιο ψευδοεπιστη- μονικό περιτύλιγμα. Πέρα από τα πολλά άρθρα, που διάφοροι, «λαογράφοι», «κρανιολόγοι» και «ανθρωπολόγοι» δημοσίευαν κατά καιρούς επιχειρώντας να πείσουν τον αγράμματο λευκό χριστιανό, για τη δήθεν κατώτερη καταγωγή των νέγρων, υπήρχαν και διάφοροι «γιατροί», που μιλούσαν για πολύ συγκεκριμένες «ασθένειες», από τις οποίες τάχα έπασχαν οι νέγροι σκλάβοι.
Στην εφημερίδα «De Bow’s Review», o dr. Samuel Cartwright, ένας πολυγραφότατος γιατρός, απόφοιτος τού πανεπιστημίου τής Luisiana, δημοσιεύει ένα άρθρο με τίτλο: «Οι ασθένειες και οι ιδιομορφίες των νέγρων» (Diseases and peculiarities of the negro race). Συγκεκριμένα, αναφέρεται σε δύο ασθένειες, που τάχα προσβάλουν αποκλειστικά τους νέγρους. Η πρώτη ονομάζεται «Δραπετομανία» (Drapetomania), τής οποίας το κύριο σύμπτωμα είναι η διάθεση των νέγρων να δραπετεύουν και η δεύτερη ονομάζεται «Δυσαισθησία η Αιθιοπική» (Dysaethesia Aethiopica), τής οποίας το κύριο γνώρισμα είναι η κατεργαριά (rascality). (De Bow's Review Southern and Western States, Volume XI, New Orleans, 1851, AMS Press, Inc. New York, 1967).
Πλειστηριασμός νέγρων.
(Απόσπασμα από την εφημερίδα
«Columbia Daily»
τής Νότιας Καρολίνας,
17 Δεκεμβρίου 1852).
Δουλεμπόριο με θείες ευλογίες
Κατά τη διάρκεια τού 18ου αιώνα, όταν ένα κύμα από αγγλικανούς ιεραπόστολους, κυρίως ευαγγελιστές, επιχείρησαν να επισκεφτούν τους νέγρους σκλάβους στις αποικίες τού νότου, διαπίστωσαν, ότι εκείνοι δεν ήταν καθόλου πρόθυμοι να αποδεχθούν το χριστιανισμό, αλλά προτιμούσαν να μείνουν προσηλωμένοι στις παραδοσιακές τους θρησκευτικές πεποιθήσεις και τελετές λατρείας. Οι ιεραπόστολοι ήταν ιδιαίτερα ενοχλημένοι με τις πρακτικές τής πολυγαμίας και των «ξέφρενων ειδωλολατρικών χορών», όπως τους ονόμαζαν οι ίδιοι.
ουρανών» και τότε θα ήταν πραγματικά ελεύθεροι.
«Να υποτάσσεσθε σε κάθε ανθρώπινη εξουσία», όπως έλεγε στο ευαγγέλιο ο Απ. Παύλος ή «είναι θέλημα θεού η Πόλη να τουρκέψει», όπως έλεγαν εδώ οι ιερωμένοι κατά τη βυζαντινοκρατία ή «ο κραταιός ημών άναξ (σουλτάνος)» κατά την τουρκοκρατία.
Ο κατευνασμός κάθε προσπάθειας για εξέγερση, για ανταρσία, για δραπέτευση από τα δεσμά της δουλείας, ήταν ένα εξαιρετικό δώρο των ιερωμένων προς τους δουλοκτήτες, οι οποίοι μετά χαράς συνέβαλαν και στην οικοδόμηση χριστιανικών ναών ειδικά για τους σκλάβους.Ο χριστιανισμός αποδείχτηκε το ισχυρότερο όπλο κοινωνικού ελέγχου, που είχαν στα χέρια τους οι δουλοκτήτες μιας και κατάφερε να καταστείλει κάθε διάθεση για επίγεια ελευθερία, τουλάχιστον για αρκετά σημαντικό χρονικό διάστημα.
Τo δουλεμπόριο των νέγρων είναι από τα
αισχρότερα κεφάλαια τής ανθρώπινης ιστορίας. Κι όμως, αυτοί οι σκλάβοι, που τραγουδούσαν και χόρευαν, δημιούργησαν μια μουσική, που επηρέασε όλο το δυτικό κόσμο, αρκετά αργότερα. Από αυτούς τους νέγρους σκλάβους, όπως είδαμε, γεννήθηκε το blues, η jazz, το rock κ.λπ. κ.λπ..Gospel: Κωδικοποιημένα μηνύματα
για οργανώσεις αποδράσεων
Η μουσική τής gospel συντέλεσε στη δημιουργία τού blues. Τα spirituals ήταν ένα από τα πρώτα είδη τραγουδιών των αφροαμερικανών με έντονη θρησκευτικότητα. Όταν οι σκλάβοι στο νότο έγιναν χριστιανοί, εμπλούτισαν τις προσευχές των λευκών με τις δικές τους λατρευτικές παραδόσεις, οι οποίες περιλάμβαναν χορό και τραγούδι, που συχνά οδηγούσε σε έκσταση και συνοδευόταν από ρυθμικές κινήσεις τού κορμιού και χτυπήματα των
χεριών.
Το επίκεντρο τής αφροαμερικανικής λατρευτικής προσέγγισης στα spirituals, ήταν η σωτηρία της ψυχής μέσα από ένα συναισθηματικό εκστασιασμό, που λάμβανε χώρα στις εκκλησίες τους. Ήταν όμως μόνον αυτό;Τα spirituals και οι στίχοι τους ήταν μέρος ενός πολύ έξυπνου συστήματος, το οποίο επέτρεπε στους σκλάβους να επικοινωνούν μεταξύ τους και να σχεδιάζουν τις αποδράσεις τους.
Δύο ήταν τα κύρια είδη των κωδικοποιημένων μηνυμάτων μέσα στα spirituals: Τα τραγούδια, που περιείχαν ειδοποιήσεις και τα τραγούδια, που μιλούσαν για τις περιοχές τής δραπέτευσης. Στην πρώτη κατηγορία, ο τραγουδιστής μετέφερε το κωδικοποιημένο μήνυμα μιας επικείμενης φυγής από τους δουλεμπόρους και τις φυτείες τους. Η δεύτερη κατηγορία ήταν οδηγίες για κρυψώνες και μέρη, όπου οι δραπέτες σκλάβοι θα μπορούσαν να πάνε χωρίς να κινδυνεύουν.
Μια από τις πρώτες αποκαλύψεις αυτής της πρακτικής των κωδικοποιημένων μηνυμάτων βρίσκεται στα αυτοβιογραφικά κείμενα τού μαύρου διανοούμενου και μαχητή για την κατάργηση τής δουλείας τού 19ου αιώνα, Frederick Douglass.
Ο Douglass αποκαλύπτει στους αναγνώστες του, ότι ενώ πολλοί ερμήνευαν τους στίχους των spirituals σαν αναφορές για τη ζωή μετά το θάνατο και τον Παράδεισο, οι μυημένοι μαύροι καταλάβαιναν, ότι επρόκειτο για δραπέτευση από το νότο και εγκατάσταση στον ελεύθερο βορά.
Η βόρεια όχθη τού ποταμού Ohio, που ήταν το πέρασμα σε ελεύθερες περιοχές, ήταν στον κώδικα των spirituals ο «Ιορδάνης ποταμός», ενώ τα ελεύθερα εδάφη έφεραν τις κωδικές ονομασίες «η γη τής επαγγελίας» ή «η γλυκιά γη Χαναάν».
Η φράση «wade in water» (βούτηξε στο νερό), που πολλοί θα ερμήνευαν σαν βάπτισμα στον Ιορδάνη, ήταν ουσιαστικά μiα προειδοποίηση στον δραπέτη μαύρο να τσαλαβουτήσει σε νερό, ώστε τα σκυλιά των αφεντικών του να μην μπορούν να εντοπίσουν τη μυρωδιά του.
Η λέξη «chariot» (άμαξα) δεν αναφερόταν στον προφήτη Ηλία, που σύμφωνα με τη Βίβλο ανήλθε στους ουρανούς, αλλά στην άμαξα φορτωμένη με τα άχυρα, που θα κρυβόταν ο δραπέτης σκλάβος, για να φύγει μακριά.
Το τραγούδι «Swing Low Sweet Chariot» (Κατέβα χαμηλά γλυκιά μου άμαξα) γράφτηκε από την Harriet Tubman, μια σκλάβα, που είχε δραπετεύσει και εκτελούσε χρέη ανιχνευτή βοηθώντας και άλλους σκλάβους να αποδράσουν.
Η κωδική φράση «underground railroad» (υπόγειο τραίνο), που λέει κάπου, δεν αναφερόταν σε κάποιο συγκεκριμένο μέσο μεταφοράς, αλλά στην ίδια την πράξη τής δραπέτευσης και τής φυγής προς την ελευθερία.
Η άφιξη των σιδηροδρόμων στη ζωή των σκλάβων βελτίωσε πολύ τις συνθήκες απόδρασής τους και δημιούργησε ένα νέο λεξιλόγιο. Η λέξη «chariot» (άμαξα), θα αντικατασταθεί με τη λέξη «τραίνο».
Στο τραγούδι «The drinking gourd» (Η κολοκύθα που πίνει) υπονοείται η Μεγάλη Άρκτος, που ακολουθώντας την ο σκλάβος αντικρίζει τον Πολικό Αστέρα και κατευθύνεται στην ελευθερία του.
He was having the blues...
Το από πού ακριβώς προέκυψε η λέξη blues είναι κάτι, που εξακολουθεί να παραμένει αδιευκρίνιστο. Ωστόσο, κατά καιρούς έχουν εκφραστεί αρκετές απόψεις, που έχουν μια σχετική εγκυρότητα και λογική.
Η πρώτη εξήγηση έχει να κάνει με τον ερχομό των ευρωπαίων αποίκων στην αμερικανική ήπειρο από τα τέλη τού 1700 με αρχές τού 1800. Υπήρχε η δοξασία, ότι κάποια κακά πνεύματα, που οι άποικοι ονόμαζαν blue devils(μπλε διάβολοι) ήταν υπεύθυνα για την κακή τους διάθεση, την απογοήτευση και την κατάθλιψη, που ένιωθαν σε κάποιες στιγμές στη ζωή τους. Έτσι λοιπόν, κάποιος, που ένιωθε άσχημα από ψυχολογικής πλευράς, έλεγε, πως «είχε τα μπλουζ» (he was having the blues).
Μια άλλη εξήγηση προκύπτει από τα γαλανά μάτια των δουλέμπορων και δουλοκτητών, που καταπίεζαν τους μαύρους σκλάβους στις φυτείες τού νότου. Όταν οι μαύροι έβλεπαν τα μπλε μάτια τού «Mr. Charlie» (με αυτό το παρατσούκλι, οι μαύροι αποκαλούσαν τα λευκά αφεντικά τους), τα θεωρούσαν κάτι σαν κακό πνεύμα, σαν το σύμβολο τού πόνου και τής καταπίεσης, που ένιωθαν.Σε γενικές γραμμές, ο όρος «blues» περιγράφει μια άκρως μελαγχολική κατάσταση, μια κατάσταση αφόρητου ψυχικού πόνου και πικρίας για τη ζωή. Με άλλα λόγια, όπως μας πληροφορεί κι ο μουσικός και συνθέτης Leon Redbone, «the blues ain't nothing but a good man feelin' bad» (το blues δεν είναι τίποτα άλλο, από το να αισθάνεται άσχημα ένας καλός άνθρωπος).
| C.C. Rider: Ο φίλος μαύρης πόρνης (rider = ερωτικός παρτενέρ), που απολαμβάνει δωρεάν την ερωτική πράξη, συνώνυμο τού Easy Rider. (Ακούστε το ομώνυμο τραγούδι, που πρωτοηχογραφήθηκε από την Gertrude "Ma" Rainey το 1924, εδώ σε μια μεταγενέστερη rock διασκευή του από τους Socrates). |
Η μουσική τού blues έχει τη δική της ποίηση και το δικό της λεξιλόγιο. Συνεπώς, μελετώντας συγκεκριμένες λέξεις και φράσεις, που βρίσκονται στους στίχους των τραγουδιών τού blues, μπορεί κάποιος να καταλάβει καλύτερα όχι μόνο το blues σα μουσικό είδος, αλλά σαν ένα είδος κουλτούρας και τρόπου ζωής, που εμπεριέχει πολλά στοιχεία, τα οποία αφορούν στις σχέσεις των ανθρώπων, τη δομή των κοινωνικών τάξεων, τον έρωτα, την εργασία, τον τρόπο, που κάποιος βιώνει την ίδια τη ζωή.
Blue notes
Από μουσικής άποψης το blues έχει σα βασικό του στοιχείο δωδεκάμετρες μελωδίες στηριγμένες σε μια αμετάβλητη συνέχεια συγχορδιών. Χαρακτηριστικό του είναι η ύφεση τής τρίτης, πέμπτης και έβδομης νότας τής μείζονος κλίμακας. Αυτές οι υφέσεις ονομάζονται blue notes.
Νέγρικο καπηλειό (juke joint).
Η λέξη juke έχει σαν προέλευση τη δυτική Αφρική και σημαίνει αχρείος, διεστραμμένος. Η φράση juke joints σημαίνει θορυβώδες μέρος (εστιατόριο, μπαρ, όπως και τοroadhouse) με δυνατή ζωντανή μουσική που αργότερα αντικαταστάθηκε από το γνωστό μας juke box.
Τα juke joints ήταν μικρές εγκαταστάσεις φτιαγμένες από παλιά ξύλα ή λαμαρίνες με ένα βαρέλι συνήθως στη μέση, που έκαιγε κάρβουνο, καυσόξυλα ή ο,τιδήποτε άλλο θα μπορούσε να παράξει θέρμανση. Ήταν τόποι συγκέντρωσης των μαύρων εργατών, που επιθυμούσαν να ξεδώσουν πίνοντας, χορεύοντας, χαρτοπαίζοντας ή γνωρίζοντας τον έρωτα. Εκεί, η κραιπάλη ήταν κάτι το πολύ συνηθισμένο.
Το λεξιλόγιο των blues
Από στιχουργικής άποψης, το blues είναι ωμό και βίαιο απέναντι στη ζωή. Η λέξη «love» στο blues σημαίνει σαρκικός παθιασμένος έρωτας και όχι αγάπη. Ο θάνατος είναι ένα γεγονός τής ζωής κι όχι ένα βήμα προς την αιωνιότητα. Η φτώχεια και η μιζέρια αντιμετωπίζονται ως πραγματικότητα κι όχι σαν υποθέσεις, που θα μπορούσαν να συμβούν στη ζωή κάποιου, γιατί πολύ απλά συμβαίνουν και ενυπάρχουν στις ζωές των τραγουδοποιών τού blues.
Muddy Waters & The Rolling Stones, «Mannish Boy». |
Βαθειά επηρεασμένοι από τα Chicago blues, οι Rolling Stones, κατά τη διάρκεια περιοδείας τους προ ετών, επισκέφτηκαν ένα βράδυ το Buddy Guy's Club, όπου έπαιζε ο Muddy Waters (από τραγούδι τού οποίου εξ άλλου έχει εμπνευστεί το όνομα του το συγκρότημα). Δεν τους πήρε πολύ να ανέβουν στη σκηνή και να τον συνοδεύσουν...
Το blues αντιμετωπίζει τη ζωή, όπως είναι, χωρίς να επιχειρεί να δημιουργήσει επικού τύπου τραγούδια από την καθημερινότητα, όπως συμβαίνει με άλλα μουσικά είδη.
Το blues δημιουργήθηκε από αληθινούς ανθρώπους και απευθύνεται σε αληθινούς ανθρώπους, που δέν ζουν τη ζωή κάποιου άλλου, αλλά τη δική τους...
Σημείωση:
Το παραπάνω κείμενο βασίστηκε κατά κύριο λόγο
σε ανέκδοτα κείμενα και σπάνια στοιχεία και φωτογραφίες,
που περιλαμβάνονται στο υπό έκδοση βιβλίο
τού συνεργάτη τής «Ελεύθερης Έρευνας», Δημ. Επικούρη:
«Αναζητώντας τους ανθρώπους τού blues».
http://www.freeinquiry.gr/pro.php?id=2901Το παραπάνω κείμενο βασίστηκε κατά κύριο λόγο
σε ανέκδοτα κείμενα και σπάνια στοιχεία και φωτογραφίες,
που περιλαμβάνονται στο υπό έκδοση βιβλίο
τού συνεργάτη τής «Ελεύθερης Έρευνας», Δημ. Επικούρη:
«Αναζητώντας τους ανθρώπους τού blues».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου