Η νίκη Σαμαρά και το πολιτικό σύστημα

Του Νίκου Κοτζιά

1. Ενάμιση εκατομμύριο συμπολιτών συμμετείχαν το 2007 και την προηγούμενη Κυριακή στις εσωκομματικές εκλογές της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ. Και στις δύο περιπτώσεις μετά από ήττα των κομμάτων τους. Η συμμετοχή αυτή αποδεικνύει την σχετικότητα της «ήττας» του δικομματισμού» που προαναγγέλλουν όσοι είτε θέλουν να ελέγχουν εξωθεσμικά την πολιτική, είτε αρνούνται να κάνουν πολιτική, διότι προσβλέπουν μόνο στη διαμαρτυρία. Στάση απαραίτητη μεν για τη δημοκρατία, ανεπαρκής δε για την παραγωγή δεσμευτικής δημόσιας πολιτικής.Η μεγάλη αυτή συμμετοχή αποτελεί επιβεβαίωση ότι οι πλατιές λαϊκές μάζες ενδιαφέρονται για την πολιτική. Ότι οι Έλληνες δεν έχουν πάψει να είναι όντα πολιτικά. Ότι δεν θέλουν οι δημόσιες υποθέσεις να είναι υποθέσεις ανεξέλεγκτων εξουσιών.

2. Η νίκη του Α.Σαμαρά, όπως και εκείνη του Γ.Παπανδρέου πριν δύο χρόνια, δεν ήταν μια νίκη κάποιας τεχνικής ή κόλπου. Ήταν αποτέλεσμα μεγάλων κοινωνικών ρευμάτων που μακριά από τις επιρροές των διαπλεκομένων και εκείνων που έχουν τον πρώτο λόγο στα ΜΜΕ, επέβαλαν λύσεις που σύμφωνα με το σώμα των εκλεκτόρων δύνανται να φέρουν καλύτερες προοπτικές για τους ίδιους, από ότι οι επιλογές που έκαναν τα «συστήματα». Από αυτή τη σκοπιά και οι δύο εκλογές ήταν εκλογές αύξησης της αυτονομίας της πολιτικής. Αυτονομία που οφείλουν οι δύο πολιτικοί να προασπίσουν, αρκεί να κατανοήσουν ότι όταν μιλάμε για αυτονομία του Πολιτικού από μεγάλα συμφέροντα δεν εννοούμε μόνο τη δική τους προσωπική αυτονομία, αλλά όλου του δικού τους περίγυρου: Βουλευτών, προσωπικών συνεργατών, υπουργών, διοικητών τραπεζών και ΔΕΚΟ.

3. Επί χρόνια υπογραμμίζω ότι οι «ασκήσεις επί χάρτου ισχυρών παραγόντων» είναι ασκήσεις που δεν μπορούν να υλοποιηθούν διότι κάνουν το θεμελιακό λάθος να πιστεύουν ότι στην εποχή της ηλεκτρονικής πληροφόρησης μπορούν οι κάτοχοι των ΜΜΕ, ή έστω μερικού δημοσιογράφοι – «μπιστόλια» να πάνε τον κόσμο όπου εκείνοι θέλουν. Νομίζουν ότι τα υψηλά νούμερα (τηλεθέασης, ανάγνωσης κοκ) σημαίνουν αυτόματα και υψηλή επιρροή – επίδραση επί των θεατών και αναγνωστών. Τα πράματα, όμως, δεν είναι έτσι απλά. Μπορεί πράγματι το κοινό να επηρεάζεται στην καθημερινότητα και στην εικόνα που έχει για ανθρώπους που δεν γνωρίζει καλά από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, αλλά για τα θεμελιακά ζητήματα διαθέτει δικά του κριτήρια και επιδιώξεις. Σε αυτό δε, βοηθιέται όλο και περισσότερο από τα νέα μέσα πληροφόρησης που δεν είναι ελεγχόμενα και κύρια κινούνται στο διαδύκτιο, όπως είναι τα μπλοκς.

4. Οι «ασκήσεις επί χάρτου» που προσβλέπουν στην χειραγώγηση της πολιτικής, των προσώπων στα μεγάλα κόμματα, δεν έχει την επιτυχία που επιδιώκεται. Βέβαια ας μην έχουμε αυταπάτες. Ναι μεν δεν μπορούν τα διαπλεκόμενα να επιβάλλουν τις επιλογές τους στους επικεφαλής των κυβερνήσεων, βρίσκουν, όμως, συχνά, σε χαμηλότερες βαθμίδες τους κατάλληλους ανθρώπους για να τους εξυπηρετούν. Ας προσέξουν αυτή την πλευρά του «ποταμού» οι δύο ηγέτες.

5. Η νίκη του Α.Σαμαρά, όπως και εκείνη του Γ.Παπανδρέου, αποτελεί μια μεγάλη ήττα όσων νομίζουν ότι η πολιτική μπορεί να υποκαθίσταται από το θεαθήναι ή την επικοινωνία και μόνο. Ασφαλώς η επικοινωνία είναι απαραίτητη στην πολιτική. Αλλά για να έχει ουσία και μακρόχρονη επιτυχία απαιτείται να υπάρχει πολιτική προς εκλαΐκευση και επικοινωνία. Πρόκειται για μια μεγάλη νίκη ενάντια στον κενό περιεχομένου λόγο, τον ναρκισσισμό και την μικροπολιτική. Για αυτό καλό είναι να κατανοήσουν όλοι τα όρια της μη-πολιτικής στη σφαίρα του πολιτικού και πριν απ’ όλα συγκεκριμένοι τύποι πολιτικών που τους αρέσει να ναρκισσεύονται.

6. Ο Α.Σαμαράς είναι φίλος μου από τα εφηβικά μου χρόνια. Τον γνωρίζω ως έναν έντιμο πολιτικό. Μακριά από τα λαμόγια. Πορεύτηκε μέσα «στην έρημο» για πολλά χρόνια». Γνωρίζω ο ίδιος καλά από τέτοιες πορείες, αν και σε άλλους χώρους, διαφορετικές, κατά πολύ πιο δύσκολες θα έλεγα. Τον καταλαβαίνω, αρκεί να μην ξεχάσει όσα σκέφτηκε και φιλοσόφησε σε αυτή την πορεία, τώρα που επιστρέφει στο πολιτικό προσκήνιο. Έστω και αν το ιδεολογικό μας σύστημα διαφέρει, επιθυμεί και εκείνος να προτάσσεται η πολιτική των άλλων σφαιρών δράσης της κοινωνίας. Ο Α.Σαμαράς και εγώ ανήκουμε σε διαφορετικό πολιτικό χώρο. Και θα συνεχίσουμε να ανήκουμε. Αλλά από την άλλη, υπάρχουν ορισμένες αξίες που είναι κοινές: η μάχη ενάντια στην υποκρισία και τη διγλωσσία. Η πίστη σε φιλίες και η αναγνώριση της προσφοράς τρίτων.

7. Ο Α.Σαμαράς είναι ένας δύσκολος αντίπαλος για το ΠΑΣΟΚ και για αυτό το τελευταίο θα κάνει καλά να μην τον υποτιμήσει, όπως και να μην τον φοβηθεί. Είναι γνωστό τι έπαθαν τα συστήματα όταν υποτίμησαν τον Γ.Α.Παπανδρέου, αλλά και όταν υποτίμησαν τον Α.Σαμαρά. Ο Α.Σαμαράς είναι ένας πολιτικός που δεν κινείται σε όλα τα ζητήματα συντηρητικά. Σε αρκετά έχει μια πολύ σύγχρονη προσέγγιση. Σίγουρα δεν είναι νεοφιλελεύθερος. Στο βαθμό που το ΠΑΣΟΚ θα εξακολουθεί να βλέπει τα προβλήματα της οικονομίας μονοδιάστατα ως προβλήματα νομισματικών μεγεθών και θα εξακολουθεί να διορίζει στις δημόσιες τράπεζες και οργανισμούς στελέχη με νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις, στον ίδιο βαθμό θα κινδυνέψει απέναντι στην επανεμφανιζόμενη λαϊκή δεξιά. Τα ίδια θα έχει ως προς τα προβλήματα εξωτερικής πολιτικής. Ο Α.Σαμαράς έπαθε και έμαθε. Παραμένει οπαδός μιας πατριωτικής πολιτικής, δεν είναι, όμως, ακραίας. Το ΠΑΣΟΚ, που πρώτο πριν από μερικά χρόνια μίλησε για «νέο πατριωτισμό» στηριγμένο σε μια δημόσια ορατή εξωτερική πολιτική, τείνει προς μια πολιτική μακριά από το βλέμμα της κοινωνίας. Αν συνεχίσει έτσι, θα έχει και σε αυτό τον τομέα προβλήματα.

8. Η ταυτόχρονη παρουσία των Γ.Παπανδρέου και Α.Σαμαρά στην ηγεσία των κομμάτων του δικομματισμού αποτελεί και ευκαιρία. Μια μεγάλη δυνατότητα για το πολιτικό σύστημα να εξυγιανθεί. Να τελειώνει με πελατειακές σχέσεις, συνενοχές και λαμογιές.

9. Επανηλειμμένα έχω μιλήσει για την τάση που υπάρχει μεγάλα συμφέροντα να ιδιοποιούνται τη δημόσια περιουσία και τα δημόσια αγαθά. Στο μήνα που πέρασε, για άλλη μια φορά δημοσιογράφοι της κρατικής τηλεόρασης, συμπεριφέρθηκαν ως να είναι η δημόσια τηλεόραση αγαθό ιδιωτικής χρήσης. Με όλους τους τρόπους στήριξαν την Ν.Μπακογιάννη. Δεν έχω τίποτα σε βάρος της σημαντικούς αυτής πολιτικού της ΝΔ, με την οποία έχω, μάλιστα, μακρινό οικογενειακό δεσμό από την πλευρά της μητέρας μου, αλλά σίγουρα τα έχω με αυτούς τους δημοσιογράφους που μετέτρεψαν ιδιαίτερα την ΝΕΤ και την ΕΡΤ3 σε ιδιωτική ντουντούκα μιας υποψηφίας, πιθανολογώ εν αγνοία της. Δεν αμφιβάλλω δε καθόλου, ότι οι ίδιοι αυτοί δημοσιογράφοι θα εμφανιστούν το επόμενο διάστημα ως οι Ηρακλείς της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ.

10. Όπως έδειξε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά το αποτέλεσμα στην Β’ Αθηνών, οι μηχανισμοί, ο παραγοντισμός και ο κυβερνητισμός ηττήθηκαν. Το ίδιος συνέβη και με τους αποκαλούμενους βαρόνους και άλλους μεγαλοπαράγοντες της ΝΔ.Εκτιμώ ότι στη διάρκεια της εσωκομματικής μάχης της ΝΔ υπήρξαν τρεις ανατροπές. Η πρώτη εκείνη των συμμαχιών, πριν από όλα εκείνη της συνεργασίας Δ.Αβραμόπουλου με Α.Σαμαρά. Η δεύτερη της προσφυγής στη λαϊκή βάση. Η τρίτη ήταν η ομιλία του Α.Σαμαρά ενώπιον του συνεδρίου της ΝΔ. Πιστεύω ότι και ο Γ.Α.Παπανδρέου είχε κερδίσει πολλαπλούς πόντους το 2007, σε ανάλογα κομματικά όργανα, όταν παρουσίασε μια σαφή κοινωνικό-πολιτική πλατφόρμα με «εχθρούς, συμμάχους και φίλους. Τρόπους ανάπτυξης της χώρας με αισιοδοξία». Αντίθετα, η κ.Μπακογιάννη έδειξε να μην θέλει να αξιοποιήσει τις εμπειρίες τις εκλογικής μάχης στο ΠΑΣΟΚ του 2007, και επανέλαβε επιχειρήματα που είχαν ηττηθεί δύο χρόνια νωρίτερα, όπως εκείνο «ότι μπορεί να φέρει πιο γρήγορα τη ΝΔ στην εξουσία», ενώ ο Α.Σαμαράς φρόντισε να εμφανίσει μια ιδεολογική και πολιτική πλατφόρμα.

11. Ο Α.Σαμαράς νομίζω, από μια σκοπιά (διότι από μια άλλη ισχύει το αντίστροφο) θα έχει πιο εύκολη ζωή από ότι είχε μετά το Νοέμβριο του 2007 ο Γ.Παπανδρέου. Και αυτό για τους εξής λόγους: η εσωκομματική εκλογή λειτούργησε ως κάθαρση της εκλογικής ήττας της ΝΔ, η οποία δεν οφειλόταν σε εκείνον και δεν του αποδόθηκε. Δεύτερον, διότι είχε ενάντιά του τα περισσότερα από τα στελέχη της ΝΔ με βεβαρημένο παρελθόν. Κατά συνέπεια δεν χρειάζεται να κάνει ειδικούς χειρισμούς ή συμβιβασμούς μαζί τους. Και, τέλος, όπως όλα δείχνουν ο Α.Σαμαράς θα τιμήσει μεν τους «απέναντι» αλλά δεν πρόκειται να εγκαταλείψει τα στηρίγματά που απέκτησε στα πλαίσια της εσωκομματικής μάχης, κάτι που δεν συνέβη στο ΠΑΣΟΚ. Τέλος, η αίσθηση της δυνατότητας κάθαρσης, είναι μεγαλύτερη στη ΝΔ, όπως βέβαια μεγαλύτερη ήταν και η ήττα της στις εκλογές, σε σύγκριση με το ΠΑΣΟΚ του 2007.

12. Η κρίση της πολιτικής είναι ανάμεσα στα άλλα και κρίση των μεθόδων και διαδικασιών της πολιτικής που κυριαρχούν. Χάρη στον Γ.Α.Παπανδρέου και πιο πρόσφατα στους Δ.Αβραμόπουλο και Α.Σαμαρά, προστέθηκαν στην Ελληνική Δημοκρατία στοιχεία άμεσης δημοκρατίας. Μόνο που αυτά τα στοιχεία προστέθηκαν στο κομματικό και όχι στο συνολικό πολιτικό σύστημα. Είναι καιρός, πια, να προσθέσουμε στοιχεία άμεσης δημοκρατίας στην ίδια τη δημόσια σφαίρα. Σε αυτά θα συμπεριελάμβανα άμεσα τα εξής τέσσερα στοιχεία:

- πρώτον, το δημοψήφισμα. Τη δυνατότητα να απαντά η ίδια η κοινωνία άμεσα στα ζητήματα που τίθενται από τις πολιτικές ηγεσίες στην ημερήσια διάταξη της δημόσιας σφαίρας / ζωής.

- Δεύτερον, την δυνατότητα και ικανότητα της κοινωνίας και κοινωνικών κινημάτων να παίρνουν πρωτοβουλίες ώστε να προτείνουν τροπολογίες ή καινούργιες συνολικές νομοθεσίες σε ζητήματα άμεσου ενδιαφέροντος για τις ίδιες. Προκειμένου να γίνει κατανοητό αυτό το δεύτερο στοιχείο, διαχωρίζω ανάμεσα σε απαίτηση δημοψηφίσματος γύρο από μια πολιτική που υπάρχει ή «συζητάνε» να προωθήσουν «οι πάνω», με ζητήματα που δεν έχουν τεθεί από τα κόμματα και στο δημόσιο χώρο από τις ελίτ και τις κυρίαρχες ομάδες και επιθυμούν να θέσουν με δική τους νομοθετική πρωτοβουλία οι από κάτω.

- Τρίτο, να ενσωματωθεί στην επόμενη συνταγματική αλλαγή η αρχή της «Ανάκλησης». Αρχή που γέννησε η Αθηναϊκή Δημοκρατία και προβλέπεται σε σειρά θεσμών σε πολιτείες των ΗΠΑ. Μια αρχή για την οποία πάλεψε η αριστερά για δεκαετίες μέχρι την εποχή της γραφειοκρατικοποίησης των σοβιέτ. Η αρχή αυτή είναι η εγγύηση ότι δεν μπορεί ο πολιτικός άλλα να λέει και άλλα να κάνει. Μάλιστα, ένα εκλογικό σύστημα μονοεδρικών περιφερειών, στα πλαίσια εφαρμογής μιας παραλλαγής του «γερμανικού συστήματος» θα διευκολύνει κάτι τέτοιο.

- Τέταρτο, εισαγωγή της αρχής της κλήρωσης σε περισσότερους θεσμούς, πέραν των υπαρχόντων προβλέψεων στο δικαστικό σύστημα της χώρας. Η αρχή αυτή που κατάγεται, επίσης, από την Αρχαία Αθηναϊκή Δημοκρατία, διαδόθηκε έστω και περιορισμένα στη διάρκεια της Αμερικανικής επανάστασης και κατά τη διάρκεια της Γαλλικής. Η αρχή αυτή από-επαγγελματοποιεί ορισμένες δημόσιες θέσεις. Εμποδίζει την εξαγορά αξιωμάτων και συμβάλλει στην εκ νέου μετατροπή του πολίτη σε Πολίτη.Θα μπορούσε, επί παραδείγματι, ένα τμήμα του εκλογικού σώματος που εκλέγει τον Πρόεδρο να είναι κληρωτό. Να αποτελείται, δηλαδή αυτό, από βουλευτές, εκπροσώπους περιφερειών (μόλις υπάρξουν αιρετές περιφερειακές μονάδες) και κληρωτών. Με αυτό τον τρόπο θα αποφύγουμε τα συνταγματικά μπλοκαρίσματα στην εκλογή του Προέδρου. Επιπλέον, αφενός δεν θα καταστεί ο Πρόεδρος υποκατάστατο άρχοντα, ενώ, αφετέρου, ταυτόχρονα, θα εισαχθεί το στοιχείο της κοινωνίας και λαϊκότητας στην ίδια την εκλογή του.