''Ανθρωποί μας υπήρχαν παντού, στις βορειοηπειρωτικές οργανώσεις, ακόμα και παπά στην αυλή του Σεβαστιανού είχαμε…''
Του απεσταλμένου μας στα Τιρανα Σταυρου Τζιμα
«…Η εκπαίδευση των πρακτόρων γινόταν στην Αθήνα, από Αμερικανούς της CIA. Διάλεγαν τους τρομοκράτες σε στρατόπεδα Αλβανών αντεπαναστατών και, αφού τους μάθαιναν να χειρίζονται όπλα και ασυρμάτους και τους εξασκούσαν σε πράξεις δολιοφθοράς, τους έριχναν με αλεξίπτωτα ή τους περνούσαν κρυφά από τα σύνορα με σκοπό να οργανώσουν εξέγερση κατά της λαϊκής εξουσίας. Εμείς όμως είχαμε πληροφορηθεί τα σχέδιά τους και τους περιμέναμε. Επί 16 μήνες παιζόταν ένα άγριο παιγνίδι πρακτόρων στα βουνά της Αλβανίας, με την εμπλοκή Αλβανών τρομοκρατών, Αμερικανών, Βρετανών και Ελλήνων. Στο τέλος τούς διαλύσαμε».
Ο 80χρονος σήμερα Μαρκ Ντοντάνι, πρώην πράκτορας των αλβανικών μυστικών υπηρεσιών, μιλάει στην «Κ» για τον αλβανικό «Κόλπο των Χοίρων», δηλαδή την αποτυχημένη επιχείρηση της CIA και της βρετανικής SIS (μετέπειτα ΜΙ6), στην οποία ρόλο διαδραμάτισε και η Ελλάδα, με στόχο την ανατροπή του Ενβέρ Χότζα.
«Επέλεξαν την Αλβανία διότι οι μυστικές υπηρεσίες της Αμερικής και της Βρετανίας νόμιζαν ότι ήταν ο πιο αδύναμος κρίκος στην αλυσίδα των χωρών του σοσιαλιστικού μπλοκ. Πίστευαν ότι με το να ανατρέψουν το δικό μας λαϊκό καθεστώς θα έστελναν ένα μήνυμα και στις άλλες λαϊκές δημοκρατίες για το τι πρόκειται να ακολουθήσει. Την πάτησαν, όμως, γιατί έκαναν λάθος εκτίμηση της αλβανικής πραγματικότητας…», λέει και προσθέτει πως «ο αόρατος πόλεμος των κατασκόπων με την Ελλάδα συνεχίστηκε επί πολλά χρόνια μετά από εκείνο το πάθημα των ιμπεριαλιστών…».
Τέλη του 1947: ο Ενβέρ Χότζα και οι παρτιζάνοι του είχαν εγκαθιδρύσει «λαϊκό καθεστώς» στην Αλβανία, συγκροτώντας το πρώτο και μοναδικό κομμουνιστικό κράτος στη Μεσόγειο, και, όπως ήταν φυσικό, για την επιβίωσή του στράφηκαν στη Σοβιετική Ενωση, που τους πρόσφερε πολιτική, οικονομική και στρατιωτική υποστήριξη.
Βρετανοί και Αμερικανοί ανησυχούσαν για το ενδεχόμενο να μετατραπεί το κατά τ' άλλα μικρό και ασήμαντο αυτό κράτος σε ορμητήριο των Σοβιετικών στη Μεσόγειο, καθώς μάλιστα οι πληροφορίες τους ανέφεραν πως η Μόσχα σχεδίαζε την κατασκευή βάσης υποβρυχίων στην Αυλώνα και αποφάσισαν να ανατρέψουν τον Χότζα.
Το έργο ανατέθηκε στη SIS και στη CIA, που σχεδίασαν από κοινού μια επιχείρηση με την επωνυμία «Πολύτιμη» (Valuable) για τους Βρετανούς και «Σατανάς» (Fiend) για τους Αμερικανούς, χρησιμοποιώντας ως «μοχλό» Αλβανούς εθνικιστές και αντικομμουνιστές, που εργάζονταν ως πράκτορες των μυστικών υπηρεσιών Ελλάδας, Ιταλίας και Γιουγκοσλαβίας.
Δολιοφθορές
Σύμφωνα με το σχέδιο, εκπαιδευμένοι κομάντος θα έπεφταν με αλεξίπτωτα στην κεντρική Αλβανία με σκοπό να ξεσηκώσουν τον πληθυσμό εναντίον του Χότζα και σε συνεργασία με ένοπλες εθνικιστικές και βασιλικές ομάδες, που δρούσαν διάσπαρτες στα βουνά εναντίον του καθεστώτος, να προκαλέσουν γενικευμένη εξέγερση.
Στην αρχή το βάρος σήκωσαν οι Βρετανοί. Στρατολόγησαν σε Γερμανία, Ιταλία και Ελλάδα και μετέφεραν στη Μάλτα για εκπαίδευση, εκατοντάδες Αλβανούς αντικαθεστωτικούς, οι οποίοι έπεσαν με αλεξίπτωτα στην περιοχή Μάτι της κεντρικής Αλβανίας στις αρχές του 1948, αλλά δεν κατάφεραν να προσεγγίσουν με επιτυχία τους κατοίκους και να οργανώσουν ένα ευρύτερο κίνημα. Ετσι, περιορίστηκαν σε κάποιες δολιοφθορές και η επιχείρηση «σερνόταν» έως το 1949, οπότε οι Αμερικανοί πήραν την υπόθεση στα χέρια τους, αποφασισμένοι να τελειώνουν με τον Χότζα.
Μετέφεραν, λοιπόν, το βασικό κέντρο εκπαίδευσης πρακτόρων στην Ελλάδα και το 1949, στις 3 Δεκεμβρίου, οι πρώτοι 40 Αλβανοί κομάντος επιχείρησαν απόβαση στην Αυλώνα όπου έφτασαν με το βρετανικό πλοίο «Stormie Seαs». Στην ακτή, όμως, τους περίμεναν οι αλβανικές δυνάμεις ασφαλείας: τέσσερις κομάντος σκοτώθηκαν, οι άλλοι κατάφεραν να επιστρέψουν σώοι στο πλοίο.
Κάτι δεν πήγαινε καλά. «Είχαμε πληροφορηθεί έγκαιρα τα σχέδια των βρετανικών και αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών και τους περιμέναμε», λέει ο Ντοντάνι.
Πώς όμως είχε μάθει ο Χότζα για το -υποτίθεται- άκρως απόρρητο αυτό σχέδιο;
Ο Κιμ Φίλμπι
Πολύ αργότερα, από την πλευρά των Δυτικών, η παταγώδης αποτυχία των μυστικών τους υπηρεσιών αποδόθηκε σε διαρροή της επιχείρησης με δράστη τον διαβόητο διπλό κατάσκοπο Κιμ Φίλμπι. Σύμφωνα με την εκδοχή τους, ο Φίλμπι διέρρευσε το σχέδιο στον Στάλιν και εκείνος ενημέρωσε τον Χότζα…
Ομως, οι Αλβανοί αντικρούουν μετα βδελυγμίας τους αμερικανοβρετανικούς ισχυρισμούς. «Πρόκειται για τεράστιο ψέμα. Το σχέδιο έφτασε σ' εμάς από έναν πράκτορά μας στο Βατικανό», υποστηρίζει ο Ντοντάνι, που με καμάρι λέει ότι ανήκε στην πενταμελή ομάδα της Σιγκουρίμι, που διείσδυσε και διέλυσε το δίκτυο των «αντεπαναστατών, τρομοκρατών».
Και δεν είναι ο μόνος. «Οταν σημειώθηκε η επιτυχία μας, ο Φίλμπι είχε αποκαλυφθεί ήδη και βρισκόταν υπό παρακολούθηση από την αμερικανοβρετανική αντικατασκοπεία, δεν θα μπορούσε λοιπόν να ξέρει τέτοιες λεπτομέρειες», γράφει ο τότε επικεφαλής της Σιγκουρίμι στην Αλβανία, Πίλο Σάντρο, στο βιβλίο του με τίτλο «Το χιόνι αρχίζει», που κυκλοφόρησε πρόσφατα στην Αλβανία και στο οποίο περιγράφει λεπτομέρειες της επιχείρησης.
«Με εντολή του Ενβέρ Χότζα συγκροτήθηκε μια ομάδα πέντε στελεχών της Σιγκουρίμι, μεταξύ των οποίων εγώ και ένας Ελληνας μειονοτικός, ο Γιώργος Σουλιώτης, που ονομάστηκε «Μέτωπο Σωτηρίας» και είχε σκοπό να εισχωρήσει στις ένοπλες εθνικιστικές ομάδες, όπως το Balli Kombetar Leggaliteti που δρούσε στα βουνά. Η ομάδα μας εμφανιζόταν ως αντικομμουνιστική, που επιδίωκε ταυτόχρονα να έρθει σε επαφή και με όσους δρούσαν από το εξωτερικό για να συντονιστούμε στην επιχείρηση πρόκλησης εξέγερσης», συνεχίζει ο Ντοντάνι.
«Παράλληλα, στάλθηκαν άνθρωποί μας στην Ελλάδα και στην Ιταλία, που έπιασαν επαφές και έπαιρναν πληροφορίες από εξορίστους. Η εκπαίδευση όλων των πρακτόρων που πιάσαμε στη συνέχεια, με βάση και τις ομολογίες τους, αποκαλύφθηκε ότι είχε γίνει στην Αθήνα σε κέντρο της CIA. Την ευθύνη είχε ένας Αμερικανός συνταγματάρχης με το ψευδώνυμο Τζον (πραγματικό όνομα Αλ Ολμερ) και εκπαιδευτές ήταν κάποιοι Αμερικανοί Τζίμι, Τσάρλι και Μάικ. Σημαντικό ρόλο στη στρατολόγηση διαδραμάτισε ο Σύλλογος Βορειοηπειρωτών. Με τη βοήθειά του διάλεγαν τους υποψηφίους για να επανδρώσουν τις παραστρατιωτικές ομάδες. Είχαν συγκροτήσει μάλιστα και την Επιτροπή Ελεύθερης Αλβανίας, στην Ιταλία, την Αίγυπτο και την Ελλάδα, που λειτουργούσε σαν προσωρινή κυβέρνηση και απαρτιζόταν από ανθρώπους του εξόριστου βασιλιά Αχμέτ Ζώγου».
Κομάντος εκπαιδευμένοι στην Ελλάδα συνέχιζαν να μπαινοβγαίνουν κατά διαστήματα στην Αλβανία διασχίζοντας κρυφά τα σύνορα στην Ηπειρο και τη Δυτική Μακεδονία και πραγματοποιούσαν κάποιες επαφές με παραστρατιωτικές ομάδες, μεταξύ αυτών και το «Μέτωπο Σωτηρίας» της Σιγκουρίμι, χωρίς όμως να καταφέρουν να ξεσηκώσουν τον πληθυσμό.
Αποτυχίες
Το κλιμάκιο της CIA στην Αθήνα, που προβληματιζόταν με τις συνεχιζόμενες αποτυχίες, αποφάσισε την άνοιξη του 1952 «να τα παίξει όλα για όλα». Εστειλε, λοιπόν, στην Αλβανία τον επικεφαλής των εκπαιδευμένων κομάντος, που ήταν γύρω στους 500, Ζενέλ Σέχου, συνοδευόμενο από άλλα δύο στελέχη της Επιτροπής, μεταξύ αυτών και έναν ασυρματιστή, ονόματι Ταχίρ Πρέτσι.
«Και οι τρεις είχαν φύγει αμέσως μετά την απελευθέρωση στην Ελλάδα, όπου στρατολογήθηκαν στην αρχή από τις ελληνικές μυστικές υπηρεσίες και στη συνέχεια από τη CIA», αναφέρει ο Ντοντάνι.
Οι αντιφρονούντες έπεσαν μια νύχτα με αλεξίπτωτο στην κεντρική Αλβανία, κοντά σε μια μικρή λίμνη, τη Βαϊκάλη, αλλά εκεί τους περίμεναν οι πράκτορες της Σιγκουρίμι και τους συνέλαβαν.
«Αναγκάσαμε τον ασυρματιστή να μεταδώσει στο κλιμάκιο της CIA στην Αθήνα ότι όλα πάνε καλά και το πεδίο είναι ελεύθερο να καταφθάσουν και άλλοι παραστρατιωτικοί. Στόχος μας ήταν να πιάσουμε και τον κορυφαίο πράκτορά τους, έναν Χαμίτ Ματιάνι, που ήταν σκληρό καρύδι. Μετά από αρκετούς μήνες προετοιμασίας μιας καλά στημένης παγίδας, ο Ματιάνι «τσίμπησε» και ήρθε στην Αλβανία, στις 30 Απριλίου 1953. Με το που έπεσε με το αλεξίπτωτο τον πιάσαμε. Το ίδιο έγινε και με άλλους που ακολούθησαν. Στην ανάκριση «κελάηδησαν» όλοι και αποκαλύφθηκε πλήρως η εμπλοκή των αμερικανικών, βρετανικών, ελληνικών, ιταλικών, αλλά και ώς ένα βαθμό και των γιουγκοσλαβικών υπηρεσιών».
Σοβιετικοί στην Αυλώνα και πόλεμος κατασκόπων
Ο Ενβέρ Χότζα οργάνωσε με τη βοήθεια των Σοβιετικών άριστα τις μυστικές υπηρεσίες του, που έφτιαξαν ένα άρτιο κατασκοπευτικό δίκτυο στην Ελλάδα, η οποία παρέμενε ορμητήριο –λόγω της προνομιακής γεωγραφικής της θέσης– των πάσης φύσεως αντιαλβανικών δραστηριοτήτων των Δυτικών. «Υπήρχε ψυχρός πόλεμος μεταξύ των μυστικών υπηρεσιών των δύο χωρών», λέει ο Λουάν Πομπράτι, στέλεχος της Σιγκουρίμι μέχρι και τη δεκαετία του ’80. «Η Αλβανία βρισκόταν σε θέση άμυνας, καθώς κάποιοι κύκλοι στην Ελλάδα τροφοδοτούσαν αποσχιστικές δραστηριότητες στη Βόρειο Ηπειρο. Επρεπε λοιπόν να ξέρουμε τι γίνεται και γι’ αυτό είχαμε “φυτέψει” παντού ανθρώπους μας. Και η Ελλάδα βεβαίως διενεργούσε κατασκοπεία».
Μυστική βάση
Η ελληνική πλευρά ενδιαφερόταν κυρίως για το βορειοηπειρωτικό, όμως οι Δυτικοί είχαν έναν επιπλέον λόγο να διενεργούν κατασκοπεία στον «παράδεισο του Χότζα»: από το 1957 άρχισε να λειτουργεί η μυστική βάση των σοβιετικών υποβρυχίων στην Αυλώνα. Ελλιμενίζονταν εκεί, τότε, δώδεκα υπερσύγχρονα ρωσικά συμβατικά υποβρύχια, που συνιστούσαν ευθεία απειλή για τον αμερικανικό 6ο Στόλο, με προοπτική, όπως μετέδιδε με κάθε ευκαιρία ο Νικίτα Χρουστσόφ, να εγκαταστήσει η Μόσχα και πυρηνοκίνητα υποβρύχια.
Οι ελληνικές μυστικές υπηρεσίες κλήθηκαν από τους Αμερικανούς και το ΝΑΤΟ να βοηθήσουν με δεδομένο ότι λόγω της μειονότητας θα ήταν εύκολο να οργανώσουν δίκτυο συλλογής πληροφοριών για τις κινήσεις των Σοβιετικών στην Αυλώνα.
Ο αρχηγός Ναυτικού
Η ελληνική κατασκοπεία φαίνεται ότι έκανε καλή δουλειά, αφού κατάφερε να στρατολογήσει τον ίδιο τον αρχηγό του πολεμικού ναυτικού της Αλβανίας, Τέμε Σέχου, που γνώριζε τα πάντα για τη βάση της Αυλώνας. Ενας Βορειοηπειρώτης, ο Κόστα Φ. από το χωριό Λεσνίτσα (Μουλσία) των Αγίων Σαράντα, που είχε δραπετεύσει το 1948 και είχε στρατολογηθεί από τις ελληνικές μυστικές υπηρεσίες, φτάνοντας μάλιστα σε υψηλά κλιμάκια, ήταν ο άνθρωπος που «χειριζόταν» τον Σέχου. Ο Φ. με έδρα την Ηγουμενίτσα μπαινόβγαινε παράνομα στην Αλβανία και κατηύθυνε δίκτυο πρακτόρων που δρούσε στον αλβανικό νότο και φυσικά η CIA μάθαινε πολλά, αν όχι τα πάντα, για τα ρωσικά υποβρύχια. Ο Μαρκ Ντοντάνι αφηγείται: «Είχαμε πληροφορίες από την αντικατασκοπεία μας στην Αθήνα πως κάποιοι ανώτεροι αξιωματικοί, Τσάμηδες, έδιναν πληροφορίες στις ελληνικές αρχές και μέσω αυτών στους Αμερικανούς. Ξέραμε επίσης ότι ο Κόστα Φ. ερχόταν κρυφά και καθοδηγούσε τους πληροφοριοδότες του. Το 1960 τον πιάσαμε τυχαία και ομολόγησε με ειλικρίνεια. Δεν χρειάστηκε να τον βασανίσουμε. Απλώς του είπαμε ότι αν ήθελε να αποφύγει την εκτέλεση, έπρεπε να μιλήσει, μιας και είχε φύγει στην Ελλάδα επειδή είχε σκοτώσει την αδερφή του για λόγους τιμής. Αυτός μας έδωσε τον Τέμε Σέχου. Την πραγματική αλήθεια την ξέρει μόνον αυτός».
Ο Αλβανός ναύαρχος συνελήφθη και καταδικάστηκε σε θάνατο. Δεν εκτελέστηκε, όμως, διότι πέθανε στη διάρκιία των βασανιστηρίων στα υπόγεια της Σιγκουρίμι. Οσο για τον Κόστα Φ., αποφυλακίστηκε το 1987 και ήρθε στην Ελλάδα. «Μέχρι πριν από κάποια χρόνια κρατούσαμε τηλεφωνική επαφή, αλλά μετά χαθήκαμε. Αν τον συναντήσεις πες του ότι τον ψάχνω, θέλω να βρεθούμε οπωσδήποτε», είπε στην «Κ» ο Ντοντάνι. Οι δύο κατάσκοποι δεν θα έχουν την ευκαιρία να θυμηθούν τα παλιά, διότι ο Κόστα Φ. πέθανε στην Ηγουμενίτσα το 1998.
Το Βορειοηπειρωτικό
Οσο για τον Ντοντάνι, που έχει μυαλό ξυράφι, λέει: «Η Σιγκουρίμι είχε ένα φοβερό δίκτυο κατασκοπείας σε όλη την Ευρώπη. Οι σημαντικότεροι πράκτορές μας δούλευαν στις μυστικές υπηρεσίες των Ελλάδας, Γιουγκοσλαβίας και στη CIA. Αντιλαμβάνεστε τους λόγους. Ανθρωποί μας υπήρχαν παντού, στις βορειοηπειρωτικές οργανώσεις, ακόμα και παπά στην αυλή του Σεβαστιανού είχαμε…».
Το αλβανικό καθεστώς κυριαρχούνταν από φοβίες, που πάντως δεν ήταν αβάσιμες. Στην Ελλάδα, διάφοροι κύκλοι δεν έπαψαν ποτέ να σχεδιάζουν ή να ονειρεύονται απόσχιση της Βορείου Ηπείρου. Για παράδειγμα, το 1959, μια οργάνωση με την επωνυμία ΕΚΑΒΗ (Εθνικό Απελευθερωτικό Κίνημα Βορείου Ηπείρου) εκπαίδευε Χειμαρριώτες κομάντος στον Ολυμπο για να απελευθερώσουν τη Β. Ηπειρο, χωρίς ωστόσο να προχωρήσει –ή τουλάχιστον δεν μαθεύτηκε ότι το έκανε– σε δραστηριότητες στο αλβανικό έδαφος. Οι μυστικές υπηρεσίες του Σαλί Μπερίσα, το 1997, διακίνησαν ισχυρισμούς πως η «εξέγερση των πυραμίδων» υποκινήθηκε από την Ελλάδα με βάση το σχέδιο «Λωτός». Ο Μαρκ Ντοντάνι, όμως, όταν τον ρώτησα για το σχέδιο αυτό, είπε ότι πρόκειται για «σαχλαμάρες του Γκαζιτέντε» (σ.σ. τότε αρχηγός των μυστικών υπηρεσιών) και πως το «επί χάρτου σενάριο» αυτό ήταν γνωστό στους Αλβανούς από τη δεκαετία του ’60…
Ταπεινωτική ήττα για τους Δυτικούς και θρίαμβος για τους Ανατολικούς
Οπως προέκυψε, μέσα σ’ ένα χρόνο και τέσσερις μήνες (1952 – 1953) η CIA οργάνωσε 21 πτήσεις από την Αθήνα ρίχνοντας πράκτορες, πολεμοφόδια, φάρμακα, χρήματα και προπαγανδιστικό υλικό, ενώ πολλοί άλλοι τρομοκράτες πέρασαν τα σύνορα.
Υπολογίζεται ότι σε αυτή την επιχείρηση έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από 300 άνθρωποι, ενώ στη δίκη που έγινε σε κινηματογράφο των Τιράνων, τον Απρίλιο του 1954, όλοι οι συλληφθέντες καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν.
Μισόν και πλέον αιώνα μετά, η υπόθεση αυτή δεν έχει φωτιστεί πλήρως. Παραμένει ένα από τα πιο προσεκτικά συγκεκαλυμμένα μυστικά του Ψυχρού Πολέμου. Δεν έχει διαλευκανθεί πλήρως εάν ο Φίλμπι πρόδωσε το σχέδιο ή οι Αλβανοί το πληροφορήθηκαν από δικές τους πηγές, όπως ισχυρίζονται. Οι αμερικανικές και βρετανικές μυστικές υπηρεσίες εξακολουθούν να τηρούν σιγή. Είναι σαν να θέλουν να ξεχάσουν. Η επιχείρηση ανατροπής του Ενβέρ Χότζα εξελίχθηκε σε ταπεινωτική ήττα για τους Δυτικούς και θρίαμβο για τους Ανατολικούς.
«Μήπως η CIA ενοχλείται αν μαθευτεί ότι σε συνθήκες ειρήνης εκπαίδευε ενόπλους και τους έστελνε σε άλλα κράτη ή μήπως γιατί απέτυχε η επιχείρησή της;», θα γράψει μερικές δεκαετίες αργότερα ο λόρδος Νίκολας Μπέθελ, ενώ ο Τόνι Μπλερ πρόσφατα δήλωσε: «Μια από τις μεγαλύτερες αποτυχίες των μυστικών υπηρεσιών μας, που δεν θα ξεχάσει η Ιστορία, είναι η επιχείρηση στην Αλβανία»…
kathimerini.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου