Οι πειρατές της Καραϊβικής καλά κρατούν

Η νέα νίκη του Τσάβες παρά την πτώση του πετρελαίου και την άνοδο του Ομπάμα διαμηνύει την αντοχή της Αριστεράς στη Λατ. Αμερική

Του Πετρου Παπακωνσταντινου

«Πήρε ένα εκατομμύριο ψήφους περισσότερους από τους αντιπάλους του. Κέρδισε στις 20 από τις 24 Πολιτείες της Βενεζουέλας. Κατέστησε σαφές ότι η ανοργάνωτη αντιπολίτευση είναι ανίκανη να κεφαλαιοποιήσει την αξιοσημείωτη υποστήριξη που συνεχίζει να διαθέτει. Εξήγγειλε κάθαρση στο κόμμα του για την απομάκρυνση των διεφθαρμένων και των αναποτελεσματικών. Υστερα από τη νίκη της περασμένης Κυριακής, ο Ούγκο Τσάβες έχει να αντιμετωπίσει μόνο τις στοιχειακές δυνάμεις: τη διεθνή οικονομική κρίση και την κατάρρευση της τιμής του πετρελαίου. Ολα τα άλλα βρίσκονται υπό σταθερό έλεγχο».

Οι διαπιστώσεις αυτές έχουν πρόσθετη σημασία γιατί δημοσιεύτηκαν σε ένα από τα πιο εχθρικά, έναντι του αριστερού ηγέτη της Βενεζουέλας, έντυπα της Ευρώπης - την ισπανική El Pais. Πραγματικά, η νίκη του Τσάβες στο δημοψήφισμα της περασμένης Κυριακής με ποσοστό κοντά στο 55% δεν του εξασφάλισε μόνο τη δυνατότητα να επανεκλέγεται στο αξίωμά του όσο καιρό το επιθυμούν οι ψηφοφόροι, αίροντας τον συνταγματικό περιορισμό των δύο θητειών. Υστερα και από τις πρόσφατες, αντίστοιχες επιτυχίες των αριστερών ηγετών Εβο Μοράλες (Βολιβία) και Ραφαέλ Κορέα (Ισημερινός), η νίκη του Τσάβες διεμήνυσε ότι οι «πειρατές της Καραϊβικής» διατηρούν αλώβητη την κοινωνική τους απήχηση. Κι αυτό, παρά τα προβλήματα που δημιουργεί στον Τσάβες η πτώση της τιμής του πετρελαίου και παρότι έχει απέναντί του όχι έναν Τζορτζ Μπους, αλλά έναν Μπαράκ Ομπάμα, ο οποίος διανύει ακόμη τον μήνα του μέλιτος με τη διεθνή κοινή γνώμη.

Από την εποχή του ισπανοαμερικανικού πολέμου (1895 - '98), που ανέδειξε τις ΗΠΑ σε ηγεμόνα του δυτικού ημισφαιρίου, ποτέ η επιρροή της Ουάσιγκτον στη Λατινική Αμερική δεν ήταν τόσο αδύνατη. Οι μόνες σημαντικές χώρες που παραμένουν αγκιστρωμένες στην υπερδύναμη είναι το Μεξικό και η Κολομβία. Ακόμη και η Ονδούρα, παραδοσιακή «Μπανανία» της Κεντρικής Αμερικής, απέλασε, τον περασμένο Σεπτέμβριο, τον Αμερικανό πρεσβευτή σε ένδειξη συμπαράστασης προς τη Βολιβία του Μοράλες, που βρέθηκε στο χείλος του εμφυλίου πολέμου, λόγω της υποστήριξης της Ουάσιγκτον στους αποσχιστές κυβερνήτες των πλούσιων περιοχών. Το φαινόμενο ντόμινο που εγκαινίασε πριν από δέκα χρόνια ο Τσάβες, με την πρώτη του εκλογική νίκη στη Βενεζουέλα, περιέλαβε ολόκληρη σχεδόν την Κεντρική και Νότια Αμερική, με τελευταίο κρίκο τη νίκη του παλιού, αντάρτικου κινήματος FMLστις εκλογές του Σαλβαδόρ, τον Ιανουάριο.

Καθολική στροφή

Στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, η Λατινική Αμερική γνώρισε επίσης κύματα ριζοσπαστισμού, τα οποία, μάλιστα, είχαν περισσότερο επαναστατικό χαρακτήρα και συχνά έπαιρναν ένοπλες μορφές. Ωστόσο, κατά κανόνα περιορίζονταν στη μία ή την άλλη χώρα κάθε φορά, συσπείρωναν μικρότερες ή μεγαλύτερες πρωτοπορίες, αλλά όχι λαϊκές πλειοψηφίες και, με εξαίρεση, την Κούβα, δεν κατάφεραν να πάρουν την εξουσία ή, όταν το καταφέρναν, δεν αργούσαν να ανατραπούν από τους αντιπάλους τους (Χιλή, Νικαράγουα). Αντίθετα, την τελευταία δεκαετία η αριστερή στροφή είναι σχεδόν καθολική, πλειοψηφική και νικηφόρα, με αντοχή στην εξωτερική ή εσωτερική υπονόμευση και εντυπωσιακή διάρκεια.

Ενα τέτοιο ηπειρωτικό «τσουνάμι» δεν θα μπορούσε, βέβαια, να αποδοθεί μόνο στο δαιμόνιο του Τσάβες, ακόμη κι αν ο χαρισματικός ηγέτης είχε τις ικανότητες ενός Πρόσπερου στη σαιξπηρική «Τρικυμία». Κάποιος βαθύτερος λόγος πρέπει να υπάρχει, κι αυτός πρέπει να αναζητηθεί, ως συνήθως, στη σφαίρα της οικονομίας.

Υστερα από την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού», η δεκαετία του '90 είδε το ιδεολόγημα της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης να ηγεμονεύει συντριπτικά στο βόρειο ημισφαίριο. Ωστόσο, η Λατινική Αμερική ήταν η πρώτη ζώνη του κόσμου όπου η πολιτική Ορθοδοξία απονομιμοποιήθηκε: οι κρίσεις του πέσο (1994) και του ρεάλ (1999) στους δύο οικονομικούς γίγαντες της ηπείρου, Μεξικό και Βραζιλία, έπαιξαν καταλυτικό ρόλο. Αλλά η αποφασιστική ώθηση δόθηκε με την οικονομική κατάρρευση των καλύτερων μαθητών του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, Αργεντινής και Εκουαδόρ, τα νομίσματα των οποίων ήταν συνδεδεμένα με το δολάριο. Οι κοινωνικές εξεγέρσεις του 2001 και του 2005 αντίστοιχα έφεραν τις δύο χώρες στο χείλος εμφυλίου πολέμου, με τους ηγέτες τους να φεύγουν από τα προεδρικά μέγαρα άρον άρον για να αποφύγουν το λιντσάρισμα από τα εξαγριωμένα πλήθη.

«Πατριωτική αστική τάξη»

Σ' αυτό το κλίμα εμφανίστηκε, σε πολλές χώρες της ηπείρου, το φαινόμενο μιας «πατριωτικής αστικής τάξης». Η τελευταία βλέπει τις φιλοδοξίες της να ψαλιδίζονται από το διεθνές χρηματιστικό κεφάλαιο και την πολιτική εξουσία της να κινδυνεύει από το κάθε άλλο παρά θεωρητικό ενδεχόμενο της κοινωνικής επανάστασης ή του εμφυλίου πολέμου. Με χίλιες δυο παλινωδίες και δισταγμούς, αυτό το τμήμα του κατεστημένου -το οποίο περιελάμβανε και μερίδα του στρατού- αποφάσισε να στηρίξει τους αριστερούς ηγέτες, έστω και δοκιμαστικά, ως αναγκαίο κακό. Συνέπεια ήταν ο νέος αντιαμερικανισμός να εξαπλωθεί ευρύτατα, ακόμη και σε τμήματα των ελίτ.

Ασφαλώς, η νέα Αριστερά της Λατινικής Αμερικής δεν είναι ενιαία. Αν ο ριζοσπαστικός άξονας Τσάβες - Μοράλες - Κάστρο - Κορέα προσανατολίζεται προς κάποιον (όχι εντελώς σαφή) «σοσιαλισμό του 21ου αιώνα», το κυρίαρχο μπλοκ, υπό την ολοένα και περισσότερο ηγεμονική επίδραση της Βραζιλίας του Λούλα, επιδιώκει όχι τη ρήξη με τις ΗΠΑ, την Ε.Ε. και το κοινωνικό τους υπόδειγμα, αλλά μια ευνοϊκότερη επαναδιαπραγμάτευση.

Προς τα πού θα γείρει η πλάστιγγα δεν είναι ακόμη σαφές. Πάντως, η διεθνής οικονομική κρίση ωθεί τις κυβερνήσεις της περιοχής σε ριζοσπαστικότερες λύσεις και προσφέρει νομιμοποίηση στην... αριστερά της Αριστεράς: Λογικές όπως η αναδιανομή του πλούτου, οι εθνικοποιήσεις τραπεζών και η ενίσχυση της κρατικής παρέμβασης, που μέχρι χθες θεωρούνταν «αριστερισμοί» αντάξιοι μόνο ενός Τσάβες, τώρα προτείνονται από τον Αλαν Γκρίνσπαν και εφαρμόζονται (εννοείται, αποσπασματικά και προσωρινά) από τον Μπαράκ Ομπάμα. Ποιος θα κατηγορήσει, αλήθεια, τον Τσάβες όταν κοτζάμ Newsweek, παραφράζοντας τον Νίξον («Στην κρίση, είμαστε όλοι Κεϊνσιανοί»), κυκλοφορεί με τίτλο... «Τώρα, είμαστε όλοι σοσιαλιστές»!

Τύραννοι και «τύραννοι»

«Ισόβιος πρόεδρος ο Τσάβες»! Να τι ανέκραξαν εν χορώ πολλοί αρθρογράφοι στην Ελλάδα και άλλες χώρες της Δύσης, ύστερα από το δημοψήφισμα της περασμένης Κυριακής, υποστηρίζοντας ότι ο Τσάβες μετατρέπεται σε «τύραννο» ή «δικτάτορα». Μια κατηγορία που προδίδει είτε παντελή άγνοια των δρώμενων στη Βενεζουέλα, είτε ακραία εμπάθεια.

Πρώτα απ' όλα, ο Τσάβες δεν έγινε «ισόβιος πρόεδρος», απλώς απέκτησε το δικαίωμα να διεκδικήσει και τρίτη προεδρική θητεία στις εκλογές του 2013, καθώς καταργήθηκε ο συνταγματικός περιορισμός των δύο, το πολύ, θητειών. Αν αυτό είναι πειστήριο δικτατορικής συμπεριφοράς, θα πρέπει να συμπεράνουμε ότι η Αγκελα Μέρκελ, ο Νικολά Σαρκοζί, ο Γκόρντον Μπράουν, ο Κώστας Καραμανλής και τόσοι άλλοι ηγέτες χωρών όπου δεν υπάρχει περιορισμός αντίστοιχος, είναι εξίσου «τύραννοι».

Επειτα, οι κατήγοροι του Τσάβες αποσιωπούν ότι, στα δέκα χρόνια της εξουσίας του, έχει στήσει 15 φορές τις κάλπες σε πανεθνικό επίπεδο (προεδρικές, βουλευτικές και περιφερειακές εκλογές, δημοψηφίσματα) και έχει κερδίσει τις 14. Τη μία και μοναδική φορά που έχασε, στο δημοψήφισμα του 2007, αναγνώρισε την ήττα του και κάλεσε τους οπαδούς του να διαλυθούν ήσυχα.

Αντίθετα, η «δημοκρατική αντιπολίτευση» του Συνδέσμου Βιομηχάνων, της Καθολικής Εκκλησίας και πολλών ιδιωτικών ΜΜΕ, με τη στήριξη της κυβέρνησης Μπους, αποπειράθηκε να τον ανατρέψει με πραξικόπημα, τον Απρίλιο του 2002 - ένα πραξικόπημα που απέτυχε χάρη στην κινητοποίηση λαϊκών δυνάμεων και δημοκρατικών αξιωματικών. Μάλιστα, αρκετοί πολιτικοί που είχαν υποστηρίξει τότε τους πραξικοπηματίες, αφού αμνηστεύθηκαν από το Ανώτατο Δικαστήριο, κατέβηκαν στις τοπικές εκλογές του περασμένου Νοεμβρίου με την άδεια του «τυράννου» Τσάβες και ορισμένοι εξελέγησαν! Μέχρι την τελευταία ημέρα της θητείας του, ο Μπους δεν είχε παραιτηθεί από τα σενάρια υπονόμευσης του Τσάβες μέσω της ενθάρρυνσης αποσχιστικών τάσεων, κατά το πρότυπο της Βολιβίας. Βασικό θέατρο αυτών των σεναρίων, η Πολιτεία Σούλια, κέντρο της πετρελαϊκής παραγωγής, όπου δραστηριοποιούνται και ακροδεξιοί παραστρατιωτικοί από τη γειτονική Κολοβία του πιστού συμμάχου των ΗΠΑ, Αλβαρο Ουρίμπε.

Μετά την εποχή Μπους

Θα ήθελε κανείς να ελπίζει ότι, με το τέλος της εποχής Μπους, θα εκλείψουν οριστικά και οι μηχανορραφίες αυτού του είδους. Δυστυχώς, τα πρώτα σημάδια δεν είναι ενθαρρυντικά. Στην προεκλογική περίοδο, τόσο η Χίλαρι Κλίντον όσο και ο αντιπρόεδρος Τζο Μπάιντεν χαρακτήριζαν τον Τσάβες «δικτάτορα». Σε συνέντευξή του στο ισπανόφωνο κανάλι Univision, λίγο πριν από την ορκωμοσία του, ο Ομπάμα κατηγόρησε αστήρικτα τον Τσάβες ότι «εξάγει τρομοκρατικές δραστηριότητες» - ενώ στην πραγματικότητα τις... εισάγει! Την ίδια στιγμή, ο Λούλα συναντιόταν με τον Τσάβες (όχι τυχαία) στη Σούλια και εξήρε τον ρόλο του στην περιφερειακή σταθερότητα και ενοποίηση.

Στη συνέχεια, ο νούμερο δύο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Τζέιμς Στάινμπεργκ, δήλωσε στο Κογκρέσο, κατά την καθιερωμένη ακρόαση πριν από την έγκριση του διορισμού του, ότι η κυβέρνηση Ομπάμα «θα αναζητήσει, στη Λατινική Αμερική, αντίβαρα στις κυβερνήσεις της Βενεζουέλας και της Βολιβίας». Πάντως, ο εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ αναγνώρισε τον δημοκρατικό χαρακτήρα του δημοψηφίσματος της περασμένης Κυριακής.

Ιnfo

- Hugo Chavez Frias, «El Poder Popular», MINCI, 2008

- Luis Bilbao, «Venezuela erevolucion: renacimiento del socialismo», Capital Intelectual, 2008

- Mark Weisbrot, «Venezuela, aimaginary threat», The Guardian, 18/2/2009

- S. Gallego- Diaz, «America Latina exige protagonismo global», El Pais, 16/12/2008

Το Προσωπο: Ούγκο Τσάβες Φρίας_(...KOΣMOΣ...)
Η Λατινική Αμερική στον δρόμο της ενοποίησης_(...KOΣMOΣ...)