Κοινωνική Απελευθέρωση και Διαδίκτυο

Το διαδίκτυο ως εργαλείο ανατροπής, αλλά και δημιουργίας μιας αυθεντικά δημοκρατικής κοινωνίας.

«Κυβερνήσεις του Βιομηχανικού Κόσμου, κουρασμένοι γίγαντες της σάρκας και του ατσαλιού, έρχομαι από τον κυβερνοχώρο, το καινούργιο σπίτι του πνεύματος. Εκ μέρους του μέλλοντος, ζητώ από εσάς που ανήκετε στο παρελθόν να μας αφήσετε ήσυχους. Δεν είστε ευπρόσδεκτοι ανάμεσά μας. Δεν έχετε καμμία εξουσία εκεί που μαζευόμαστε».
John Perry Barlow, «H Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας του Διαδικτύου»

Σε ένα πρόσφατο άρθρο του, ο ριζοσπάστης φιλόσοφος Τάκης Φωτόπουλος αναφέρθηκε απαξιωτικά στην απελευθερωτική δυναμική του Διαδικτύου, υπογραμμίζοντας τον ελιτίστικο χαρακτήρα της ενασχόλησης με το ίντερνετ και το προνομιακό ταξικό υπόβαθρο των χρηστών-μπλόγκερ. Η θέση που διατυπώνει ο Φωτόπουλος περιέχει κάποια σπέρματα αλήθειας, ιδιαίτερα σε ότι αφορά τον περιορισμό της πρόσβασης στο διαδίκτυο σε πλανητικό επίπεδο.
Είναι γεγονός πως αναλογικά με το σύνολο του παγκόσμιου πληθυσμού το ποσοστό των τακτικών χρηστών του ίντερνετ είναι σχετικά μικρό.

Όμως, η διεύρυνση και παγκόσμια εξάπλωση της ηλεκτρονικής κοινότητας των χρηστών δεν είναι ζήτημα που αφορά την εσωτερική λειτουργία του διαδικτύου, αλλά έχει να κάνει με τη δημιουργία κοινωνικών συνθηκών που θα καταστήσουν το διαδίκτυο προσβάσιμο και προσιτό για την μεγαλύτερη μάζα του παγκόσμιου πληθυσμού. Από αυτή την άποψη, η δημιουργία των υλικών όρων της απελευθέρωσης, δηλαδή η πραγματοποίηση της κοινωνικοοικονομικής διάστασης ενός απελευθερωτικού προτάγματος, οφείλει να προηγηθεί σε επίπεδο θεωρητικό και πρακτικό, της όποιας δημοκρατικής χειραφέτησης μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την εξισωτική επίδραση του διαδικτύου.

Σε κοινωνίες όμως που ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού συμμετέχει ενεργά στη νέα αυτή μορφή επικοινωνίας, όπως είναι οι προηγμένες τεχνολογικά κοινωνίες τη Δύσης, οι προϋποθέσεις ήδη υπάρχουν για μια ριζοσπαστική χρήση του διαδικτυόυ ως οργάνου για την κοινωνική απελευθέρωση. Φυσικά, με αυτό δεν εννοούμε την άποψη της ρεφορμιστικής αριστεράς περί «εικονικής δημοκρατίας» που ενισχύει τον θεσμό της κοινωνίας των πολιτών και με αυτόν τον τρόπο «εκδημοκρατίζει» το κοινωνικό σύστημα. Είναι αυτή η άποψη την οποία απορρίπτει ο Φωτόπουλος.

Όμως, απορρίπτοντας το ίντερνετ σε όλες του τις εκφάνσεις διαπράττει το ίδιο σφάλμα με αυτό που κάνουν οι ανορθολογιστές, ριζοσπάστες οικολόγοι που αντί να ζητούν την αποσύνδεση της τεχνολογίας από το πλαίσιο της οικονομίας της αγοράς, προχωρούν σε μια καθολική άρνηση της βιομηχανικής κοινωνίας και προκρίνουν την επαναφορά του ανθρώπινου γένους σε καταστάσεις κοινωνικού και τεχνολογικού πρωτογονισμού!

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως παρά τις ατέλειες του, το διαδίκτυο συνιστά όργανο εκδημοκρατισμού της κοινωνίας. Σίγουρα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να επιτελέσει ρόλο συμπληρωματικό προς το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο, ή να καλύψει το έλλειμμα δημοκρατίας του πολιτικού συστήματος προκειμένου να το καταστήσει λιγότερο καταπιεστικό κι απόμακρο στην μεγάλη μάζα των πολιτών.

Παρ'όλα αυτά, πολλές από τις ελευθεριακές πτυχές της εσωτερικής λειτουργίας του διαδικτύου έχουν τον χαρακτήρα αυτορυθμιζόμενων συστημάτων που υποσκάπτουν τις εξουσιαστικές δομές της καπιταλιστικής κοινωνίας κι έρχονται σε πλήρη ρήξη με αυτές. Για παράδειγμα, κανείς δεν μπορεί να παραγνωρίσει τον ανατρεπτικό χαρακτήρα της ελεύθερης ανταλλαγής αρχείων στο διαδίκτυο, που αποτελεί βραδυφλεγή βόμβα στα θεμέλια της βιομηχανίας του θεάματος.

Παρά τα νομικά μέτρα που ελήφθησαν από τις πολυεθνικές εταιρείες ενάντια σε αυτούς που προάγουν και υποθάλπουν τέτοιες πρακτικές στο internet και παρά την υιοθέτηση αυτών των πρακτικών για εμπορική εκμετάλλευση μέσω της εξαγοράς ιστότοπων και της επιβολής χρηματικής συνδρομής στους χρήστες, νέοι αντάρτικοι κόμβοι ελεύθερης διακίνησης αρχείων εμφανίζονται καθημερινά, πολλοί μάλιστα ευρισκόμενοι σε καλύτερο τεχνικό επίπεδο από τις ιστοσελίδες που κλήθηκαν να αντικαταστήσουν. Άλλωστε, αρκεί η νόμιμη αγορά ενός δίσκου από έναν και μόνο χρήστη, για την αστραπιαία διάδοση του ανάμεσα στους χρήστες του διαδικτύου, ακόμη και αν η εταιρεία παραγωγής έχει λάβει όλα τα μέτρα για να αποτρέψει την διαρροή του στο internet πριν από την κυκλοφορία του στο εμπόριο.
Είναι σαφές πως τούτη η πτυχή της λειτουργίας του διαδικτύου δεν μπορεί έυκολα να εναρμονιστεί με τον συντεταγμένο τρόπο λειτουργίας της αγοράς, ούτε να εμφανιστεί ως συμπληρωματική προς το σύστημα.

Με άλλα λόγια, η ηλεκτρονική διακίνηση αρχείων δεν υποβοηθά τη λειτουργία της αγοράς, ούτε την εξωραϊζει, αλλά την υπονομεύει μέσω της δημιουργίας ενός απολύτως ελεύθερου χώρου αμοιβαίας ανταλλαγής προϊόντων. Οι λόγοι που η πολυεθνική ελίτ εξακολουθεί να ανέχεται την ύπαρξη αυτής της εναλλακτικής κοινωνίας της ανταλλαγής κατα την γνώμη μου είναι, α) ότι το διαδίκτυο δεν δύναται να ελεγχθεί απολύτως και τα φαινόμενα της πειρατείας πολύ δύσκολα μπορούν να κατασταλούν και β) ότι η χρήση του internet δεν είναι ακόμη επαρκώς εξαπλωμένη σε πλανητικό επίπεδο, ούτως ώστε να καταστεί το διαδίκτυο αποκλειστική πηγή προμήθειας ψυχαγωγικής ύλης για την μεγάλη πλειονότητα των καταναλωτών.

Παρά το γεγονός ότι στο διαδίκτυο έχουν εισαχθεί ελεγκτικοί μηχανισμοί και έχει ήδη υπάρξει κατάτμηση και περιχαράκωση τμημάτων του κυβερνοχώρου μέσω της εξαγοράς τους από τις πολυεθνικές, ο έλεγχος της ροής της πληροφορίας εντός του διαδικτύου δεν μπορεί ποτέ να είναι πλήρης. Το internet εξακολουθεί να αποτελεί το μοναδικό μέσον στο οποίο συγκροτημένες ομάδες που αντιμάχονται τις πολιτικές μορφές της παγκοσμιοποίησης μπορούν να δημοσιοποιήσουν τις απόψεις τους χωρίς τη διαμεσολάβηση της πανίσχυρης προπαγανδιστικής μηχανής της Δύσης. Το παράδειγμα της ιρακινής ανίστασης είναι διαφωτιστικό. Οι ιρακινές αντιστασιακές οργανώσεις διαθέτουν μόνιμη παρουσία στον ψηφιακή πλατφόρμα YouTube καθώς και μόνιμες ιστοσελίδες με πληροφορίες για την ιδεολογία και τη δράση τους.

Δεν μπορούμε λοιπόν να παραγνωρίσουμε την κατάλυση των γεωγραφικών και πολιτισμικών ορίων που επιφέρει το διαδίκτυο, ως προς τις πηγές τις οποίες ο χρήστης μπορεί να επιλέξει για την πρόσληψη πληροφοριών. Η μονοδιάστατη πληροφόρηση, που συνιστά την αναγκαία συνθήκη για την κατασκευή ιδεολογικά φορτισμένων αφηγήσεων από τα εταιρικά ΜΜΕ (π.χ. δαιμονοποίηση του μουσουλμανικού κόσμου, δημιουργία «τρομοκρατικής» απειλής), υπονομεύεται από τη δυνατότητα προσφυγής σε δικτυακούς τόπους της «άλλης πλευράς», μέσω των οποίων αποκτούμε πρόσβαση σε έναν παγκοσμιοποιημένο αντιπολιτευτικό λόγο που δεν βρίσκει χώρο έκφρασης στα κατεστημένα μίντια.

Σε ότι αφορά τον μεμονωμένο μπλόγκερ πρέπει να σημειώσουμε ότι δρα σε ένα περιβάλλον όπου η υπερπροσφορά της πληροφορίας λειτουργεί ως κατασταλτικός μηχανισμός της πληροφόρησης, αφού η ανάδειξη και η συχνή επισκεψιμότητα ενός μπλογκ υποχωρεί μπροστά στην αέναη επιλογή ανάμεσα σε εκατομμύρια ιστοσελίδες που παρέχει το διαδίκτυο στον επισκέπτη του.[i] Η αντπληροφόρηση ως οργανωμένη αντιεξουσιαστική πρακτική απορρυθμίζεται μέσα σε ένα χαοτικό και κατακερματισμένο ψηφιακό περιβάλλον, όπου ο εναλλακτικός πολιτικός λόγος διολισθαίνει και εκφυλίζεται σε έναν ορυμαγδό από υποκειμενικές απόψεις και αντιλήψεις.

αρ' όλα αυτά, η δημιουργία αυτοδιαχειρζόμενων κόμβων αντιπληροφόρησης αποτελεί τη συλλογική απάντηση στον άκρατο ατομισμό του διαδικτύου. Στην πρόσφατη ετήσια συνάντηση της στο Νταβός της Ελβετίας, η υπερεθνική ελίτ απηύθυνε διθυράμβους στον μεμονωμένο χρήστη του ιντερνετ όπως αυτός ενσαρκώνεται από την μορφή του μοναχικού μπλόγκερ, αλλά παρέλειψε να αναφερθεί στις συλλογικές κινήσεις που βρίσκονται υπό διαμόρφωση και απειλούν να αλλάξουν ριζικά τη φυσιογνωμία και την λειτουργική οργάνωση του κυβερνοχώρου. Οι κινήσεις αυτές τρομάζουν την εξουσία, για αυτό και η προφορική αναγνώριση που παρέχεται απλόχερα στους μπλόγκερ συνοδεύεται από την αθόρυβη επέκταση της αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας προκειμένου να συμπεριλάβει πνευματικά αδικήματα που διαπράττονται στο διαδίκτυο.[ii]

Τέλος, δεν θα πρέπει να λησμονούμε τα στρατηγικά πλεονεκτήματα που είναι σε θέση να αποκομίσει ένα επαναστατικό κίνημα από την ενσωμάτωση του διαδικτύου στην επαναστατική του στρατηγική, ως πεδίου δράσης τόσο για την ανατροπή του πολιτικού συστήματος, όσο και τη συνακόλουθη ανασύσταση της κοινωνίας με πραγματικά δημοκρατικούς πολιτικούς όρους. Η κυβερνοτρομοκρατία και το ηλεκτρονικό σαμποτάζ μπορούν να αποτελέσουν πανίσχυρα στρατηγικά όπλα στον αγώνα ενός επαναστατικού κινήματος ενάντια στο κράτος.

Δεν απαιτούν παρά την ελάχιστη υποδομή και λογιστική μέριμνα (ένας καλός ηλεκτρονικός υπολογιστής αρκεί), αλλά ο σιωπηρός αντίκτυπος τους θα αντηχήσει δυνατότερα στους διαδρόμους της εξουσίας από την πιο εκκωφαντική έκρηξη της ισχυρότερης βόμβας. Θα μπορούσε να πεί κανείς πως οι χάκερ είναι οι Ναροντνίκοι του αιώνα μας. Μόνο που τα χτυπήματα των Ρώσων αναρχικών τρομοκρατών του 19ου αιώνα κατά της τσαρικής απολυταρχίας, δεν ήταν παρά τα τσιμπήματα ενός κουνουπιού στο σώμα μιας αρκούδας. Ακόμη και η δολοφονία του τσάρου Αλέξανδρου δεν πέτυχε να αλλάξει τη φυσιογνωμία της Ρωσίας, όμως ένας καταρτισμένος χάκερ με ισχυρά πολιτικά κίνητρα μπορεί από το δωμάτιο του σπιτιού του να παραλύσει ολόκληρο το κράτος.

Κατά μία έννοια, η κυβερνοτρομοκρατία θέτει ξανά το ατομικό στην υπηρεσία του συλλογικού και αποκαθιστά την ισορροπία δυνάμεων ανάμεσα στα επαναστατικά λαϊκά κινήματα από την μία, και την οργανωμένη κρατική βία από την άλλη. Πράγματι, τα οδοφράγματα και η κατά μέτωπο σύγκρουση στους δρόμους, παραδοσιακά στρατιωτικά μέσα στα οποία ανέκαθεν κατέφευγαν τα κινήματα προκειμένου να πετύχουν τη βίαιη ανατροπή του κράτους, δεν επαρκούν μπροστά στους μηχανισμούς καταστολής των σύγχρονων δυτικών κρατών που διαρκώς εφευρίσκουν νέα και ολοένα πιο αποτρόπαια εργαλεία άσκησης φυσικής βίας για να αντιμετωπίσουν τους πολίτες τους. Μια ματιά στην ιστοσελίδα της αμερικανικής «Υπηρεσίας Προηγμένων Αμυντικών Μελετών» (DAPRA),[iii] της υπηρεσίας που προμηθεύει την Αμερικανική κυβέρνηση με εξελιγμένη τεχνολογία για την αντιμετωπίση βίαιων διαδηλώσεων, αρκεί για να μας πείσει ότι το μέλλον της ένοπλης εξέγερσης απέναντι σε ένα κράτος με πλήρως ανεπτυγμένες τις δυνατότητες του για φυσική καταστολή είναι μάλλον ζοφερό.

Αλλά και στο πεδίο της κοινωνικής ανασυγκρότησης το Ίντερνετ μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο εργαλείο για τους ριζοσπάστες δημοκράτες. Ο Φωτόπουλος προτείνει το μοντέλο της συνομοσπονδίας αυτόνομων δήμων ως μελλοντική μορφή οργάνωσης της δημοκρατικής κοινωνίας.

Όμως η χρήση του Ίντερνετ ως εργαλείου απο-εδαφικοποίησης (de-territorialization) του δημόσιου χώρου θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως λειτουργική μήτρα για την δημιουργία μιας εικονικής Εκκλησίας του Δήμου, η σύσταση της οποίας δεν θα υπακούει σε κανέναν γεωγραφικό, πληθυσμιακό ή χωροχρονικό περιορισμό. Η διαδικτυακή συνέλευση πολιτών θα μπορούσε να βρίσκεται σε διαρκή συνεδρία εξασφαλίζοντας άμεση αντιπροσώπευση στους πολίτες χωρίς να προϋποθέτει τη φυσική παρουσία των μελών της. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η υπέρβαση της αρχής της συνομοσπονδίας που, παρά την αμεσότητα των πρωταρχικών οργάνων της (δήμων), θα μπορούσε ίσως να οδηγήσει σε κάποιο επίπεδο διαδοχικής αντιπροσώπευσης σε «ανώτερα» όργανα, όταν επιχειρηθεί η εφαρμογή της σε συνομοσπονδιακή, περιφερειακή ή ακόμη και παγκόσμια κλίμακα.

Θα πρέπει τέλος να σημειώσουμε πως τα δύο συστήματα δεν αποκλείουν το ένα το άλλο. Μέσα από το διαδίκτυο είναι δυνατόν να δημιουργηθεί ένα σύστημα όπου η άμεση αντιπροσώπευση θα ισχύει όχι μόνο σε τοπικό επίπεδο, αλλά και στην ανώτατη συνέλευση των πολιτών, η οποία θα μπορεί να κυνερνά ενσωματώνοντας στους κόλπους της το σύνολο των πολιτών, χωρίς αυτοί να απομακρύνονται από την εξουσία όσο προχωρούμε προς τα ύπατα όργανα διακυβέρνησης. Μόνο έτσι μπορεί να αναβιώσει το πρότυπο της αυθεντικής άμεσης δημοκρατίας όπως αυτή εφαρμοζόταν στην αρχαία πόλη-κράτος, αλλά με τα δημογραφικά δεδομένα της εποχής μας.

[i] Στο Τ. Φωτόπουλος, Η Εικονική Δημοκρατία του Ιντερνέτ, στο http://www.inclusivedemocracy.org/fotopoulos/greek/grE/gre2008/03_01.html .
[ii] Για τη νέα νομοθεσία και τις προσπάθειες αστυνόμευσης του διαδικτύου διαβάστε περισσότερα στο http://athens.indymedia.org/ .
[iii] http://www.darpa.mil/.

counter-empire.blogspot.com/