Η Αναδυόμενη Σφαίρα των Κοινών

Μία λέξη για το σήμερα
Καθώς ένα πλήθος πολιτικών επιστημόνων, οικονομολόγων και κοινωνιολόγων[1] παρατηρούν μια μετάβαση από τα ιεραρχικά μοντέλα στα δίκτυα, μία νέα δυναμική κάνει την εμφάνισή της στην ανθρώπινη ιστορία: το κίνημα των ομότιμων (Peer to Peer-P2P) δικτύων. Ο Michel Bauwens[2] στο δοκίμιό του P2P and Human Evolution παρατηρεί ένα βαθύ ρήγμα στο σημερινό πολιτισμό από το οποίο αναδύονται παλιές και νέες αξίες και πρακτικές, που διαμορφώνουν και συγχρόνως διαμορφώνονται από μια νέα υποκειμενικότητα. Μια παλιά ιδέα, λοιπόν, αυτή της κοινοκτημοσύνης, φαίνεται να είναι πιο επίκαιρη από ποτέ, σε ένα πολιτισμό και μια οικονομία βασισμένη στον ανταγωνισμό, στην αέναη ανάπτυξη σε ένα φυσικό κόσμο με πεπερασμένους πόρους και στην τεχνητή σπανιότητα στον πνευματικό τομέα παραγωγής, μέσω των αυστηρών και περιοριστικών πνευματικών δικαιωμάτων και πατέντων.
Όπως σημειώνουν οι Cosma Orsi και Peter Barnes[3], οι δύο παραδοσιακές προσεγγίσεις -αυτές των υπέρμαχων της ελεύθερης αγοράς και του περιορισμού του ρόλου της πολιτείας, καθώς και αυτών που μάχονται για μια κρατισιστική κοινωνία- έχουν αποτύχει. Σήμερα, λοιπόν, στο σκηνικό που χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία της πληροφορίας και της πνευματικής παραγωγής[4] ,καθώς και από μια πολυδιάστατη κρίση[5] σε όλους τους τομείς της κοινωνίας -με εξέχον το περιβαλλοντικό πρόβλημα- «η υπόσχεση των Κοινών»[6] μπορεί να προσφέρει λύσεις σε μέρη της πολιτικής, οικονομικής, κοινωνικής, οικολογικής και πολιτισμικής κρίσης, ωθούμενη από τη δύναμη της πληροφορίας και της γνώσης.
[edit]
Η υπόσχεση των Κοινών
Ο Barnes στο βιβλίο του Capitalism 3.0[7] ταξινομεί τη σφαίρα των Κοινών[8] χωρίζοντάς την σε τρεις κύριες κατηγορίες: τα φυσικά Κοινά ( αέρας, νερό, λίμνες, φυσικοί πόροι κτλ), τα δημόσια Κοινά (δρόμοι, πανεπιστήμια, μουσεία κτλ) και τα πολιτισμικά Κοινά (γλώσσες, επιστήμες, διαδίκτυο, ανοικτό και ελεύθερο λογισμικό κτλ). Αντίθετα με τα περισσότερα πράγματα στη σύγχρονη βιομηχανική εποχή, τα Κοινά δεν είναι ούτε ιδιωτικά, ούτε κρατικά: χαρακτηρίζονται από μια σχεσιακή προσέγγιση, καθώς περιέχουν κοινωνικές σχέσεις βασισμένες σε ένα ήθος συνεργασίας κι αλληλεξάρτησης, μακριά από κάθε είδος εμπορευματοποίησης[9]. Σύμφωνα με τον Yohai Benkler[10] τα Κοινά συνιστούν ένα μοντέλο ομότιμης παραγωγής, στηριγμένο στην έννοια της κοινοκτημοσύνης, όπου οι πόροι μπορούν να κατανεμηθούν αποδοτικά.
Ο Bauwens[11] διαχωρίζει τα Κοινά σε αυτά που είναι ανθρώπινα δημιουργήματα (σύμφωνα με τη προαναφερόμενη κατηγοριοποίηση του Barnes πρόκειται για τα δημόσια και πολιτισμικά Κοινά) και σε αυτά που αποτελούν φυσικούς πόρους (φυσικά Κοινά). Ο Bauwens πηγαίνει δύο βήματα παραπάνω ονομάζοντας πρώτα ως «Κοινά» και τα συγκεκριμένα θεσμικά πλαίσια τα οποία χρησιμοποιούνται για τη διαχείριση των κοινών πόρων, και έπειτα αντιλαμβανόμενος ως «Κοινά» τα κοινωνικοπολιτικά κινήματα που προωθούν τις δύο προηγούμενες τάξεις Κοινών[12] . Όπως αναφέρει ο David Bollier[13] η έννοια των Κοινών διαφέρει από αυτή του κρατικού ή ιδιωτικού τομέα, γιατί στα Κοινά αντί κρατικού, εταιρικού ή ιδιωτικού ελέγχου υπάρχει κατανεμημένος έλεγχος, οποίος δε σχετίζεται ούτε με κρατικά, αλλά ούτε και με ιδιωτικά καθεστώτα ιδιοκτησίας (ο Bauwens αποκαλεί όλα αυτά τα καθεστώτα ιδιοκτησίας των Κοινών ως ομότιμη ιδιοκτησία[14]).
[edit]
Τα πληροφοριακά Κοινά
Επίσης, τα Κοινά μπορούν να χωριστούν σε δύο μεγάλες ομάδες: στα υλικά και στα άϋλα Κοινά, ή αλλιώς πνευματικά ή πληροφοριακά Κοινά[15]. Χαρακτηριστικά παραδείγματα πληροφοριακών Κοινών αποτελούν το διαδίκτυο, το οποίο μπορεί να είναι διαθέσιμο σε όλους και ο σχεδιασμός του επιτρέπει στον καθένα να καινοτομήσει και να επικοινωνήσει, το ανοικτό και ελεύθερο λογισμικό, όπου χρήστες συμμετέχουν εθελοντικά στη δημιουργία λογισμικών που διατίθενται ελεύθερα με ανοικτό κώδικα, και η διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια Wikipedia που αποτελεί μια τεράστια βάση πληροφοριών και γνώσης.
Τα Κοινά αποτελούν ενσάρκωση της ομότιμης ιδιοκτησίας και θεμέλιος λίθος του ομότιμου κινήματος το οποίο εισάγει μια νέα θεώρηση των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών συστημάτων. Τα Κοινά είναι ένα κίνημα για τη προστασία και επέκταση των υπαρχόντων φυσικών Κοινών και για τη δημιουργία και επέκταση των πληροφοριακών Κοινών. Όπου η πνευματική ιδιοκτησία είναι αποκλειστική εμποδίζοντας την ανάπτυξη του ελεύθερου πολιτισμού και της συλλογικής καινοτομίας, το κίνημα των Κοινών προτείνει ανοιχτά ιδιοκτησιακά πρότυπα όπως τις άδειες των Κοινών δημιουργημάτων και τη Γενική Άδεια Δημόσιας Χρήσης.
Σε τι διαφέρουν, λοιπόν, τα πληροφοριακά από τα υλικά Κοινά; Τα υλικά Κοινά είναι αγαθά τα οποία δεν υπάρχουν σε αφθονία και η κατάχρηση τους οδηγεί σε αυτό που ο Garett Hardin[16] αποκάλεσε «η τραγωδία των Κοινών», δημιουργώντας την αναγκαιότητα για περιορισμό και έλεγχο της χρήσης τους. Τα προβλήματα αυτά δεν υπάρχουν στη σφαίρα της πληροφορίας -ή αν υπάρχουν θα είναι σε πολύ μικρό βαθμό με σχεδόν μηδενικό οριακό κόστος για κάθε επιπλέον μονάδα αγαθού- όπου τα πληροφοριακά αγαθά είναι άφθονα, και η χρήση (ή αλλιώς κατανάλωση) μιας επιπλέον «μονάδας» πληροφορίας δεν αποκλείει τη χρήση της από άλλους. Γι’ αυτό το λόγο τα πνευματικά δικαιώματα και οι πατέντες θέτουν νομιμοειδή εμπόδια στη χρήση της πληροφορίας, δημιουργώντας μια τεχνητή έλλειψη των πληροφοριακών αγαθών. Τα πληροφοριακά Κοινά διαφέρουν από τις αγορές καθώς έχουν δημόσιο χαρακτήρα, εφαρμόζοντας την παλιά μαρξιστική συμβουλή: από τον καθένα σύμφωνα με τις δυνατότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του. Όσο περισσότερο χρησιμοποιούνται, τόσο μεγαλύτερη αξία αποκτούν και τόσο πιο ωφέλιμα για το κοινωνικό σύνολο γίνονται[17]. Η συλλογική δημιουργικότητα και καινοτομία προωθεί και προωθείται από την ύπαρξη και χρήση των πληροφοριακών Κοινών.
Ο σχεδιασμός θεσμικών κανονισμών οι οποίοι θα ενδυναμώνουν και θα ενισχύουν τη διαχείριση και χρησιμοποίηση των πληροφοριακών αγαθών ως Κοινά, καθώς και η παρότρυνση για συμμετοχή και κοινοκτημοσύνη αποτελούν αναγκαίες συνθήκες για τη καθιέρωση μια τρίτης κοινωνικοοικονομικής σφαίρας πέρα από κρατικό ή ιδιωτικό έλεγχο, αυτή της σφαίρας των Κοινών.
Θα πρέπει να τονισθεί εδώ η αναγκαιότητα για την κατανομή όλων των απαραίτητων μέσων (τεχνολογίες της πληροφορίας και επικοινωνίας - information & communication technologies), τα οποία διασφαλίζουν την πρόσβαση στα πληροφοριακά Κοινά. Ήδη κινήσεις όπως το One Laptop Per Child και οι δύο σύνοδοι, στη Γενεύη και την Τύνιδα[18], για την κοινωνία της πληροφορίας φαίνονται να γίνονται προς την κατεύθυνση της διασφάλισης της διαθεσιμότητας της πληροφορίας ανεξάρτητα από χρόνο και τόπο.
[edit]
Μία τελευταία λέξη
Τα Κοινά αποτελούν μια παλιά ιδέα, αναγεννημένη σήμερα σε ένα νέο πλαίσιο. Ο Douglas Ruskoff[19] συνηθίζει να συγκρίνει τη σύγχρονη εποχή της πληροφορίας με την Αναγέννηση. Πιο συγκεκριμένα γράφει:
«Η τυπογραφία, η προοπτική, η εκτεινόμενη μεταφορά, ο περίπλους του πλανήτη, η επανεφεύρεση του ‘ατομικού’, οι αρχές του λογισμού, συναντούν τους σύγχρονους παραλληλισμούς τους στο Ίντερνετ, την ολογραφία, το υπερκείμενο, τη διαγραφή τροχιάς γύρω απ’ τον πλανήτη, την επανεφεύρεση του συλλογικού, τις αρχές της θεωρίας των συστημάτων… παλιές ιδέες που έχουμε απωθήσει, όπως η αξία της συνεργασίας, γεννώνται ξανά στο επόμενο πλαίσιο συνεκτικότητας. Πρόκειται για ιδέες που απωθήθηκαν από την εποχή της πρώτης αναγέννησης, που εξυμνούσε την ατομικότητα και τη δύναμη του ανταγωνισμού.»
Η συμμετοχή στη προσπάθεια ενδυνάμωσης της σφαίρας των πληροφοριακών Κοινών, όπου υπάρχει αφθονία πόρων, αποτελεί ευκαιρία για πειραματισμούς εναλλακτικών τρόπων διακυβέρνησης, παραγωγής και ιδιοκτησίας προς ένα νέο τρόπο κοινωνικής οργάνωσης.
[edit]
Βιβλιογραφία
[1] Arquilla, J., and Ronfeldt, D., (1996), The Advent of Netwar, United States, Dept. of Defense and National Defense Research Institute, RAND. Bauwens, M., (2005), P2P and Human Evolution: Peer to Peer as the Premise of a New Mode of Civilization, P2P Foundation. URL <http://integralvisioning.org/article.php?story=p2ptheory1> (retrieved 29 April 2007). Castells, M., (2000), The Rise of the Network Society, 2nd Ed., Oxford: Blackwell. Castells, M., (2003), The Power of Identity, 2nd Ed., Oxford: Blackwell. Lipschutz, R., and Mayer, J., (1996), Global Civil Society and Global Environmental Governance: The Politics of Nature from Place to Planet, Suny Series in International Environmental Policy and Theory, New York: State University of New York Press.
[2] Bauwens, M., (2005), P2P and Human Evolution: Peer to Peer as the Premise of a New Mode of Civilization, P2P Foundation.
[3] Barnes, P., (2006), Capitalism 3.0: A Guide to Reclaiming the Commons, Berrett-Koehler Publications. Orsi, C., (2005), The Political Economy of Solidarity: Production, Federico Caffè Centre Research Reports: Roskilde University, No. 5.
[4] Bell, D., (1976), The Coming of Post-Industrial Society, New York: Basic Books. Drucker, P., (1969), The Age of Discontinuity, London: Heinemann. Hardt, M., and Negri, A., (2001), Empire, Cambridge, Mass: Harvard University Press. Zizek, S., (2005), Object a as Inherent Limit to Capitalism: on Michael Hardt and Antonio Negri, Lacan.com. URL <http://lacan.com/zizmultitude.htm> (retrieved 18 April 2007).
[5] Fotopoulos, T., (1997), Towards and Inclusive Democracy – the crisis of the growth economy and the need for a new liberatory project, translated in Greek by Voulgaris N., 1998, Athens: Καστανιώτης. Fotopoulos, T., (2002), Transitional Strategies and the Inclusive Democracy, Democracy & Nature, Vol. 8, No. 1. URL <http://www.democracynature.org/dn/vol8/takis_transitional.htm> (retrieved 24 November 2007).
[6] Η «υπόσχεση των Commons» ήταν ο τίτλος ενός διπλού αφιερώματος του περιοδικού Re-public στη σφαίρα των Κοινών.
[7]Barnes, P., (2006), Capitalism 3.0: A Guide to Reclaiming the Commons, Berrett-Koehler Publications.
[8] Επιλεγώ να μεταφράσω στα Ελληνικά τον όρο Commons ως «Κοινά», καθώς αυτός είναι ο όρος που χρησιμοποιούμε στα κείμενά του ιδρύματος για τις ομότιμες εναλλακτικές. Όσο γνωρίζω δεν υπάρχει σχετική βιβλιογραφία στην Ελληνική γλώσσα, πέρα από δύο τεύχη του πολιτικού περιοδικού Re-public στα οποία ο όρος που χρησιμοποιείται είναι «κοινά αγαθά». Παρόλ’ αυτά προτιμώ τον όρο «Κοινά» χάριν συντομίας.
[9] Thompson. Ε.P, (1968). The Making of the English Working Class, New York: The New Press. Thompson. Ε.P, (1968). (1993), Customs in Common, New York: The New Press. Neeson, J.M., (1993), Commoners: Common right, Enclosure and Social Change in England, 1700-1820, Cambridge: Cambridge University Press.
[10] Benkler, Y., (2004), Sharing Nicely: On shareable goods and the emergence of sharing as a modality of economic production. First published in The Yale Law Journal, Vol. 114, pp. 273-358. URL <http://benkler.org/SharingNicely.html> (retrieved 26 November 2007) Benkler, Y., (2006), The Wealth of Networks: How Social Production Transforms Markets and Freedom, New Haven and London: Yale University Press.
[11] Bauwens, M., (2005), P2P and Human Evolution: Peer to Peer as the Premise of a New Mode of Civilization, P2P Foundation. URL <http://integralvisioning.org/article.php?story=p2ptheory1> (retrieved 29 April 2007).
[12] Όπως 11
[13] Bollier, D, On the Commons, URL <http://onthecommons.org > (retrieved 12 January 2007).
[14] Bauwens, M., (2005), P2P and Human Evolution: Peer to Peer as the Premise of a New Mode of Civilization, P2P Foundation. URL <http://integralvisioning.org/article.php?story=p2ptheory1> (retrieved 29 April 2007).
[15] Στη συνέχεια θα χρησιμοποιώ κυρίως τον όρο «πληροφοριακά Κοινά», διότι οι άλλοι δύο προτεινόμενοι όροι έχουν σημαντικά μειονεκτήματα. Ο μεν «άϋλα Κοινά» είναι αρνητικός όρος (άλφα στερητικό), ενώ ο δε «πνευματικά Κοινά» δηλώνει τη προέλευση, αλλά όχι το περιεχόμενο, και επίσης δεν συνδέεται άμεσα με τον διαδεδομένο στη βιβλιογραφία, Ελληνική και ξενόγλωσση, όρο «κοινωνία της πληροφορίας» (information society).
[16] Hardin, G., (1968), The Tragedy of the Commons, Science, Vol. 162, No. 3859, pp. 1243-1248.
[17] Bauwens, M., (2005), P2P and Human Evolution: Peer to Peer as the Premise of a New Mode of Civilization, P2P Foundation. URL <http://integralvisioning.org/article.php?story=p2ptheory1> (retrieved 29 April 2007).
[18] Παράγραφος 23(c) του Σχεδίου Δράσης της Γενεύης του 2003, URL http://www.itu.int/wsis/docs/geneva/official/poa.html (retrieved 12 January 2008). Παράγραφος 93 της Ατζέντας για την Κοινωνία της Πληροφορίας της Τύνιδος του 2005, URL http://www.itu.int/wsis/docs2/tunis/off/6rev1.html (retrieved 12 January 2008)..
[19] Ruskoff, D., Commons: Δημιουργώντας ένα Εναλλακτικό Σύστημα Αξιών, URL http://www.re-public.gr/?p=95 (ανακτήθηκε 6 Δεκέμβρη 2007)
Δείτε επίσης τις σελίδες μας Greek language, Greece και το P2P blog στα Ελληνικά (http://bloggr.p2pfoundation.net/)
Retrieved from "http://p2pfoundation.net/%CE%97_%CE%91%CE%BD%CE%B1%CE%B4%CF%85%CF%8C%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%B7_%CE%A3%CF%86%CE%B1%CE%AF%CF%81%CE%B1_%CF%84%CF%89%CE%BD_%CE%9A%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%8E%CE%BD"