«Όταν ο κόσμος μένει ίδιος, πρέπει εσύ ν'αλλάζεις, να προκαλείς να γελάς, έχοντας ψηλά το κεφάλι».
του Στέφανου Μπατσή από την εφημερίδα ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ
Φαινομενικά η συγγραφή του παρόντος κειμένου έγινε με αφορμή το νεοεκδοθέν πρώτο βιβλίο του Κωνσταντίνου Βήτα, του οποίου τον τίτλο δανειζόμαστε κι εδώ.
Η πραγματικότητα ωστόσο με οδηγεί κάποια χρόνια πίσω, σε πιο τρυφερές ηλικίες, τότε που σοκαρισμένος λίγο-πολύ διαπίστωνα πως υπάρχει εκτός από την τρέχουσα μουσική αισθητική έκφραση και κάτι άλλο. Κάτι διαφορετικό από τους αγαπημένους και δεδομένης αναγνώρισης Αγγελάκα, Παυλίδη, Θ. Παπακωνσταντίνου.
Την Παρασκευή 12/11 στις 9.00μμ,
στον Αυτοδιαχειριζόμενο Κοινωνικό Χώρο στα Γιάννενα
[πλ. Νεομ. Ιωάννη 5-απέναντι από το δημοτικό ωδείο]
θα πραγματοποιηθεί η θεατρική παράσταση "Μίστερο Μπούφο" του Ντάριο Φό, από τον θίασο "Τσιριτσάντσουλες".
«Ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να ζει ελεύθερος», υποστήριζε και ίσως, τελικά, ο μόνος «περιορισμός» του Ζαν Πωλ Σαρτρ, στη ζωή του, να ήταν η απεγνωσμένη ανάγκη να πράττει και να σκέφτεται χωρίς συμβιβασμούς και όρια.
Υπέρ της Ελλάδας και του χρέους των ξένων προς αυτήν μίλησε ο Ζαν-Λικ Γκοντάρ με αφορμή την προβολή της ταινίας του «Film Socialisme», που προβλήθηκε σήμερα στο τμήμα «Ένα κάποιο βλέμμα» του 63ου κινηματογραφικού φεστιβάλ των Κανών. Ο ίδιος πάντως αρνήθηκε να έρθει στις Κάνες, στέλνοντας ένα σημείωμα στον διευθυντή του φεστιβάλ, Τιερί Φρεμό, λέγοντας πως «ύστερα από τα προβλήματα του τύπου όπως το ελληνικό δεν μπορούσα να είμαι μαζί σας στις Κάνες.»
Παράλληλα, μιλώντας σε συνέντευξη με Γάλλο δημοσιογράφο, που δημοσιεύτηκε σε περιοδικό, ο Γκοντάρ αναφέρει τα ακόλουθα σχετικά με την ταινία του και τις απόψεις του για την Ελλάδα:
Σχεδόν 11 μήνες μετά την δολοφονική επίθεση που δέχτηκε, η Κωνσταντίνα Κούνεβα μίλησε στον Σταύρο Θεοδωράκη και την εφημερίδα «Τα Νέα» για την περιπέτεια της και τους λόγους για τους οποίους έγινε στόχος. «Με απειλούσαν ότι αν δεν σταματήσω θα με σκοτώσουν», αποκαλύπτει η Κούνεβα.
Ήταν Χριστούγεννα του 2008 και στο ραδιόφωνο άκουσα ότι τα μεσάνυχτα μια γυναίκα δέχτηκε επίθεση με βιτριόλι. Ανατρίχιασα! Βιτριόλι σε γυναίκα; Ο νους μου, για να είμαι ειλικρινής, πήγε στα ερωτικά. Μια λεπτομέρεια όμως δεν ταίριαζε. Το θύμα ήταν καθαρίστρια και δεν επέστρεφε από γλέντι αλλά από τη βραδινή βάρδια της. «Μα είναι δυνατόν;», άρχισα τα τηλεφωνήματα. Η Αστυνομία τα μασούσε. «Όλα εξετάζονται» και άλλα τέτοια δημοσιοϋπαλληλίστικα. Κάποιοι αριστεριστές φώναξαν αμέσως για «δολοφονία». Την επομένη προστέθηκαν στο Ίντερνετ και κάτι αντιεξουσιαστές. Γυναίκες που τη γνώριζαν αποκάλυπταν ότι η Κούνεβα δεχόταν απειλές. Ήταν η ψυχή ενός μικρού αλλά δυναμικού συνδικαλιστικού κινήματος στον χώρο της καθαριότητας. Παρ΄ όλα αυτά, η είδηση δεν προβλήθηκε στην τηλεόραση.
Τότε ήταν που έγραψα στα «ΝΕΑ» ένα κείμενο με τον τίτλο «Βιτριόλι!». «Όσο κι αν προσπαθώ δεν βρίσκω πιο τραγική είδηση γι΄ αυτή την πόλη, στο κλείσιμο αυτής της χρονιάς. Οι γείτονες δεν έχουν βίντεο, τα κινητά δεν έστειλαν SΜS, κινητοποιήσεις δεν έγιναν - κάτι συνάδελφοί της μόνο διαδήλωσαν στην Αθηνάς- και βέβαια δεν υπάρχουν εντυπωσιακές φωτογραφίες για τον «απολογισμό» των περιοδικών. Ωστόσο αυτή η γυναίκα είναι εδώ, μισότυφλη, στον Ευαγγελισμό, να μας θυμίζει τον αγώνα που έδωσε» (...).
Αυτά, περίπου, έγραφα πέρυσι τον Δεκέμβριο. Από τότε, πήγα πολλές φορές στον Ευαγγελισμό. Στην αρχή η Κωνσταντίνα δεν έβλεπε. Σήμερα με το δεξί μάτι της- το μόνο που είναι ανοιχτό- διακρίνει σχήματα αλλά όχι πρόσωπα. Ο οισοφάγος της είχε καεί, αλλά τώρα μπορεί και καταπίνει. Μιλάει. Με τραχειοτομή, αλλά μιλάει. Οι πληγές στο πόδι της, από εκεί που της αφαίρεσαν δέρμα για να αναπλάσουν το πρόσωπο, την πλάτη, τα χέρια της, έχουν πια επουλωθεί. Ο Εμμανουέλ ο γιος της που στην αρχή φοβόταν να μπει στο δωμάτιο, είναι πια συχνά εδώ. Καμιά φορά διαβάζουν μαζί τα μαθήματά του και κάνουν όνειρα για τα Χριστούγεννα. «Μη βιάζεστε», τους «μαλώνει» η μητέρα της, η κυρία Ελένη.
Πότε σκεφτήκατε την Ελλάδα για πρώτη φορά;
Επειδή σπούδαζα Ιστορία, ήθελα πολύ να δω την Ελλάδα. Πήρα βίζα, ήρθα, η μαμά μου ήταν ήδη εδώ, αλλά είδα μόνο την Ακρόπολη. Δεν ήξερα ελληνικά ούτε αγγλικά και δεν κατάφερα να δω τίποτα άλλο. Γύρισα στη Βουλγαρία και είπα ότι θα έρθω άλλη φορά οργανωμένα, αλλά η ζωή μου σέρβιρε άλλα.
Τι αληθεύει από όλα αυτά που έχουν ακουστεί; Γιατί ήρθατε τελικά στην Ελλάδα;
Ήρθα το 2001 για να κάνω εγχείρηση στον γιο μου τον Εμμανουέλ. Είχε πρόβλημα στην καρδιά, τώρα είναι καλά.
Και μετά την επέμβαση αποφασίσατε να μείνετε στην Ελλάδα;
Ναι. Είχα έρθει με πολύ λίγα ρούχα γιατί δεν είχα σκοπό να παραμείνω, αλλά μας είπαν ότι έπρεπε συνεχώς να κάνουμε εξετάσεις. Θα μου κόστιζαν τόσο πολύ τα ταξίδια πήγαινε- έλα και αποφάσισα να μείνουμε εδώ.
Η πρώτη σας δουλειά στην Ελλάδα;
Δούλεψα στο σούπερ μάρκετ Μπαζάρ στην αποθήκη, στο Μοσχάτο, ενάμιση χρόνο. Νύχτα, από τις 10 έως 6 το πρωί.
Νυχτερινή.
Ναι, για να μπορώ το πρωί να είμαι με τον Εμμανουέλ. Το βράδυ τον πρόσεχε η μαμά μου που εργαζόταν το πρωί. Έπειτα από ενάμιση- δύο χρόνια που μπόρεσα να τον πάω σε παιδικό σταθμό, αποφάσισα να αλλάξω και την εργασία μου.
Πόσα παίρνατε τότε στο σούπερ μάρκετ;
500 ευρώ
Και μετά;
Έμεινα άνεργη ένα διάστημα. Είχαμε κάνει και την εγχείρηση στον Εμμανουέλ και δεν ήθελα να πάω αμέσως για δουλειά. Αφού στάθηκε στα πόδια του κάπως, ξεκίνησα στην εταιρεία όπου εργαζόταν τότε η μαμά μου, στον ΗΣΑΠ, σαν καθαρίστρια. Να καθαρίζετε τους σταθμούς. Πόσες ώρες την ημέρα;
Έξι. Μια ιστορικός να καθαρίζει τον σταθμό του ΗΣΑΠ.
Εθνογράφος είμαι.
Και πόσα λεφτά;
Α, στην αρχή ήταν 700 ευρώ. Μετά σιγά σιγά έπεφταν οι μισθοί, μέχρι που είχαν φτάσει γύρω στα 520 ευρώ.
Πώς έπεφταν οι μισθοί; Συνήθως οι
μισθοί ανεβαίνουν.
Ε, σ΄ εμάς οι μισθοί έπεφταν. Μας έβαλαν και υπογράψαμε και κάτι χαρτιά...
Δηλαδή;
Τα παρουσίασαν ως στατιστική. Μας ρώτησαν πόσες γλώσσες ξέρουμε, τι δουλειές έχουμε κάνει, πού ζούμε κ.τ.λ. και εμείς τους πιστέψαμε γιατί μέχρι τότε ήταν πολύ καλή η συμπεριφορά της εταιρείας. Παίρναμε όλα τα επιδόματα που έπρεπε να πάρουμε και έτσι τους πιστέψαμε και υπογράψαμε. Αλλά αυτά τα χαρτιά ήταν τελικά σύμβαση εργασίας, δεν ήταν στατιστική.
Και άλλαξαν τους όρους εργασίας;
Ναι. Εμφανίστηκε και ένα διάλειμμα μισής ώρας, το οποίο ούτε είχε ζητηθεί από τα συνδικάτα. Έπεσε και το ένσημο, από βαρύ έγινε απλό.
Ποια ήταν η βασική προσπάθειά σας ως γραμματέα στο σωματείο των καθαριστριών;
Η δουλειά μας ήταν να ενημερώνουμε τους εργαζόμενους για τα δικαιώματά τους. Κάναμε ελέγχους με την Επιθεώρηση Εργασίας σε διάφορα έργα, για να αποδείξουμε ότι όντως παρανομούν. Και προσπαθούσαμε να κάνουμε πρόταση νόμου να γραφτεί ως επάγγελμα ο καθαριστής, γιατί ακόμη δεν υπάρχει επάγγελμα καθαριστής.
Είσαστε ενταγμένη σε κάποιο κόμμα;
Όχι, δεν ασχολούμαι με κόμματα. Κάθε κόμμα είναι ένα πλαίσιο και κάθε άνθρωπος που συμμετέχει στο κόμμα είναι μια τελεία μέσα στο πλαίσιο. Υπάρχει ιεραρχία εκεί μέσα, κατά συνέπεια υπάρχει και ανταγωνισμός- ποιος θα πάρει την πρώτη θέση. Και αυτός ο ανταγωνισμός βγαίνει έξω, στην κοινωνία, και τελικά μεταδίδεται ένα άρρωστο πνεύμα σε όλη την κοινωνία.
Ποια είναι η ιδεολογία σας όμως;
Δεν έχω. Δεν χρειάζεται ιδεολογία στη ζωή, χρειάζεται σοφία. Οι άνθρωποι χιλιάδες χρόνια πριν από εμάς, έχουν ανακαλύψει τη σοφία.
Αυτό που ακούστηκε ότι σας είχαν προτείνει να γίνεται ευρωβουλευτής;
Σε εμένα δεν έχουν έρθει να μου κάνουν πρόταση.
Θα δεχόσασταν;
Όχι.
Κάποιος που ξέρει τη δράση σας θα έλεγε ότι είστε μια αριστερή συνδικαλίστρια.
Μπορεί να φαίνομαι σαν αριστερή, ως νοοτροπία, αλλά δεν έχω ασχοληθεί ποτέ με κόμματα. Έχω παρουσιαστεί σε εκδηλώσεις αριστερών κομμάτων -ούτε ξέρω ποιος με καλεί, να σας πω την αλήθεια- αλλά για να πω τα προβλήματα του κλάδου μας, τα προβλήματα των γυναικών, τα προβλήματα των μεταναστών.
Πριν από την επίθεση υπήρχαν απειλές;
Ναι, υπήρχαν απειλές στο κινητό. Συγκεκριμένα;
«Αν δεν σταματήσεις να τα κανείς αυτά θα σε σκοτώσουμε».
Πόσο καιρό πριν από την επίθεση σας απειλούσαν;
Έχουν ξεκινήσει από το 2006.
Λέγοντας τι;
«Να μην τα κανείς αυτά επειδή θα σε σκοτώσουμε».
Και δεν φοβηθήκατε;
Τους έκλεισα το τηλέφωνο. Και την άλλη φορά χωρίς να περιμένω να μου πουν κάτι τους είπα, «αν έχετε κάτι καλό να μου πείτε σας ακούω, αν θα μου πείτε το ίδιο σας κλείνω». Και τους το έκλεισα.
Στη δουλειά υπήρχαν άνθρωποι που σας έλεγαν «πρόσεξε, Κωνσταντίνα, θα βρεις τον μπελά σου»;
Τώρα θα μπλέξω ανθρώπους άμα το δηλώσω αυτό το πράγμα αλλά ερχόντουσαν και μου έλεγαν «τι θα πετύχεις με αυτά που κάνεις;». Ότι εγώ κάνω λάθος και αυτοί είναι σωστοί. Εγώ δεν νομίζω ότι έκανα λάθος, να βοηθάς τον κόσμο δεν είναι λάθος, αυτό είναι το καλό.
Δηλαδή αν γυρνούσατε τον χρόνο πίσω τα ίδια πράγματα θα κάνατε;
Δεν το έχω σκεφτεί ποτέ αλλά δεν πιστεύω ότι θα έκανα κάτι άλλο. Αφού με είχαν προειδοποιήσει ότι θα με σκοτώσουν και πάλι το ίδιο έκανα.
Το κράτος ανέχτηκε τις παρανομίες των εταιρειών καθαρισμού
Η αδράνεια όσον αφορά τον έλεγχο των εταιρειών με τα συνεργεία καθαρισμού είναι η μοναδική κατηγορία που προσάπτει η Κωνσταντίνα Κούνεβα στο ελληνικό κράτος. «Δεν είναι μία, δύο, τρεις εταιρείες. Όλες οι εταιρείες έχουν την ίδια συμπεριφορά και το κράτος, το ΙΚΑ, η Επιθεώρηση Εργασίας δεν έκαναν τίποτα, για να έχουμε οι εργαζόμενοι τον νόμιμο μισθό, τα νόμιμα ένσημα», λέει χαρακτηριστικά.
Έχετε την αίσθηση ότι το ελληνικό κράτος δεν σας προστάτευσε; Ότι κάποιοι πίστεψαν ότι μπορούν να σας χτυπήσουν και να μείνουν ατιμώρητοι;
Τότε; Δεν υπήρχε λόγος να με προστατεύει το κράτος, απλώς δεν έκανε τις σωστές κινήσεις με τις παρανομίες των συνεργείων καθαρισμού.
Εδώ, στον Ευαγγελισμό, σας περιποιήθηκαν;
Πολύ καλά. Πολύ καλοί γιατροί και πολύ καλοί άνθρωποι. Πάρα πολύ καλοί. Τους αγαπάω πολύ. Έχω πια μια ιδιαίτερη σχέση μαζί τους.
Ξέρετε ότι βγήκαν πολλοί στους δρόμους για σας. Όχι πάρα πολλοί, αλλά πολλοί.
Ναι, το έμαθα. Στην αρχή δεν μπορούσα να το συνειδητοποιήσω. Μου φαινόταν περίεργο. Δεν υποστήριξαν όμως μόνον εμένα, προσπαθούσαν να βοηθήσουν τον εαυτό τους, ήταν ένας τρόπος αντίδρασης.
Έγιναν διαδηλώσεις, έγραψαν συνθήματα.
Με αυτό, που γράφουν δηλαδή συνθήματα στους τοίχους, δεν συμφωνώ. Καλό είναι να έχεις άποψη, αλλά να μη χαλάς κάτι που δεν μπορείς να το φτιάξεις ξανά ο ίδιος. Πρέπει να προσέχουμε το περιβάλλον γύρω μας. Και τα μαγαζιά, τον κόσμο.
Δεν πιστεύετε δηλαδή στη βία. Ούτε ως απάντηση στη βία του κράτους.
Ε βέβαια, η βία δεν χρειάζεται. Υπάρχει ένας τρόπος πολύ καλός: ο λόγος.
Μπορείς να αλλάξεις τον κόσμο μόνο με τον λόγο;
Δεν είναι καθόλου δύσκολο. Βία σημαίνει φόβος. Βία χρησιμοποιεί αυτός που φοβάται. Για ποιον λόγο να χρησιμοποιήσει βία ο εργαζόμενος; Τι έχει να κερδίσει;
Τους πρώτους μήνες μετά την επίθεση η Κωνσταντίνα Κούνεβα δεν έβλεπε και «μιλούσε» μόνο με σημειώματα. Σήμερα, ύστερα από 8 μεγάλα χειρουργεία, και βλέπει και μιλάει. Όπως καταγγέλλουν όμως οι δικηγόροι της Κώστας Παπαδάκης και Δάφνη Βαγιανού, όλους αυτούς τους μήνες που η Κούνεβα μπορεί επιτέλους να συνεννοηθεί δεν την έχει επισκεφθεί ούτε μία φορά ο ανακριτής. Ανάλογη αδιαφορία είχε επιδείξει τις πρώτες εβδομάδες μετά την επίθεση και η Αστυνομία. Ανώτεροι αστυνομικοί παραδέχονται σήμερα ότι «πράγματι στην αρχή χάθηκε πολύτιμος χρόνος».
Πριν από μία εβδομάδα ενημέρωση για την «υπόθεση Κούνεβα» ζήτησε και ο νέος υπουργός Μιχάλης Χρυσοχοΐδης. «Για μένα το θέμα είναι ανοιχτό», λέει ο υπουργός στα «ΝΕΑ» και προσθέτει: «Είναι ένα στοίχημα να πιάσουμε αυτόν που πέταξε το υγρό αλλά και αυτούς που έδωσαν την εντολή. Την υπόθεση θα αναλάβουν οι καλύτεροι αξιωματικοί. Για μας ο φάκελος τώρα ανοίγει».
Η Αστυνομία πιστεύετε ότι έχει κάνει τη δουλειά της;
Για να μην τους έχει βρει δεν έχει κάνει τη δουλειά της σωστά.
Άργησε μάλλον να ασχοληθεί σοβαρά με την υπόθεση.
Από όσο κατάλαβα μετά, ναι.
Του γιου σας του Εμμανουέλ τι του είπατε;
Να μην έχει θυμό και μίσος. Ούτε για τον άνθρωπο αυτό ούτε για αυτόν που τον πλήρωσε. Εγώ πιστεύω ότι όσο μεγαλύτερος ήταν ο φόβος τους τόσο πιο σκληρή ήταν η επίθεση.
Μιλάτε σαν να μην έχετε μίσος μέσα σας.
Όντως δεν έχω μίσος, ναι.
Ούτε καν γι΄ αυτόν, τον συγκεκριμένο άνθρωπο που το ΄κανε;
Τον λυπάμαι, αυτός ο άνθρωπος έχει προβλήματα μεγάλα. Πρόβλημα με την ψυχή του, τον εαυτό του. Έχει εγωισμό και φόβο.
Σας έκανε ένα μεγάλο κακό όμως.
Σ΄ εμένα το κακό φαίνεται, σ΄ εκείνον δεν φαίνεται, αυτός τραβάει πολύ περισσότερα από μένα. Είμαι σίγουρη. Όταν κάνεις επίθεση σε έναν άνθρωπο, αυτό πολλαπλασιάζεται και γυρνάει σε σένα.
Η ταπεινότητα, ο αυτοέλεγχος, ταιριάζουν με τον ρόλο μιας δυναμικής συνδικαλίστριας;
Ε μάλλον ταιριάζουν, αφού εγώ είμαι έτσι.
Δεν έχει συμβεί κάποια στιγμή στη συνδικαλιστική σας δράση...
... να φωνάξω, να ξεσπάσω; Όχι, σπάνια γίνεται αυτό. Σ΄ αυτή την περίπτωση συνήθως χρησιμοποιώ το χιούμορ. Χαρακτηρίζω τον άλλον με χιούμορ και τον ηρεμώ.
Ποιοι σας συμπαραστάθηκαν όλους αυτούς τους μήνες;
Κατ΄ αρχάς σε αυτό το δωμάτιο έχουν έρθει αμέτρητοι άνθρωποι που δεν ήξερα ποτέ στη ζωή μου. Γνώρισα έναν καταπληκτικό κόσμο. Ας πούμε καθημερινά δίπλα μου σαν τη μαμά μου είναι η οικογένεια Μάτσα. Οι γιατροί Κατερίνα και Σάββας Μάτσας.
Γνωριζόσασταν από πριν με την ψυχίατρο κ. Μάτσα, την επιστημονική υπεύθυνη του «18 Άνω»;
Δεν την ήξερα, η κ. Μάτσα έμαθε στα γενέθλιά της, 1η Ιανουαρίου ότι έγινε αυτό το πράγμα κι ήρθε και βρήκε τη μαμά μου και στάθηκε δίπλα της. Με αυτόν τον τρόπο έχουν έρθει και από τον Ταύρο κοινωνικοί λειτουργοί. Βοηθάνε πάρα πολύ και το παιδί μου. Βοηθάνε οι συναδέλφισσες από το σωματείο, φιλενάδες, φίλοι που είχα.
Η δημοκρατία την οποία γνωρίζουμε και βλέπουμε γύρω μας έχει όνομα: "Δημοκρατία της Αγοράς" και επώνυμο:"Schumpeter". Ο J. Schumpeter το 1942 όρισε τα χαρακτηριστικά που έχει σήμερα η δημοκρατία μέσω του έργου του "Καπιταλισμός, Σοσιαλισμός και Δημοκρατία".
Σύμφωνα με τον Σουμπετέρ, η δημοκρατία δεν στοχεύει σε έναν μελλοντικό καλύτερο άνθρωπο, ούτε σε μια καλύτερη ανθρωπότητα- το βλέπουμε αυτό για τα καλά σήμερα- αντίθετα, η δημοκρατία του Σουμπετερ, είναι μια απλή καταγραφή των επιθυμιών των ανθρώπων, σαν ένα είδος πολιτικής αγοράς. Οι ψηφοφόροι έχουν το ρόλο του καταναλωτή ενώ οι πολιτικοί το ρόλο του επιχειρηματία που προμηθεύει με πολιτικά αγαθά.
Κατά αυτό τον τρόπο, το πολιτικό σύστημα εξαρτάται από τα κίνητρα των πολιτικών που ταυτίζονται με την εξουσία όπως για τον επιχειρηματία τα κίνητρα είναι το χρήμα. Δύο έννοιες που στις μέρες μας, μετά από πολλές δεκαετίες δημοκρατίας της αγοράς, δεν έχει νόημα να τις διαχωρίζουμε.
Οι κοινωνικές ανισότητες αποτυπώνονται τόσο στον διαθέσιμο χρόνο για ενασχόληση με την πολιτική όσο και στην εκπαίδευσή που επιτρέπει την κατανόηση και νοηματοδότηση των πληροφοριών. Έτσι, τα άτομα που βρίσκονται πιο κάτω στην κοινωνική ιεραρχία αντιλαμβάνονται τις δυσκολίες τους να υπερασπίσουν αποτελεσματικά τα συμφέροντά τους μέσω της πολιτικής και γι' αυτόν το λόγο δείχνουν πολιτική αδιαφορία.
Αυτή η πολιτική αδιαφορία έχει αναφερθεί (Berelson 1954) ως ένα μεγάλο πλεονέκτημα της δημοκρατίας της αγοράς ενώ μια τυχόν μεγάλη συμμετοχή των πολιτών θα έθετε σε κίνδυνο το τρέχον μοντέλο δημοκρατίας. Έτσι, η δημοκρατία της αγοράς, μέσω των ελίτ που ανταγωνίζονται, επιδιώκουν αυτή την αδιαφορία για να μειώσουν το πολιτικό τους ρίσκο όσο το δυνατόν περισσότερο.
Ακόμη όμως και αν οι πολίτες δεν είχαν μεγάλες κοινωνικές ή άλλες διαφορές και μπορούσαν να επιλέξουν ελεύθερα, ακόμη και τότε η ολιγοπωλιακή μορφή του πολιτικού ελιτισμού δεν θα επέτρεπε μεγάλες ανατροπές.
Χαρακτηριστικά ο Σουμπετέρ αναφέρει:
"εκείνο που συναντάμε κατά την ανάλυση των πολιτικών διαδικασιών κατά μέγα μέρος δεν είναι μια αυθεντική βούληση αλλά μια βούληση κατασκευασμένη με τρόπο ακριβώς ανάλογο με τις μεθόδους της εμπορική διαφήμισης"..."ο λαός ούτε διατυπώνει ούτε αποφασίζει ζητήματα, τα θέματα που ορίζουν τη μοίρα του συνήθως τίθενται και αποφασίζονται για λογαριασμό του"..."η επιλογή των εκλογέων δεν πηγάζει από την πρωτοβουλία τους αλλά διαμορφώνεται, και η διαμόρφωση της είναι βασικό μέρος της δημοκρατικής διαδικασίας" (Από το έργο Capitalism, Socialism and Democracy).
Συνεπώς η δημοκρατία της αγοράς του Σούμπετερ-η σημερινή μας δημοκρατία- αποτελεί έναν ανταγωνισμό καθαρά μεταξύ ελίτ βάσει ενός ολιγοπωλιακού μοντέλου της πολιτικής αγοράς και μηχανισμών προπαγάνδας και χειραγώγησης της κοινής γνώμης με θεμέλιο την πολιτική αδιαφορία.
Μάλιστα όσες φορές το σύστημα έφτασε κοντά στην κατάρρευσή του αυτό στάθηκε αφορμή για την επιβολή της εξουσία των εμπειρογνωμόνων και την περαιτέρω απομάκρυνση των πολιτών από την εξουσία ενώ θα έπρεπε να συμβεί το αντίθετο ώστε με την αγοραία έννοια του όρου της δημοκρατίας της αγοράς αυτή να μπορέσει να αναγεννηθεί μέσα από τις στάχτες της.
Στις μέρες μας η συζήτηση για την συμμετοχική δημοκρατία επιστρέφει είτε με αφορμή τα κινήματα του ΣΥΡΙΖΑ, είτε με τις άμεσες ψηφοφορίες του Παπανδρέου, είτε με τα ξεσπάσματα του προηγούμενου Δεκέμβρη (ισηγορία της εξέγερσης), είτε με την περιεκτική δημοκρατία του Φωτόπουλου, είτε με την e-democracy της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην Σκωτία οι πολίτες μπορούν από μόνοι τους να ψηφίζουν τα ερωτήματα που θα απευθύνουν στο κοινοβούλιο: e-ψηφοφορίες.
Με αυτό τον τρόπο μπαίνουν στο παιχνίδι ο μαρξιστικός ανθρωπισμός μέσω της απαραίτητης εξάλειψης των ταξικών διαφορών αφού για να μπορεί να λειτουργήσει σωστά μια άμεση-συμμετοχική δημοκρατία απαιτείται οικονομική ισότητα. Αυτό σημαίνει ταυτόχρονα μια επιστροφή στον φιλελευθερισμό του Rousseau και του Jeffreson, δηλαδή τον πραγματικό φιλελευθερισμό πριν από τον φιλελευθερισμό του Hayek, όπου ελεύθερη αγορά σημαίνει την μικρή ιδιοκτησία για όλους και όχι το άλλοθι της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και των ολιγοπωλίων της ελίτ.
Γι' αυτό άλλωστε είχα γράψει πρόσφατα για τις προϋποθέσεις της Ριζοσπαστικής Δημοκρατίας.
Το παρακάτω κείμενο αποτελεί μετάφραση του δοκιμίου The hacker movement as a continuation of labour struggle των Γ. Δαφέρμου & Γ. Σόντερμπεργκ που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση Capital & Class (2009). H μετάφραση έγινε από τον Γ. Δαφέρμο.
Εξεταζοντας πως το κεφαλαιο εκμεταλλευεται την εθελοντικη εργασια των δημιουργων ελευθερου λογισμικου, το παρον κειμενο υποστηριζει πως υπαρχει μια ιστορικη συνεχεια αναμεσα στους χακερς και την εργατικη παλη. Ο κοινος παρανομαστης ειναι η εξ αυτων απορριψη αλλοτριωμενων εργασιακων πραχτικων, υποδηλωνοντας ετσι οτι η επιχειρηματικη αναμιξη στο υπολογιστικο υπογειο, οχι μονον δεν αποτρεπει, αλλα δρα καταλυτικα και για περαιτερω αγωνες απο τους χακερς.
Σε αυτο το αρθρο προτεινουμε οτι η ιστορια του εργατικου αγωνα συνεχιζεται στο κινημα των χακερς. Η δηλωση μας απεικονιζεται απο εργατες που προκαλουν βλαβες στους υπολογιστες του εργοδοτη τους. Η διατυπωση του θεματος κατ' αυτον τον τροπο αναδεικνυει την συγγενεια αναμεσα στην παραδοση του σπασιματος μηχανων σε εργασιακες διαμαχες και σ' αυτους τους χακερς που σπανε εταιρικους σερβερς ή γραφουν ιους.[1] Ενα ισχυροτερο επιχειρημα μας ειναι οτι αυτος ο δεσμος ειναι υπαρκτος και για τους χακερς που επιδιδονται στην αναπτυξη ελευθερου λογισμικου και λογισμικου ανοικτου κωδικα (ΕΛΛΑΚ). Οντως, αυτο που μας απασχολει ειναι κυριως η δραστηριοτητα της τελευταιας ομαδας.
Οι θιασωτες του «ανοικτου κωδικα» εχουν την ταση να παρουσιαζουν το αναπτυξιακο του μοντελο ως μια ουδετερη εξελιξη της μεθοδου αναπτυξης λογισμικου που οδηγει σε καλυτερες τεχνολογιες.[2] Εις υποστηριξη των οσων λενε μπορουν να δειξουν την ευρεια υιοθετηση εφαρμογων ΕΛΛΑΚ απο την βιομηχανια υπολογιστων. Παραδειγματος χαριν, το κυριαρχο λογισμικο για σερβερς και scripting γλωσσα στον Παγκοσμιο Ιστο ειναι ο Apache HTTP σερβερ[3] και η γλωσσα προγραμματισμου PHP.[4] Το Λινουξ τρεχει σε περισσοτερες αρχιτεκτονικες και συσκευες απο οποιοδηποτε αλλο λειτουργικο συστημα σημερα.[5] Το Sendmail δρομολογει την πλειονοτητα των μηνυματων email.[6] Ο Bind ειναι αδιαμφισβητητα ο πιο ευρυτερα χρησιμοποιουμενος DNS σερβερ. Ακομη και ο Παγκοσμιος Ιστος ειναι ελευθερο λογισμικο.[7] Εξαιτιας των ορων υπο τους οποιους αυτα τα προϊοντα διανεμονται, ειναι διαθεσιμα σε ολους για να τα χρησιμοποιησουν, να τα τροποποιησουν, να τα αναδιανεμουν και να τα πουλησουν, δηλαδη να τ' αναδιανεμουν επι χρημασι.
Το γιατι οι χακερς γραφουν λογισμικο που εν συνεχεια προσφερουν δωρεαν ειναι απο τα πλεον πολυ-συζητημενα θεματα αναμεσα στους ακαδημαϊκους που μελετουν το κινημα των χακερς. Οι οικονομολογοι προσπαθουν να εξηγησουν την συμπεριφορα των χακερς με την υποθεση περι ορθολογικου οικονομικου ανθρωπου. Υποθετουν οτι οι χακερς μοιραζουν λογισμικο δωρεαν προς βελτιωση της φημης τους κι οποτε μεσω αυτης και της μελλοντικης τους προσληψιμοτητας. Η οικονομικη ανταμοιβη εχει απλως αναβληθει.[8] Ενω αυτη η δηλωση ισως περιγραφει μια τωρινη ταση στο υπολογιστικο υπογειο, αδυνατει ωστοσο να εξηγησει το κινητρο των χακερς πριν απο την καθιερωση μιας αγορας για προϊοντα ΕΛΛΑΚ. Μητε το μοντελο κοστους-ευκαιριας λαμβανει υποψιν τους χακερς που δινουν τον χρονο τους σε παρανομες δραστηριοτητες οπως η δημιουργια ιων και το σπασιμο κρυπτογραφιων. Ερωτωμενοι για τα κινητρα τους, οι χακερς υποβαθμιζουν την σημασια των οικονομικων κινητρων και μιλουν για την ευθυμια της συγγραφης λογισμικου. Συχνα συγκρινουν την χαρα του να γραφεις ελευθερο λογισμικο με τον καματο της μισθωτης εργασιας.[9]
Κατα την αποψη μας, η χαρα της συμμετοχης σε εργα ΕΛΛΑΚ πρεπει να ειδωθει σε αντιπαραθεση με τις αλλοτριωμενες σχεσεις εργασιας. Οι χακερς κατευθυνουν την εργατικη τους δυναμη προς την αξια χρησης του λογισμικου: το ελευθερο λογισμικο παραγεται για να χρησιμοποιηθει και οχι για να πωληθει. Στα εργα ΕΛΛΑΚ, η εργασια ειναι αυτοσκοπος παρα ενα μεσο για κατι αλλο. Αυτο ειναι το νοημα της κοινης αναμεσα στους χακερς εκφρασης οτι γραφουν κωδικα για να «ξυσουν την φαγουρα τους».[10] Στην προσπαθεια τους να διαφυγουν της αλλοτριωμενης υπαρξης, το κινημα των χακερς εχει επινοησει ενα εναλλακτικο μοντελο για την οργανωση της εργασιας θεμελιωμενο στην κοινοκτημοσυνη των μεσων παραγωγης, στην εθελοντικη συμμετοχη και στην αρχη της αυτο-εκφρασης στην εργασια. Αυτη ειναι η υποσχεση που κειτεται στην καρδια της πολιτικης του κινηματος των χακερς. Η πρακτικη του «χακιν» υπογραμμιζει την αποσταση μεταξη του κανειν και της μισθωτης εργασιας. Το επιχειρημα αυτο τεκμηριωνεται απο συμπαγεις πολιτικες κατακτησεις. Ενα παραδειγμα συνιστουν τα προγραμματα ισχυρης κρυπτογραφησης οπως το Pretty Good Privacy που ειναι δημοσιως διαθεσιμα για να εμποδισουν την κυβερνητικη παρακολουθηση και υποκλοπη επικοινωνιων πολιτων. Μια αλλη περιπτωση συνανταται στο σαρωτικο κυμα ανωνυμων δικτυων file-sharing που προτρεπουν σε μαζικη αποσκιρτηση απο το καθεστως πνευματικης ιδιοκτησιας.[11] Τα συστηματα αυτα δεν θα ηταν εφικτα αν οι αποφασεις επι της τεχνολογιας βρισκονταν ακομη εγκλεισμενες σε αγοραστικα κινητρα, εταιρικες ιεραρχιες και κυβερνητικες ρυθμισεις.
Ειναι αληθεια οτι απο την προοπτικη του κεφαλαιου, η κοινοτητα των χακερς παρουσιαζεται ως μια ευκαιρια εκμεταλλευσης μιας πηγης δωρεαν εργασιας. Οι κερδοσκοπικες επιχειρησεις παιρνουν τα προιοντα ΕΛΛΑΚ, τα προσαρμοζουν στις αναγκες της πελατειας τους, τα πακεταρουν υπο μια «μαρκα» και πουλαν υπηρεσιες πανω σ'αυτα. Ετσι οι επιχειρησεις μπορουν να χαμηλωσουν το κοστος της ενδοεπιχειρησιακης αναπτυξης προϊοντος και να ασκησουν μια πτωτικη πιεση στους μισθους και στις εργασιακες συνθηκες στον τομεα υπολογιστων. Στο δευτερο μισο του αρθρου επεκτεινομαστε στην θεωρια του Καρλ Μαρξ για το «πλεοναζων κερδος» και την «εξομοιωση της κοινωνικης υπεραξιας» για να συλλαβουμε το πως λειτουργουν τα βασιζομενα στο ΕΛΛΑΚ επιχειρηματικα μοντελα. Ακομη κι ετσι, δεν συμπεραινουμε οτι το κινημα των χακερς εχει παυσει να ειναι μια δυνητικη πηγη αντιστασης εναντια στο κεφαλαιο. Το αν οι χακερς αποτελουν μια προκληση για το κεφαλαιο ή απειλη για την οργανωμενη εργασια ειναι ερωτηση που θα αποφασισθει στον αγωνα.
Προγραμματισμός και εργατική πάλη
Με τον ορο χακιν (hacking) ενοουμε την πραξη του να παρεις ενα προϋπαρχων συστημα και να το καμψεις για να υπηρετησει εναν διαφορετικο σκοπο απ' αυτον που ηταν αρχικως σχεδιασμενο. Αρα συνεπαγεται στο χακιν οτι η σημασια του δεν μπορει να γινει αντιληπτη γνωριζοντας μοναχα το σημειο αφετηριας του. Το τονιζουμε αυτο διοτι οι πολιτικες αυτοπροβολες των χακερς μπορουν ευκολα να απορριφθουν. Στην πλειοψηφια τους οι χακερς ειναι λευκοι αντρες που ανηκουν στην δυτικη μεσαια ταξη. Παρομοιως, το επαγγελμα του προγραμματιστη καταγεται απο τους μηχανικους. Ιστορικα, αυτοι οι μηχανικοι και οι υπολογιστες επι των οποιων πρεσβευαν επαιξαν αποφασιστικο ρολο στην επιβολη διευθυντικου ελεγχου επι των εργατων εργοστασιων. Οσον αφορα το Ιντερνετ, ολοι γνωριζουν τις απαρχες του στο στρατιωτικο-βιομηχανικο συμπλεγμα. Αναμφιβολα, κατι απο αυτην την κληρονομια αντικατοπριζεται στην κοσμοθεωρια του κινηματος των χακερς. Οι φιλοδοξιες τους εντοπιζονται πανω απο τις παραφουσκωμενες δηλωσεις που εχουν συχνα γινει για την πληροφορικη και γενικοτερα για την υποτιθεμενη «εποχη της πληροφοριας». Η έννοια της εποχης της πληροφοριας – η οποια μαγειρευτηκε κατα την διαρκεια του Ψυχρου Πολεμου απο Αμερικανους κοινωνικους επιστημονες με σκοπο να αντικαταστησουν τον Μαρξισμο με μια λιγοτερο ανατρεπτική «μεγαλη-αφηγηση» – συνιστα μαλιστα το κοινο τους σημειο αφετηριας οταν παιρνουν θεση στα πραγματα. Κατα συνεπεια ειναι κατανοητο που στην πορεια του χρονου μια χορωδια απο αριστεριζοντες λογιους εχει επικρινει την «κυβερνο-πολιτικη» για τα στοιχεια ατομικισμου, καταναλωτισμου και εμπορευματοποιησης που την διεπουν.[12] Πολλοι χακερς εχουν επιγνωση του παραδοξου μιγματος φιλελευθερισμου και κοινωνισμου που υποστηλωνει την φιλοσοφια τους και το υποδεικνυουν καταφανως στους λογιους.
Η πολιτικη του χακιν ειναι δυσκολο να «τοποθετηθει» επακριβως επειδη ειναι μια συνθεση πολλων ασυμβιβαστων στοιχειων ή για να χρησιμοποιησουμε εναν μοδατο ορο επι των ημερων μας, ειναι υβριδιο. Απο την μια μερια, οι σημερινοι χακερς εκπορευονται απο τους μηχανικους του 1950. Απο την αλλη, το χακιν εκπηγαζει απο την αντισταση των υποκειμενων στους μηχανικους αυτους χειριστων μηχανων. Οι χειριστες μηχανων εμαθαν απο μονοι τους και εναντια στην επιθυμια των διευθυντων να διαβαζουν τις οδηγιες που διδονταν στα μηχανηματα. Ηταν χρησιμο γι' αυτους να γνωριζουν τις οδηγιες προκειμενου να αποτρεψουν ατυχηματα και δυσλειτουργιες. Επιπροσθετως, εχοντας καταλαβει πως λειτουργει η τεχνολογια, οι χειριστες εμαθαν να ρυθμιζουν τον εξοπλισμο και να χαμηλωνουν τον ρυθμο εργασιας του που προηγουμενως ειχε τεθει σε υψηλη ταχυτητα απο τους διευθυντες και μηχανικους.[13] Η αντιθεση συμφεροντων αναμεσα στην εργασια και το κεφαλαιο επι της εκμεταλευσης της υπεραξιας διαδραματιζοταν τωρα σε μια παλη για την προσβαση στην τεχνολογια. Ειναι η ιδια εγνοια που διαπνεει την απαιτηση των χακερς για ελευθερη προσβαση στην πληροφορια και σε ελευθερα εργαλεια λογισμικου. Αυτο που οι εργατες και οι χακερς εχουν κοινο ειναι οτι απορριπτουν τον Ταιϋλορισμο.[14] Οσο πιο ρουτινοποιημενο γινεται το επαγγελμα του προγραμματιστη τοσο περισσοτερο εμφανης καθισταται και αυτος ο δεσμος.[15]
Η «ρουτινοποιηση» ελαβε μια ισχυρη ωθηση την δεκαετια του 1950 οταν οι υπολογιστες αρχισαν να χρησιμοποιουνται απο εμπορικες επιχειρησεις. Μια αγορα εργασιας δημιουργηθηκε μαζι με εκπαιδευτικους οργανισμους που ανελαβαν την εκπαιδευση και πιστοποιηση προγραμματιστων. Ο στοχος της διασφαλισης της ομαλης προσφορας επαγγελματιων προγραμματιστων παρεμεινε ωστοσο απατηλος. Η αγορα για προγραμματιστες, για οσο διαστημα υπαρχει, φαινεται να μαστιζεται απο μια υποτιθεμενη ελλειψη εργατων.[16] Δεν ειναι ομως μια ελλειψη εκπαιδευμενων προγραμματιστων απολυτου χαρακτηρα που εχει προβληματισει τους στρατολογους των επιχειρησεων. Μολις οι διευθυντες ανακαλυψαν οτι ορισμενοι προγραμματιστες ηταν αρκετα πιο παραγωγικοι απο αλλους, αναγνωρισαν ενα προβλημα στην εξακριβωση του καταλληλου προγραμματιστη για την δουλεια.[17] Δοσμενου οτι η ζωντανη εργασια ανερχεται στα δυο-τριτα του συνολικου κοστους αναπτυξιακων εργων λογισμικου[18] και «το κοστος του λογισμικου παντα ηταν κοστος αναπτυξης και οχι κοστος αναπαραγωγης»,[19] το ζητημα του πως να αυξηθει η παραγωγικοτητα της εργασιας εξακολουθει να προβαλει με απειλητικες διαστασεις.[20] Με την παροδο του χρονου, η δυσαρεσκεια των διευθυντων με την απουσια «ενος καθολικα αποδεχτου σχηματος ταξινομησης για προγραμματιστες» βασισμενο σε «αποδεχτες νορμες αναφορικα με βιογραφικα, εκπαιδευτικης και επαγγελματικης εμπειριας δεδομενα» συνεχισε να μεγαλωνει.[21]
Η δυσκολια των εργοδοτων να αποφανθουν αν ενας δυνητικος εργαζομενος θα αποδωσει ανεπαρκως ή εξαιρετικώς μπορει να αποδωθει στην αποτυχια του κεφαλαιου να αξιολογησει αυτο το ειδος εργασιας. Μια τετοια αποτυχια μαρτυρει επισης η ποικιλομορφια υποβαθρων μεσα στην κοινοτητα λογισμικου, οπως εχει συχνα σχολιασθει απο γνωστες: «σε ποιον αλλο χωρο ειναι δυνατο να βρεις εναν με διδακτορικο κι ενα ατομο που η μορφωση του σταματησε στο επιπεδο του λυκειου να δουλευουν ως ισοι πανω στο ιδιο δυσκολο τεχνικο προβλημα, π.χ. η αναπτυξη ενος κομπάιλερ;».[22] Η ανικανοτητα του κεφαλαιου να μετρησει την αξια της εργασιας των προγραμματιστων οφειλεται στην αντισταση τους κατα του Ταιϋλορισμου. Με τα λογια ενος διευθυντη: «οι τεχνολογιστες που συνδεονται με τον ψηφιακο υπολογιστη ειναι οι πλεον θρασεις στην εσκεμμενη τους περιφρονηση της φυσης της δουλειας του διευθυντη. Αυτοι οι τεχνικοι ενδυονται την περιβολη του αποκρυφου οποτε μπορουν, αλλοτριωνοντας ετσι αυτους που αυτοι θα υπηρετουσαν».[23] Η εκκολαπτομενη επιστημη της μηχανικης λογισμικου εκπηγασε κατα μεγαλο βαθμο απο την εμμονη των διευθυντων να ορθολογικοποιησουν την εργασιακη διαδικασια των προγραμματιστων.[24] Σε αντιθεση με την «μαυρη τεχνη» της συγγραφης κωδικα, η μηχανικη λογισμικου προαναγγελθηκε ως «η εφαρμογη μιας συστηματικης, πειθαρχημενης, ποσοτικα προσδιορισμενης προσεγγισης της αναπτυξης, λειτουργιας και διαχειρισης λογισμικου».[25]
Αυτο που ισχυριζομαστε εδω δεν ειναι οτι το ακαδημαϊκο πεδιο της μηχανικης λογισμικου ηταν μια διευθυντικη σκευωρια αλλα οτι οι καινοτομιες που ξεπηδησαν απο τα στηθη της χρησιμοποιηθηκαν συστηματικως απο τους διευθυντες προς επεκταση του ελεγχου τους επι της εργασιακης διαδικασιας. Παραδειγμα εν προκειμενω ειναι οι ασεμπλερς, κομπαϊλερς και ολες οι τεχνολογιες υπο την κεφαλιδα του «αυτοματου προγραμματισμου» που σχεδιαστηκαν πρωταρχικως για να επιτελεσουν μια λειτουργια που πρωτυτερα εφερναν εις περας ανθρωπινοι προγραμματιστες.[26] Μια αλλη σειρα καινοτομιων που καταγεται απο την μηχανικη λογισμικου ειναι η χρηση μεθοδολογιων. Οι μεθοδολογιες (οι δομημενες προσεγγισεις ή η αντικειμενοστραφης) παρεχουν ενα πλαισιο εργασιας που συγκρατει τον προγραμματιστη απο το να κανει λαθη. Στα χερια των διευθυντων ομως συχνα μετατρεπηκαν σε ενα εργαλειο ελεγχου.[27] Οι μεθοδολογιες διευρυναν την ικανοτητα των διευθυντων να αναλυσουν την διαδικασια προγραμματισμου σε λειτουργιες αποτελουμενες απο εναν ορισμενο αριθμο καθηκοντων. Ετσι συγκεκριμενα καθηκοντα μπορουσαν να ανατεθουν σε προγραμματιστες ενω οι διευθυντες κρατησαν για τους εαυτους τους την εξουσια ληψης αποφασεων. Κανοντας μια αναδρομη, δεν υπηρχε τιποτα εγγενως ασφυκτικο στις μεθοδολογιες και τεχνικες αυτες – αν δεν ειχαν χρησιμοποιηθει για να μετατρεψουν προγραμματιστες σε θρυμματο-εργατες και για να τους αρνηθουν γνωση του συνολου της εργασιακης διαδιακασιας.[28]
Ενας φακος μεσω του οποιου μπορει να ειδωθει ο ιστορικος μετασχηματισμος του επαγγελματος του προγραμματιστη απο τα 1950 εως σημερα μας δινεται απο την αναλυση του Καρλ Μαρξ του πως το κεφαλαιο ενσωματωνει την εργασιακη διαδικασια. Η υπαγωγη της εργασιας υπο το κεφαλαιο ξεδιπλωνεται σε δυο σταδια: στο πρωτο σταδιο, λογω της συγκεντρωσης της ιδιοκτησιας επι των μεσων παραγωγης, αλλοτε ανεξαρτητοι παραγωγοι και τεχνιτες γινονται ημερομισθιοι. Ετσι περιερχονται στον τυπικο ελεγχο του κεφαλαιου. «Απο την τεχνολογικη οπτικη γωνια» ωστοσο «η εργασιακη διαδικασια συνεχιζεται ακριβως οπως και πριν, με εξαιρεση οτι τωρα ειναι μια εργασιακη διαδικασια υποταγμενη στο κεφαλαιο». Η υπαγωγη της εργασιας υπο το κεφαλαιο ολοκληρωνεται, γινεται πραγματικη, μονον οταν η εργασιακη διαδικασια καθαυτη μετασχηματιστει συμφωνα με τις αναγκες του κεφαλαιου. Το δευτερο σταδιο σημαδευεται απο την τυποποιηση των εργασιακων διαδικασιων, την αποειδικευση της εργασιας και την απορροφηση ανθρωπινων ικανοτητων σε σταθερο κεφαλαιο.[29] Οι παρατηρησεις αυτες του Μαρξ αναπτυχθηκαν διεξοδικα απο τον Χάρυ Μπρεϋβερμαν (Harry Braverman) που προβλεψε οτι ο δεσποτισμος των εργοστασιων των ημερων του συντομα θα μεταμορφωνοταν σε δεσποτισμο εντος των γραφειων. Σωστα επισημανε την κεντρικη λειτουργια του υπολογιστη σε αυτη την μεταβαση. Εκ των υστερων, η κομπιουτεροποιηση εχει επιβεβαιωσει πολλες απο τις υποψιες του Μπρεϋβερμαν αλλα εχει επισης καταστησει φανερη μια αντισταθμιστικη ταση. Αν και το κεφαλαιο αρπαζει τον ελεγχο επι της εργασιακης διαδιακασιας μεσω της μεσολαβησης της τεχνολογιας, πρεπει να παραχωρησει στους εργατες καποια ελευθερια κινησεων στην λειτουργια αυτης της τεχνολογιας.[30]
Κριτικοι του Μπρεϋβερμαν γρηγορα απαντησαν οτι ειχε υπερτονισει την σωφρονιστικη πλευρα του κεφαλαιου, ξεχνωντας οτι το κεφαλειο επεκτεινει την επιρροη του επι των εργατων δινοντας τους εναν βαθμο «υπευθυνης αυτονομιας».[31] Μια χαρακτηριστικη περιπτωση ειναι τα πολυ-συζητημενα τραπεζια πινγκ-πονγκ στην διαθεση των προγραμματιστων στην Googleplex και σ' αλλες εταιρειες υψηλης τεχνολογιας. Η υπευθυνη αυτονομια στην εργασια ειναι ενα επερχομενο χαρακτηριστικο γνωρισμα αν επιλεξουμε να δουμε την επιχειρηματικη υποστηριξη του ΕΛΛΑΚ ως μια περιπτωση οπου η ερευνα και αναπτυξη εχουν εξωποριστει (outsourced) σε κοινοτητες εθελοντων. Το ιδιο πραγμα ωστοσο μπορει επισης να γινει κατανοητο ως η υπαγωγη οχι μονον της εργασιας αλλα του συνολου της κοινωνιας υπο το μονοπωλιακο κεφαλαιο. Περιγραφωντας το ξετυλιγμα μιας τετοιας τασης, ο Μπρεϋβερμαν εκανε ενα σχολιο που τοποθετει την αναπτυξη ΕΛΛΑΚ στο πλαισιο της εργατικης θεωριας: «τοσο εργατικο ειναι το κεφαλαιο που ακομη και οπου γινεται η προσπαθεια απο ενα ή αλλο τμημα του πληθυσμου να βρει εναν δρομο προς την φυση, τον αθλητισμο, ή την τεχνη μεσω ατομικης δραστηριοτητας και ερασιτεχνικης ή «υπογειας» καινοτομιας, αυτες οι δραστηριοτητες γρηγορα ενσωματωνονται στην αγορα κατα το περισσοτερο δυνατο».[32]
H πρακτική του Xάκιν: Eλεύθερο λογισμικό και ανάπτυξη ανοικτού κώδικα
Η αυγη της καταναλωτικης αγορας για προσωπικους υπολογιστες στα 1970 συνεπεσε με την γεννηση μιας κοινοτητας χακερς εξω απο ακαδημαϊκους οργανισμους. Αν και αρχικα αλληλο-εξαρτωμενες, ηλθαν συντομα σε ρηξη αφου η πραχτικη των χακερς να μοιραζουν ελευθερα λογισμικο παρεμποδιζε την καθιερωση μιας αγορας για λογισμικο.[33] Με τον καιρο αυτη η διαμαχη εντατικοποιηθηκε καθως η βιομηχανια μεταστραφηκε απο την πωληση υλικου εξοπλισμου στην πωληση προϊοντων λογισμικου. Η κοινοτητα των χακερς απαντησε στις προσπαθειες του κεφαλαιου να «περιφραξει» προγραμματα υπολογιστων με τον νομο περι πνευματικης ιδιοκτησιας με την ριζοσπαστικοποιηση της.
Το Ιδρυμα Ελευθερου Λογισμικου υπεραμυνεται του αγωνα των χακερς εναντια στο ιδιοκτητο (proprietary) λογισμικο. Η οργανωση ιδρυθηκε το 1985 απο τον Ριτσαρντ Μ. Σταλμαν με σκοπο την δημιουργια ενος υπολογιστικου περιβαλλοντος απαρτισμενου εξ'ολοκληρου απο ελευθερο λογιστικο.[34] Για να διασφαλισει οτι το λογισμικο που διατιθεται ελευθερα δεν θα απαλλοτριωθει απο ατομικους κατοχους δικαιωματων, ο Σταλμαν δημιουργησε την Γενικη Δημοσια Αδεια (ΓΔΑ), κοινως γνωστη ως copyleft. Η αδεια αυτη κανει χρηση του προνομιου που ο νομος περι copyright δινει στον δημιουργο να καθορισει τους ορους χρησης για την δημιουργια του. Με την ΓΔΑ, οροι προστιθενται που αυξανουν παρα μειωνουν τα δικαιωματα του χρηστη να χρησιμοποιησει, τροποποιησει και ανα-διανεμει το λογισμικο. Ειρωνικα, ειναι ο νομος περι copyright που οπλιζει την ελευθερη αδεια, καθιστωντας δυνατη την επιβολη κυρωσεων για παραβασεις. Αλλα αντι να υποστηριζει ατομικους κατοχους δικαιωματων, το copyleft εγκαθιστα ενα καθεστως κοινοκτημοσυνης. Αποδειξη της συνεχιζομενης ουσιαστικης σημασιας της αδειας συνιστα το οτι χιλιαδες προγραμματα λογισμικου διανεμονται υπο την ΓΔΑ και ο κοινος πλουτος του ελευθερου λογισμικου αυξανεται καθημερινα.[35]
Το ελευθερο λογισμικο προτεινει οτι η παραγωγη εφαρμογων υπολογιστη μπορει να οργανωθει χωρις σχεσεις πνευματικης ιδιοκτησιας και κατ' επεκταση χωρις την μεσολαβηση του κεφαλαιου.[36] Η αναπτυξη του πηρυνα του λειτουργικου συστηματος Λινουξ ειναι κατατοπιστικη. Ο Λινους Τορβαλντς εγκαινιασε το εργο τον Οκτωβριο του 1991. Το περιεγραψε ως ενα εργαλειο «απο χακερς για χακερς» στο οποιο μπορουσε κανεις να συνεισφερει επι μιας αμιγως εθελοντικης βασης.[37] Η αναπτυξη ενος λειτουργικου συστηματος ειναι ενα τεραστιο εγχειρημα που ενεχει μια γιγαντιαια προσπαθεια προγραμματισμου και την δαπανη χιλιαδων εργατο-ωρων. Επωφελουμενο την διαχυση του Ιντερνετ στις αρχες της δεκαετιας του 1990, το Λινουξ ηταν το πρωτο εργο που μοχλευσε το υπολογιστικο δικτυο για γεωγραφικα αποκεντρωποιημενη συνεργασια μεγαλης κλιμακας. Το μεγεθος της κοινης προσπαθειας ειναι θετικα συσχετισμενο με το γοργο ρυθμο των εκδοσεων της. Στον πρωτο μηνα κατοπιν της ανακοινωσης του Λινους Τορβαλντς εγιναν τρεις εκδοσεις. Πριν απο την δημοσιευση της εκδοσης 1.0 τον Μαρτιο του 1994, εγιναν δεκα εκδοσεις τον Δεκεβριο του 1993, δεκατεσσερις τον Ιανουαριο του 1994 κι εντεκα τον Φεβρουαριο του 1994. Αυτη η πραχτικη του εκδιδω «νωρις και συχνα» ειναι εκ διαμετρου αντιθετη με την τυπικη εμπορικη αναπτυξη λογισμικου οπου οι χρηστες ερχονται σε επαφη με το προϊον μοναχα στα τελικα του σταδια. Οι πρωιμες εκδοσεις θεωρουνται ελαττωματικες και οι εταιρειες δεν επιθυμουν να εξαντλησουν την υπομονη των χρηστων τους. Απεναντιας, στο Λινουξ αυτη η πραχτικη αποδειχθηκε καθοριστικη για την κινητροποιηση των συμμετεχοντων, αναγνωριζοντας την συμβολη των προσφατων συνεισφορων τους και παροτρυνοντας τους σε νεες προσπαθειες. Η κοινοτικη εθιμοτυπια επιβαλλει την αναφορα ολων των συνεισφορων στο αρχειο ευσημων που συνοδευει καθε εκδοση. Με τον τροπο αυτο, οι συντελεστες αναγνωριζουν τους εαυτους τους πιο αμεσα στο προϊον της συλλογικης τους εργασιας και το αναγνωριζουν ως δικο τους.
Τα πρωτα χρονια, η διαδικασια με την οποια αναπτυσσοταν το Λινουξ ηταν ιδιαιτερα απλη και ξεκαθαρη: διαγραμματικως, ακολουθουσε μια ευθεια γραμμη απο τον Τορβαλντς που διανεμε την επισημη εκδοση στους προγραμματιστες που κατεβαζαν το λογισμικο, εκαναν αλλαγες για να διορθωσουν ελαττωματα ή για να διευρυνουν την λειτουργικοτητα του, και μετα τις τροφοδοτουσαν πισω στον Τορβαλντς για να αποφασισει ως προς την καταλληλοτητα τους να ενσωματωθουν στην επομενη επισημη εκδοση. Παραδοσιακα κριτηρια και εργαλεια διαχειρισης εργου της μηχανικης λογισμικου αποφευχθησαν σκοπιμα: οχι διοριες, ημερομηνιες εκδοσης ή σχεδιασμος στο επιπεδο του συστηματος. Εν την απουσια μιας κεντρικα σχεδιασμενης κατανομης της εργασιας για την αναθεση καθηκοντων σε προγραμματιστες, οι δημιουργοι ανελαβαν καθηκοντα συμφωνα με τα δικα τους ενδιαφεροντα. Ωστοσο για να αποφορτιστει η πιεση που η διευρυνση της κοινοτητας των συντελεστων επεφερε στον συντονισμο του εργου, μια οργανωσιακη δομη πηρε σταδιακα μορφη: περιπου μια ντουζινα χακερς με εκτεταμενη εμπειρια σε μια περιοχη του συστηματος ανελαβαν το καθηκον της επισκοπησης patches[38] που υποβαλλονται απο την ευρυτερη κοινοτητα επιδιορθωσης ελαττωματων. Αυτοι οι «εμπιστοι αξιωματικοι» ειναι υπευθυνοι για ενα κομματι του Λινουξ και οι συντελεστες στελνουν τα patches τους κατευθειαν σ'αυτους.
Μοναχα μια χουφτα εργων ΕΛΛΑΚ εχει υιοθετησει μια τυπικη διαδικασια ψηφοφοριας για την εκλογη αρχηγων και την επιλυση διαφωνιων. Στις περισσοτερες περιπτωσεις η διακυβερνηση των εργων φαινεται ατυπη, δυσδιακριτη και ιεραρχικη. Μια πιο διεισδυτικη ματια ομως αποκαλυπτει οτι υπαρχει μιας διαφορετικης μορφης ελεγχος εναντια στις ασυμμετριες της εξουσιας. Η θεση των «αξιωματικων» εκχωρειται απο την αναγνωριση της κοινοτητας και αυτη η εξουσια μπορει να ανακληθει ανα πασα στιγμη.[39] Αρα ο ρολος του αξιωματικου δεν ειναι αυτος του αρχηγου με την συνηθισμενη εννοια του ορου. Ακομη και ο Λινους Τορβαλντς, παρα το υψηλο του κυρος, εχει αναγκαστει να υποχωρησει απο αποφασεις υπο την απειλη παραμερισμου του απο αλλους συντελεστες. Ουσιαστικως, η κατευθυνση του Λινουξ απορρεει απο την συσσωρευτικη συνθεση των μετατροπων που συνεισφερουν οι ατομικοι προγραμματιστες.[40] Οταν δυο διαφορετικες λυσεις ανταγωνιζονται για το ιδιο προβλημα, δοκιμαζονται και οι δυο.[41] Ετσι οι διαμαχες επι τεχνικων θεματων «επιλυονται» σε παραλληλες γραμμες αναπτυξης. Σε μια κοινοτητα που «απορριπτει βασιλιαδες, προεδρους και ψηφοφοριες, αλλα πιστευει στην προχειρη συναινεση και στον κωδικα που δουλευει»,[42] οι αποφασεις παιρνονται απο αυτους που κανουν την δουλεια.[43] Αποφασιστικη ειναι η ελευθερια των δημιουργων να ψηφιζουν με τα ποδια τους. Βασικα, αυτο που προστατευεται απο την Γενικη Δημοσια Αδεια ειναι το δικαιωμα να «διχαλωσεις» (fork) ενα αναπτυξιακο εργο.[44] Ετσι οι αρχηγοι των εργων βρισκονται σε διαρκη επαγρυπνηση αφου η ουσιαστικη σημασια μιας διχαλωσης εξαρταται απο την αφοσιωση των δημιουργων και χρηστων της.
Η ιδια νοοτροπια διακρινεται στην δομοστοιχειωτη (modular) αρχιτεκτονικη του Λινουξ. Η δομοστοιχειωση (modularity) ειναι μια μορφη αποσυνθεσης διαδικασιων (task decomposition). Χρησιμοποιειται για να διαχωρισει την εργασια διαφορετικων ομαδων δημιουργων, δημιουργωντας ετσι σχετιζομενα αλλα χωριστα υπο-εργα. Επειδη ενα δομοστοιχειωτο συστημα «μπορει να χτιστει κομματιαστα, και αλλοι μπορουν να βοηθησουν δουλευωντας ανεξαρτητα σε καποιο απο τα διαφορα κομματια»,[45] ενας δομοστοιχειωτος σχεδιασμος μειωνει την αναγκη για συντονισμο και καθιστα δυνατη την παραλληλη αναπτυξη. Λεγει ο Τορβαλντς: «με τον πηρυνα Λινουξ πολυ γρηγορα εγινε προφανες οτι θελουμε να εχουμε ενα συστημα που ειναι οσο πιο δομοστοιχειωτο γινεται. Το αναπτυξιακο μοντελο του ανοικτου κωδικα το απαιτει στην πραγματικοτητα αφου διαφορετικα δεν μπορεις ευκολα να εχεις ανθρωπους να δουλευουν παραλληλα. Ειναι πολυ οδυνηρο οταν εχεις ανθρωπους που δουλευουν στο ιδιο κομματι του πηρυνα και ερχονται σε συγκρουση».[46] Η δομη παραλληλης αναπτυξης του πηρυνα Λινουξ ολοκληρωνεται σε παραλληλες εκδοσεις του προϊοντος. Η δομη παραλληλης εκδοσης για το Λινουξ εγκαινιασθηκε με την εκδοση 1.1 τον Απριλη του 1994 οταν το Λινουξ χωριστηκε σε δυο δεντρα: το σταθερο και το αναπτυξιακο παρακλαδι.[47] Ο εκπληκτικος ρυθμος αναπτυξης του Λινουξ μπορει να αποδωθει αναδρομικα σ'αυτη την αποφαση. Εναντια στην προσδοκια οτι καθως το Λινουξ μεγαλωνε σε μεγεθος και πολυπλοκοτητα ο ρυθμος αναπτυξης του θα επεφτε, μια αναλυση του Λινουξ για τα χρονια 1994 εως 2004 δειχνει οτι το αναπτυξιακο παρακλαδι εξακολουθει να αναπτυσσεται με ραγδαιους ρυθμους.[48] Αυτο που πρεπει να σημειωθει εδω ειναι οτι η δομοστοιχειωση δεν ειναι απλως μια σχεδιαστικη επιλογη που εχει αποδειχθει τεχνικα ανωτερη στην διαχειριση ενος αποκεντρωποιημενου και συνεργατικου εργου αναπτυξης λογισμικου.[49] Αυτη η συγκεκριμενη σχεδιαστικη επιλογη αντικατοπριζει την διαδικασια αναπτυξης μεσα στην οποια επαρθηκε, και ως τετοια η δομοστοιχειωση συνεπικουρει τις κοινωνικες σχεσεις και τις αξιες της κοινοτητας των χακερς.
Μια προσεγγιση υπο το πρισμα της εργασιακης θεωριας εγειρει την ερωτηση του πως κατανεμεται η εργασια στην κοινοτητα των χακερς. Στις δεκατεσσερις εκδοσεις του Λινουξ (απο την εκδοση 2.6.11 εως 2.6.24) που πραγματοποιηθηκαν στο διαστημα τριων περιπου χρονων (απο τις 2 Μαρτιου 2005 εως τις 24 Ιανουαριου 2008), 3.678 διαφορετικα ατομα συνεισφεραν 83.432 αλλαγες. Με μεσον ορο πεντε χιλιαδες αλλαγες ανα (σταθερη) εκδοση, και με μια νεα (σταθερη) εκδοση ανα 2,7 μηνες, το Λινουξ μεγαλωνει με τον εκπληκτικο ρυθμο του δεκα τοις εκατο ανα ετος.[50] Οι εθελοντες αναλογουν για περιπου το 27% των αλλαγων, ακολουθει η Red Hat (11.2%), η Novell (8.9%), η IBM (8.3%), η Intel (4.1%), η Linux Foundation (2.6%), η Consultant (2.5%), η SGI (2.0%), η MIPS Technologies (1.6%), η Oracle (1.3%), η MontaVista (1.2%), η Google (1.1%), η Linutronix (1.0%), η HP (0.9%), η NetApp (0.9%), η SWsoft (0.9%), η Renesas Technology (0.9%), η Freescale (0.9%), η Astaro (0.9%), η Academia (0.8%), η Cisco (0.5%), η Simtec (0.5%), η Linux Networx (0.5%), η Q Logic (0.5%), η Fujitsu (0.5%), η Broadcom (0.5%) και αλλες. Η συνολικη συμμετοχη απο επιχειρησεις παρουσιαζει σταθερη αυξηση οπως και ο αριθμος των συνεισφεροντων δημιουργων.[51]
Ωστοσο παρα τον μεγαλο αριθμο συνεισφεροντων, η περισσοτερη δουλεια γινεται ακομα και σημερα απο μια σχετικα μικρη ομαδα δημιουργων. Οι δεκα κορυφαιοι συνεισφεροντες ειναι υπευθυνοι για το 15% των αλλαγων και οι κορυφαιοι τριαντα για το 30%.[53] Παρομοιες κατανομες εργασιας κατα μηκος της αναπτυξιακης κοινοτητας εχουν παρατηρηθει και σε αλλα πολυμελη εργα ελευθερου λογισμικου οπως το Apache, το Mozilla και το FreeBSD.[54] Οι αριθμοι υπονοουν μια δυσαναλογια στο φορτο εργασιας αλλα αυτο δεν μεταφραζεται απαραιτητως σε μια συγκεκαλυμμενη, κεντρικα σχεδιασμενη κατανομη εργασιας. Η κατανομη της εργασιας στην αναπτυξη ΕΛΛΑΚ ειναι το αμεσο αποτελεσμα της συνηθης διαδικασιας μεσω της οποιας καποιος προσχωρει σε ενα εργο και «προβιβαζεται» απο περιφερειακες (αλλα συναμα και απαραιτητες) δραστηριοτητες οπως η αναφορα ελαττωματων και η επιδιορθωση τους στην αναπτυξη νεας λειτουργικοτητας. Καθως το δικαιωμα ενσωματωσης αλλαγων στην κεντρικη αποθηκη (repository) ενος εργου (δηλαδη στο συστημα ελεγχου εκδοσεων)[55] παραχωρειται μονο σε αυτους τους συνεισφεροντες με μακρυ ιστορικο απο αλλαγες που εγιναν αποδεχτες, τυπικα καποιος προσχωρει σε ενα εργο αναφεροντας προβληματα και υποβαλλοντας διορθωσεις στα προβληματα που εχουν ηδη καταχωρηθει. Με αυτο τον τροπο, τα εργα ΕΛΛΑΚ εχουν βρει εναν μηχανισμο για την επιλογη προγραμματιστων στην κεντρικη αναπτυξιακη ομαδα που συμβαδιζει με το ισχυρο αξιοκρατικο ηθος της κοινοτητας των χακερς.[56]
Πως το κεφάλαιο εγγράφει κοινότητες χρηστών στη διαδικασία αξιοποίησης
Το αναπτυξιακο μοντελο των χακερς εχει κερδισει την ευρεια αποδοχη της εμπορικης κοινοτητας μεσα στα τελευταια δεκα χρονια. Μια ανοικτη προσκληση στις μεγαλες επιχειρησεις σταλθηκε το 1998. Στο Freeware Summit στο Παλο Αλτο πολλοι απο τους κινουντες τα νηματα στην υπο-κουλτουρα των χακερς μαζευτηκαν με σκοπο να προσελκυσουν τον επιχειρηματικο κοσμο. Στο σχεδιο τους ηταν και η επιλογη μιας ετικετας που θα ακουγοταν λιγοτερο απειλητικη στην επικρατουσα ταξη απο τον ορο ελευθερο λογισμικο. Αντ'αυτου η συναντηση τελικα αποφασισε να χρησιμοποιησει την ονομασια «ανοικτος κωδικας». Γρηγορα διαδοθηκε και εχει γινει ο ορος με τον οποιο οι περισσοτεροι ασχετοι γνωριζουν το λογισμικο των χακερς σημερα. Συντομα μετα την συναντηση, η ΙΒΜ ανακοινωσε την αφοσιωση της στον ανοικτο κωδικα. Η εταιρεια εκτοτε εχει επενδυσει χοντρα στο Apache και στο Λινουξ, διαλαλωντας την υποστηριξη της με το παλιο χιπικο συνθημα «Ελευθερια, Αγαπη, Λινουξ».[57] Οι Oracle, Compaq, Dell, Hewlett Packard, Intel, και πολλες αλλες, γρηγορα ακολουθησαν. Η συρροη πολυεθνικων εδωσε μια ωθηση στην αναπτυξη μικρομεσαιων επιχειρησεων, οπως η Red Hat και η MySQL, που ειδικευονται σε προϊοντα ΕΛΛΑΚ και υπηρεσιες.
Σημερα, σχεδον καθε μεγαλη εταιρεια υπολογιστων, με αξιοσημειωτη εξαιρεση την Microsoft, παρεκλινει απο την πορεια της για να διπλαρωσει την κοινοτητα των χακερς.[58] Ειναι ευλογο να υποθεσουμε οτι η συνθεση της κοινοτητας των χακερς εχει μετασχηματιστει απο την προσφατη εισροη επιχειρηματικων κεφαλαιων. Μια μελετη 287 εργων ΕΛΛΑΚ εκτιμησε οτι περιπου το 40% ολων των συντελεστων ειναι ειτε αμεσα αμοιβομενοι για την εκτελεση της εν λογω εργασιας ή παροτρυνονται απο τους εργοδοτες τους να συμμετεχουν σε εργα ελευθερου λογισμικου κατα τις ωρες γραφειου. Επιπροσθετως, περιπου το 58% των ερωτηθεντων ηταν εργαζομενοι πληρης απασχολησης στην βιομηχανια υπολογιστων. Ενα αλλο 20% ηταν φοιτητες υπολογιστων.[59] Λαμβανοντας αυτα υπ'οψιν, δεν ειναι αδικαιολογητο να κοιταξουμε την κοινοτητα ΕΛΛΑΚ ως μια λεκανη για την παροχη ισοβιας μαθησης σε εργαζομενους. Ενω αυτες οι παρατηρησεις ειναι συμφωνες με αλλες μελετες που αναφερουν την σημαντικη αναμιξη μισθωτων σε αναπτυξιακες κοινοτητες εθελοντων, αυτη η δημοσκοπηση ειναι ενδιαφερουσα για εναν ακομη λογο, αφου καταγραφει ιχνη δυσαρεσκειας εκ των εργαζομενων. Περιπου 17% απο τους ερωτηθεντες ειπαν οτι δουλευουν πανω σε εργα ΕΛΛΑΚ χωρις να το γνωριζουν οι προϊσταμενοι τους. Αυτο το ευρημα μας προειδοποιει να μην πηδηξουμε στο συμπερασμα οτι η εκτεταμενη αντιπροσωπευση εταιριων στην κοινοτητα των χακερς μεταφραζεται αυτοματως σε επιχειρηματικο ελεγχο επι αυτων των δραστηριοτητων.
Ο επιχειρηματικος εναγκαλισμος του αναπτυξιακου μοντελου του ΕΛΛΑΚ πρεπει να ειδωθει σε συναρτηση με το ιστορικο της αναδομησης της αγορας εργασιας. Κυριο χαρακτηριστικο αυτης της αναδομησης ειναι η εξαλειψη του διαχωριστικου συνορου μεταξυ καταναλωτων και παραγωγων. Μια τετοια ταση ειχαν εισηγηθει ηδη απο το 1980 οι μελλοντολογοι με την φραση «η αυγη του παρα-ναλωτη (prosumer)».[60] Σημερα, ειναι κανονιστικη αρχη της κριτικης της πνευματικης ιδιοκτησιας να τοποθετει τις διαμαχες που περιβαλλουν τον νομο περι copyright υπο το πρισμα των ενεργων καταναλωτων και οπαδων. Μελλοντολογοι και κριτικοι αναμενουν οτι οι οπαδοι θα επιφερουν μια πιο δημοκρατικη, συμμετοχικη μορφη μιντια-κης καταναλωσης. Εγκωμιαζουν τον αλτρουισμο των κοινοτητων που δουλευουν μαζι. Ελαχιστα καλυμενο κατω απο τις φανφαρες ειναι το τελικο κριτηριο του κερδους. Οι επιχειρηματικοι γκουρου ειναι περισσοτερο ειλικρινεις: εδω η ευκαιρια να πλουτισεις γρηγορα εγγραφοντας την κοινοτητα δηλωνεται χωρις υπεκφυγες.[61] Ετσι γινεται ολοφανερο οτι αυτη η ταση συνορευει με περισσοτερο οικεια πειραματα πανω σε γνωστες απατεωνιες οπως τα παρτυ με ταπερς, το δικτυακο μαρκετινγκ και οι πυραμιδες. Κοινο τους σημειο ειναι οτι εμπλεκουν τον καταναλωτη στην προωθηση και αναπτυξη του προϊοντος. Οπως εχουν επισημανει στο παρελθον διαφορες κριτικες φωνες, οι εργασιες ανατιθενται εξωτερικως στο πληθος[62] σε μια οικονομια που ολοενα και περισσοτερο στηριζεται στην απληρωτη εργασια εθελοντων και χρηστων.[63]
Οι εταιρειες ΕΛΛΑΚ παρεχουν μια καλη αφετηρια για την θεωρηση της καταστασης που εχει περιγραφθει ποικιλοτροπως ως η «αληθινη υπαγωγη της κοινωνιας» ή το «κοινωνικο εργοστασιο». Δεν πιστευουμε οτι ως αποτελεσμα η οικονομια εχει καταστει ανεπιδεκτη μετρησεως.[64] Απεναντιας, η επικερδεια των εταιρειων ΕΛΛΑΚ μπορει να αναλυθει με την θεωρια της αξιας του Μαρξ. Η Red Hat παραδειγματιζει αυτο που μπορει να αποκαλεστει ενα επιχειρηματικο μοντελο «πλεοναζωντος κερδους». Μια ακρογωνιαια λιθος στην οικονομικη θεωρια του Μαρξ ειναι οτι η εργασια ειναι η πηγη της υπεραξιας. Επιπροσθετως, η υπεραξια που ο καπιταλιστης μπορει να συσσωρευσει εξαρταται απο τον αριθμο των εργατων που θετει σε κινηση. Ο Μαρξ αναγνωρισε την πιθανοτητα ωστοσο για τον καπιταλιστη να αποκτησει περισσοτερη υπεραξια: ενιοτε ο καπιταλιστης καταφερνει να τοποθετησει την επιχειρηση του τοσο ευνοϊκα που η υπεραξια εργατων μισθωμενων απο ανταγωνιστες καταληγει στις τσεπες του. Το πλεον γνωστο παραδειγμα συνιστα ο καπιταλιστης που εφευρισκει μια ανωτερη τεχνικη παραγωγης αγαθων. Η δαπανη για την παραγωγη του εμπορευματος πεφτει κατω απο το κοινωνικο μεσον ορο, δηλαδη το μεσο κοστος που οι ανταγωνιστες επωμιζονται οταν παραγουν το εμπορευμα. Τα εμπορευματα παραγονται σε διαφορετικα επιπεδα κοστους αλλα αφου ειναι ομοια, ολα πουλιουνται στην ιδια αγορα με την ιδια τιμη. Ετσι ο πιο αποδοτικος καπιταλιστης (που παραγει το εμπορευμα με το πιο χαμηλο κοστος) κερδιζει το ωφελος της αποδοτικοτητας του ως δωρο απο τους αλλους καπιταλιστες. Αυτο το δωρο ειναι γνωστο ως «πλεοναζων κερδος». Το πλεονεκτημα ειναι εφημερο καθως οι υπολοιποι καπιταλιστες θα προσπαθησουν να μιμηθουν τον εφευρετη. Οταν η πλειοψηφια εχει υιοθετησει την νεα τεχνικη, το μεσο κοστος παραγωγης θα προσαρμοστει στο νεο σημειο ισορροπιας. Το πλεοναζων κερδος εξανεμιζεται για τον μεμονωμενο καπιταλιστη. Δεν ειναι ωφελη αποδοτικοτητας σε απολυτους ορους που παρεχουν το ζητουμενο μετρο συγκρισης. Ειναι ωφελη αποδοτικοτητας σε σχεση με αλλους παραγωγους. Το κυριο σημειο εδω ειναι οτι το πλεοναζων κερδος υφισταται εξ'ορισμου ως μια αποκλιση απ' το φυσιολογικο μετρο αποδοσης.
Η υπαρξη των επιχειρηματικων μοντελων ΕΛΛΑΚ μπορει να κατανοηθει ως μια παραλλαγη αυτου του θεματος. Εταιρειες οπως η Red Hat μισθωνουν εργατες για να εξατομικευσουν προϊοντα ΕΛΛΑΚ στις προτιμησεις της πελατειας τους και να παρεχουν υπηρεσιες υποστηριξης επι αυτων. Αυτες οι δραστηριοτητες παραγουν ενα μετριο ποσο υπεραξιας. Η εισροη μισθωτης εργασιας ειναι οριακη σε συγκριση με το τεραστιο ποσο εθελοντικης εργασιας που υπεισερχεται στην συγγραφη του βασικου κορμου του κωδικα. Η δωρεαν εργασια δεν ειναι ομως αυτοματως απαλλαγμενη απο αξια. Εχει αξια αν «κοπιαρει» και υποκαθιστα την μισθωτη εργασια που επιτελειται αλλου στην οικονομια. Με αλλα λογια, η αξια της αμισθης εργασιας των δημιουργων ΕΛΛΑΚ υφισταται σε σχεση με την μισθωτη εργασια των απασχολουμενων σε επιχειρησεις προγραμματιστων. Αμφοτεροι δουλευουν για την ευρεση λυσεων σε παρομοια προβληματα. Οσο το κοινωνικο μεσο κοστος της επιλυσης ενος υπολογιστικου προβληματος καθοριζεται απο την μισθωτη εργασια και απο σχεσεις πνευματικης ιδιοκτησιας, η εθελοντικη εργασια (οι χακερς) και οι ελευθερες αδειες κοβουν τα κοστη κατω απο αυτον τον κοινωνικο μεσον ορο. Σε αυτην την περιπτωση, το πλεοναζων κερδος δεν απορρεει απο την μειωση του προσωπικου λογω μιας τεχνολογικης καινοτομιας αλλα δημιουργειται οταν η εργασια μεταναστευει απο πληρωμενους εργατες σε απληρωτους χρηστες λογω μιας οργανωσιακης καινοτομιας, π.χ. πληθο- πορισμος (crowdsourcing).[65] Παραμενει ανοιχτο το θεμα αν η εξαρτωμενη απο το copyright φραξια της καπιταλιστικης ταξης (Microsoft, Hollywood, δισκογραφικες) μπορει να ακολουθησει και να γεφυρωσει το χασμα στα κοστη παραγωγης. Η πολιτικη «μοιραζομενης πηγης» της Microsoft οπου επιλεγμενοι πελατες διδονται προσβαση στον πηγαιο κωδικα της Microsoft, μπορει να ειδωθει ως μια αποπειρα σμικρυνσης της αποστασης αναμεσα στο ιδιοκτητο λογισμικο και στο ΕΛΛΑΚ. Ωστοσο, στην βαση του τι μας εχει διδαξει καλα η ιστορικη εμπειρια, η διευθυντικη μονομανια με τον ελεγχο μαλλον θα καταστρεψει την προσπαθεια. Ισως αυτες οι επιχειρησεις δεν μπορεσουν να μιμηθουν το μοντελο του ΕΛΛΑΚ και να διατηρησουν ακομα την επικερδεια τους. Αν η δηλωση μας ειναι σωστη, το επιχειρηματικο μοντελο πλεοναζωντος κερδους της Red Hat θα εξακολουθησει να ευημερει στο περιθωριο της κοινωνιας, απομυζωντας την διαφορα στο κοστος παραγωγης.
Απ' αυτο μπορουμε να αντλησουμε δυο σημαντικα συμπερασματα. Πρωτον, οι χακερς και οι αγωνιζομενοι εναντιον του νομου περι πνευματικης ιδιοκτησιας σφαλουν που νομιζουν οτι οι επιχειρησεις ΕΛΛΑΚ, κινουμενες απο ελευθερες αγορες και ελευθερη τεχνολογια, ειναι προορισμενες να παραγκωνισουν και ν' αντικαταστησουν τα μονοπωλια πνευματικης ιδιοκτησιας. Η Red Hat μπορει να ειναι επικερδης μοναχα σε σχεση με το διογκωμενο κοινωνικο μεσο κοστος παραγωγης της Microsoft. Και οι δυο εξαρτωνται με διαφορετικους τροπους απο την υπαρξη δικαιωματων πνευματικης ιδιοκτησιας. Οποτε η καταργηση της πνευματικης ιδιοκτησιας ειναι ασυμβατη με τον καπιταλισμο και αυτη η δηλωση δεν ανατρεπεται απο την υπαρξη επιχειρησεων που επωφελουνται απο προϊοντα ΕΛΛΑΚ και υπηρεσιες. Δευτερον, αν προκειται να ακολουθησουμε την σκεψη μας στην λογικη της καταληξη, οι μετοχοι της Red Hat δεν επωφελουνται εις βαρος της κοινοτητας των εθελοντων δημιουργων αλλα μεσω της «εξομοιωσης της κοινωνικης υπεραξιας» εντατικοποιουν την εκμεταλευση των προγραμματιστων που προσλαμβανονται απο την Microsoft. Βεβαια, ο ισχυρισμος αυτος ειναι ανακολουθος των εκ της αμεσης αντιληψης δεδομενων και ισως δεν πρεπει να τραβηχτει υπερβολικα. Ειναι εν τουτοις αξιοσημειωτος διοτι αναδεικνυει σε τι συνισταται ο επιχειρηματικος ενθουσιασμος για τον ανοιχτο κωδικα. Και πιο συγκεκριμενα στην προσδοκια των διευθυντων οτι οι ελευθερες αδειες και οι αδειες ανοιχτου κωδικα θα επιβαλουν μια γενικη πτωτικη πιεση στους μισθους και στις εργασιακες συνθηκες των εργαζομενων σε επιχειρησεις προγραμματιστων.
Παρα τα οσα εχουμε πει, βρισκομαστε ακομη μακρια απο μια οριστικη γνωμη για το ΕΛΛΑΚ. Ενω οι επιχειρησεις σιγουρα ελπιζουν να αντιπαραθεσουν κοινοτητες χρηστων εναντια στην μισθωτη εργασια, ο «πληθο-πορισμος» δεν ειναι παρα μια απο τις πιθανες εκβασεις της παρουσας καταστασης. Αντιμετωποι με τετοιες εγνοιες, οι χακερς συνηθως υποδεικνυουν τις αυξανομενες ευκαιριες απασχολησης εντος των επιχειρησεων ΕΛΛΑΚ. Ειναι πολυ πιθανο οι επαγγελματιες δημιουργοι ΕΛΛΑΚ να καταληξουν σε μια ισχυροτερη θεση συγκριτικα με προγραμματιστες που δουλευουν με ιδιοκτητο λογισμικο, καθως οι ελευθερες αδειες και οι αδειες ανοιχτου κωδικα αφαιρουν το πλεονεκτημα που διαφορετικα εχουν οι επιχειρησεις επι των εργαζομενων λογω της ιδιοκτησιας των μεσων αναπτυξης λογισμικου. Οταν τα εργαλεια λογισμικου ειναι δημοσιως διαθεσιμα υπο μια ελευθερη αδεια, η κυρια ελλειψη που παραμενει στην αγορα συνισταται στην ικανοτητα συγγραφης λογισμικου, που δινει το πλεονεκτημα στην ελευθερη εργασια. Για να προσδιορισουμε ποιο ειναι το πιο πιθανο σεναριο απαιτειται επιπροσθετη ερευνα στην αναδυομενη αγορα εργασιας για δημιουργους ΕΛΛΑΚ. Επισης, πρεπει να λαβουμε υποψιν μας την μοναδικη θεση του τομεα υπολογιστων στον καπιταλισμο σημερα. Αυτο δημιουργει μια κατασταση που βολευει τους προγραμματιστες ανεξαρτητως του αν δουλευουν με λυσεις ΕΛΛΑΚ ή με ιδιοκτητο λογισμικο. Αυτη η ευνοϊκη θεση ειναι εις βαρος ολων των υπολοιπων εργατων, καθως η τεχνολογια υπολογιστων ειναι καιριας σημασιας στην νεοφιλελευθερη μεταρρυθμιση του καπιταλισμου που οι περισσοτεροι ανθρωποι εχουν αντιμετωπισει υπο την μορφη ασθενικων σωματειων, ευελιχτων αγορων εργασιας και κυματων αποειδικευσης. Ετσι, ενω ορισμενοι προγραμματιστες ειναι πεπεισμενοι οτι θα επιζησουν της «ανατιθεμενης στο πληθος» (crowdsourced) μορφης του καπιταλισμου, αλλοι εργατες ισως δεν βρεθουν τοσο τυχεροι.[66]
Μια αποτιμηση του μοντελου πλεοναζωντος κερδους των επιχειρησεων ΕΛΛΑΚ πρεπει επισης να γινει ενωπιον της υποκειμενικης πλευρας της ιστοριας και των πολιτικων ισχυρισμων των χακερς. Πρεπει να εχουμε υποψιν μας οτι ο υπολογιστικος υπογειος διχαλωθηκε απο την Νεα Αριστερα και το κινημα «καταλληλης τεχνολογιας» (appropriate technology).[67] Ισχυρες φωνες μεσα στο υπολογιστικο υπογειο συνεχιζουν να τονιζουν τις κοινωνικες και ηθικες διαστασεις του ελευθερου λογισμικου και πολλοι χακερς επιλεγουν ελευθερες αδειες για πολιτικους λογους. Αρα το κεφαλαιο δεν ειναι ο «εγκεφαλος» πισω απο την αναπτυξη ΕΛΛΑΚ, αν και η βιομηχανια υπολογιστων μαθαινει γρηγορα και προσπαθει σκληρα να εξουδετερωσει την αναταραχη αφομοιωνοντας την. Ενα σημαδι αυτου ειναι οτι οι επιχειρησεις βγαζουν εκατομμυρια απο τις εθελοντικες προσπαθειες των χακερς. Αρκει να παραθεσεις αυτο το γεγονος και η υποθεση εχει κλεισει για τους σκεπτικους σχολιαστες. Πιστευουν οτι η ανατρεπτικη προοπτικη της αναπτυξης ΕΛΛΑΚ, αν υπηρχε ποτε, τωρα εχει εξαντληθει. Κατ' αναλογια, οι ιδιοι κριτικοι πρεπει επισης να πουν οτι δεν υπαρχει τιποτα ανατρεπτικο στον αγωνα των εργατων, αφου οι επιχειρησεις αποκομιζουν τεραστια κερδη απο αυτους. Κατα την γνωμη μας, η κατασταση εχει αντιθετως ως εξης: ειναι ακριβως το γεγονος οτι κοινοτητες ΕΛΛΑΚ εχουν γινει πηγες υπεραξιας για το κεφαλαιο που δινει (α) την σπιθα που ισως ριζοσπαστικοποιησει το κινημα των χακερς ακομη περισσοτερο, ριχνοντας τμηματα του στην αμεση παλη και (β) ειναι για τον ιδιο λογο που η προκληση τους στην κυριαρχια του κεφαλαιου ειναι ομολογη με την αντίσταση των μισθωτών εργατωΝ
Δημόσιο κίνδυνο θεωρούν οι 8 στους 10 Αθηναίους άτομα που προέρχονται από κοινωνικά ευπαθείς ομάδες-χρήστες ουσιών, αποφυλακισμένοι, μετανάστες, ψυχικά ασθενείς, οροθετικοί (HIV/AIDS), άστεγοι και σωματικά ανάπηροι.
Συγκεκριμένα το 53,2% θεωρεί ότι αποτελούν δημόσιο κίνδυνο συχνά, ενώ το 27,8 πάντα! Μάλιστα το 48,2% των Αθηναίων πιστεύει ότι τα άτομα που ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες σπάνια μπορούν να εργαστούν σε κανονικές δουλειές και το 35% ότι δεν μπορούν ποτέ.
Οσο για το αν κάποιο άτομο από το οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον τους ανήκει σε κάποια ευπαθή κοινωνική ομάδα, η συντριπτική πλειονότητα των Αθηναίων δημοτών απαντά «κανένας»! Συγκεκριμένα, «κανένας» από το 89% των Αθηναίων δεν συναναστρέφεται με ψυχικά ασθενείς, «κανένας» από το 79% με μετανάστες, «κανένας» από το 95% με αποφυλακισμένους, «κανένας» από το 99% με άστεγους, «κανένας» από το 92% με χρήστες ουσιών, «κανένας» από το 98% με οροθετικούς και «κανένας» από το 89% με σωματικά ανάπηρους.
Τα στοιχεία που προέκυψαν από έρευνα της METRON ANALYSIS, η οποία πραγματοποιήθηκε από τις 5 έως τις 10 Ιουνίου σε δείγμα 600 Αθηναίων -αντρών και γυναικών- ηλικίας από 18 ετών και άνω, αποδεικνύουν ότι συνάνθρωποί μας πράγματι βιώνουν κοινωνικό αποκλεισμό. Η έρευνα έγινε στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «ΑΝΤΙΣΤΙΓΜΑ ΑΘΗΝΑ» του Δήμου Αθηναίων που στοχεύει -μέσα από συγκεκριμένες δράσεις- στην καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού. Επιστημονικά υπεύθυνη της Ομάδας Εργασίας Εκπόνησης του προγράμματος είναι η επίκουρη καθηγήτρια Ψυχιατρικής, Μαρίνα Οικονόμου-Λαλιώτη.
Υψηλό είναι και το ποσοστό του «δείκτη κοινωνικής απόστασης» από τις ευπαθείς ομάδες, που ανέρχεται στο 56% και καθορίζεται από θετική ή αρνητική απάντηση σε ερωτήματα όπως: «Θα καθόσασταν δίπλα στο λεωφορείο σε άτομο που...», «θα μένατε σε ένα διπλανό διαμέρισμα από κάποιον που...», «θα νοικιάζατε το σπίτι σας σε κάποιον που...», «θα δίνατε δουλειά σε κάποιον που...», «θα παντρευόσασταν κάποιον που...»
Ομως με τέτοια αντιμετώπιση από την κοινωνία «το άτομο που στιγματίζεται έχει να αντιμετωπίσει μια διπλή δοκιμασία: δοκιμάζεται καθημερινά όχι μόνο από την ίδια τη δυσμενή κατάσταση, που αποτελεί αιτία της κοινωνικής απαξίωσής του, αλλά και λόγω των διακρίσεων που προέρχονται από τις προκαταλήψεις και το στίγμα» είπε ο δήμαρχος Αθηναίων σε χθεσινή συνέντευξη Τύπου στο δημαρχείο, όπου παρουσιάστηκαν τα στοιχεία της έρευνας και το πρόγραμμα «ΑΝΤΙΣΤΙΓΜΑ ΑΘΗΝΑ».
Η κ. Οικονόμου-Λαλιώτη υπογράμμισε ότι το «στίγμα είναι μια κοινωνική κατασκευή, είναι η αντανάκλαση του πολιτισμού μιας κοινωνίας και όχι μια ιδιότητα των ατόμων».
Ελπιδοφόρο πάντως είναι ότι στο ερώτημα αν θα συμμετείχατε στις δράσεις του προγράμματος «ΑΝΤΙΣΤΙΓΜΑ ΑΘΗΝΑ» το 47% απαντά «μάλλον ναι» και το 26,7% «σίγουρα ναι».
*Για πληροφορίες σχετικά με το Πρόγραμμα «ΑΝΤΙΣΤΙΓΜΑ ΑΘΗΝΑ» στην ιστοσελίδα: http://www.antistigmaathina.gr/
Ως δεύτερο θέμα της έκτακτης συνεδρίασης του Δημοτικού Συμβουλίου της Δευτέρας 22/6 έχει τεθεί: Αξιοποίηση «ΟΑΣΗΣ».
Κάλλιο αργά παρά ποτέ...
Η Δημοτική Αρχή μετά από "ραστώνη" περισσότερο από 12 μηνών, φαίνεται πως αποφάσισε να ασχοληθεί με την ξεκοιλιασμένη και παρατημένη «ΟΑΣΗ», με την τύχη του καλλίτερου "μπαλκονιού" στο κέντρο της πόλης.
Όμως ήδη ο τίτλος του θέματος, «ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ», δείχνει αυτό που απευχόμαστε:
Ότι ο Δήμαρχος και οι Δ. Σύμβουλοί του φαίνεται πως παρά τις τρομερές γκάφες {κατά τον επιεικέστερο χαρακτηρισμό... 300.000€ άφησε χρέος ο τελευταίος, άγνωστο πόσα ο προηγούμενος, ...φεσωτής} δεν έχουν εγκαταλείψει τις ξεπερασμένες και τόσο ζημιογόνες για τους Δημότες αλλά και το ίδιο το ταμείο του Δήμου, αντιλήψεις περί εκχώρησης των Δημόσιων Χώρων σε ιδιώτες εκμεταλλευτές, που κατ' ευφημισμό τους αποκαλούν ...«επενδυτές». «Επενδυτές» που όχι μόνον απαγορεύουν στους πολίτες να χρησιμοποιούν δημόσιους χώρους, εκτός κι αν πληρώσουν κάποιο γερό χαράτσι, όχι μόνον ...φεσώνουν τον Δήμο αλλά και, φεύγοντας, αφήνουν την Δημόσια Περιουσία στην άθλια κατάσταση που όλοι βλέπουμε και μυκτηρίζουμε περνώντας από την «ΟΑΣΗ» πάνω από χρόνο τώρα.
Γιαυτό την Δευτέρα 22/6 κατά τις 1.30 με 2 το μεσημέρι, που θα συζητηθεί το θέμα στο Δημοτικό Συμβούλιο, ας φροντίσουμε, όλες και όλοι όσοι μπορούμε, να είμαστε εκεί για να υπερασπιστούμε την ζωή της πόλης, τη ζωή μας, απέναντι στην αδηφαγία "επιχειρηματικών" συμφερόντων, που πολλές φορές, μεταξύ άλλων, αποδεικνύονται και ΥΠΟΠΤΗΣ προέλευσης και ΑΘΛΙΑΣ συμπεριφοράς.
Ας τους κάνουμε ν' ακούσουν την κραυγή της απελπισίας μας:
Η καταστροφή του κορανίου από αστυνομικό κατά τη διάρκεια επιχείρησης-σκούπα δεν είναι ούτε ατυχές ούτε «μεμονωμένο περιστατικό» που οφείλεται στην «έλλειψη εκπαίδευσης» γύρω από τα ευαίσθητα ζητήματα της πολυπολιτισμικής μας κοινωνίας. Είναι ένα γεγονός που ευθέως συνδέεται με τις πρακτικές εξευτελισμού και τρομοκράτησης των μεταναστών κατά τους αστυνομικούς ελέγχους και, ιδιαίτερα, με την διαδεδομένη πρακτική να σκίζονται τα νομιμοποιητικά έγγραφα, να καταστρέφονται και να αφαιρούνται προσωπικά αντικείμενα των μεταναστών.
Γι’ αυτό και η οργή των μουσουλμάνων μεταναστών και προσφύγων δεν είναι απλώς θρησκευτικό, αλλά βαθύτατα πολιτικό ζήτημα που ξεπερνάει κατά πολύ το καθεαυτό γεγονός. Είναι βέβαιο ότι η προσβολή του θρησκευτικού συμβόλου δεν έγινε για θρησκευτικούς λόγους. Συμπύκνωσε όμως κατά εκρηκτικό τρόπο την υπέρβαση, την προσβολή στο «ιερό» που συνολικοποιείται ως μια πράξη αμφισβήτησης από τους κυρίαρχους της ίδιας της κοινωνικής ύπαρξης των μουσουλμάνων μεταναστών. Αποτέλεσε τη «σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι» της συσσωρευμένης καταπίεσης, της επισφαλούς ζωής και εργασιακής εκμετάλλευσης, της αστυνομικής αυθαιρεσίας και του κοινωνικού αποκλεισμού που υφίστανται οι οικονομικοί και πολιτικοί πρόσφυγες.
Ο αστυνομικός που έσκισε το κοράνι είναι ο αστυνομικός που με «λυμένα τα χέρια», χάρη στην πρωτοφανή συναίνεση κυβέρνησης και αντιπολίτευσης, έχει στην πράξη καταστεί ο κύριος φορέας άσκησης «μεταναστευτικής πολιτικής», υλοποιώντας ένα δόγμα μηδενικής ανοχής και συλλογικής ευθύνης για την «πάταξη της λαθρομετανάστευσης». Και καθώς δεν υπάρχει καταστολή χωρίς βία και επιχειρήσεις σκούπα χωρίς εξευτελισμό και τρομοκράτηση, από τον Έβρο μέχρι την Πάτρα και τις φτωχογειτονιές της Αθήνας, χιλιάδες μετανάστες βιώνουν σήμερα μία πρωτοφανή απαξίωση της ζωής τους και τον αποκλεισμό τους σε μια γκρίζα ζώνη χωρίς δικαιώματα.
Τους τελευταίους μήνες, προς άγρα ψήφων και τηλεθέασης, ο δημόσιος λόγος καταλαμβάνεται από έναν επιθετικό ρατσισμό, το μεταναστευτικό ζήτημα παρουσιάζεται ως ζήτημα «ασφάλειας» και «δημόσιας υγείας» και οι οικονομικοί και πολιτικοί πρόσφυγες γίνονται τα εξιλαστήρια θύματα για όλα τα δεινά της κοινωνίας. Ο υφυπουργός Δημόσιας Τάξης συνομιλεί με επιτροπές «αγανακτισμένων πολιτών» του Άγιου Παντελεήμονα που σε ανοιχτή συνεργασία με την Χρυσή Αυγή διοργανώνουν αντιμεταναστευτικές διαδηλώσεις και με την συνεργασία της αστυνομίας εξαπολύουν πογκρόμ ενάντια σε μετανάστες. Την ίδια στιγμή, κι ενώ πληθαίνουν οι ρατσιστικές επιθέσεις –με πιο πρόσφατη τη δολοφονική εμπρηστική επίθεση σε χώρο προσευχής Μπανγκλαντεσιανών-, ο νομάρχης της Αθήνας αναλαμβάνει σταυροφορία για την εκδίωξη των αστέγων μεταναστών από το πρώην εφετείο της οδού Σωκράτους και άλλα κτίρια μαζικής διαμονής, αδιαφορώντας πλήρως για την τύχη τους. Και τελικά η υποτιθέμενη «λύση» που όλοι τους προβάλλουν είναι η κατασκευή στρατοπέδων κράτησης για την «αποθήκευση»-φυλάκιση χιλιάδων μεταναστών και προσφύγων στο Ρίο, τον Ασπρόπυργο και αλλού, καθώς και η χρησιμοποίηση πλοίου-φυλακής στο Αιγαίο.
Πρέπει όλοι και όλες να αντιληφθούμε ότι αυτή η ρατσιστική πολιτική δεν απειλεί μόνο τους οικονομικούς και πολιτικούς πρόσφυγες, απειλεί ολόκληρη την κοινωνία. Σπέρνουν ρατσισμό, οδηγούν μεταναστές και μετανάστριες στην εξαθλίωση, νομιμοποιούν τη δράση ρατσιστικών και φασιστικών συμμοριών και είναι βέβαιο ότι θα θερίσουν θύελλες. Η αντίσταση Ελλήνων και μεταναστών, η ανάπτυξη ενός ενιαίου και δυναμικού αντιρατσιστικού κινήματος αποτελούν το μόνο δρόμο απέναντι στην κοινωνία του φόβου και του ρατσισμού, απέναντι στην Ευρώπη-Φρούριο των στρατοπέδων κράτησης και του κοινωνικού απαρτχάιντ.
Στα «Χρώματα της Ιριδας» (1974), ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ξετύλιγε το νήμα της κινηματογραφικής του αφήγησης με έναν παράξενο άνδρα που, κρατώντας μια διάφανη ομπρέλα, βάδιζε ήρεμα προς τη θάλασσα, προχωρώντας όλο και βαθύτερα μέσα στο νερό μέχρι που δεν έμενε άλλο ίχνος του, παρά η ομπρέλα που επέπλεε.
Ο Κώστας Σφήκας με τον «Χρυσό Αλέξανδρο» που του απέμεινε το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το 2004 για το σύνολο του έργου του «Μεταμόρφωση», η τελευταία ταινία του πρωτοπόρου δημιουργού
Ο Παναγιωτόπουλος δεν είχε επιλέξει τυχαία τον Κώστα Σφήκα γι' αυτήν τη σκηνή. Ακόμη όμως και αν ήταν τυχαίο το γεγονός, η σκηνή υποτιτλίζει το πέρασμα του Σφήκα από το ελληνικό σινεμά.
Μοναχικός, ακραίος, τολμηρός πρωτοπόρος, έφυγε χθες στα 82 του χρόνια (η κηδεία του θα οριστεί σήμερα), αφήνοντας σαν διάφανη ομπρέλα την ποιητικότητα της κινηματογραφικής του αλληγορίας. Αυτή επέπλευσε ακόμη κι αν τα μεγάλα βάθη σήμαιναν τον βέβαιο «πνιγμό» του κινηματογραφιστή σε ό,τι αφορά τη σχέση με το ευρύ κοινό.
«Ο κινηματογράφος του Σφήκα δεν έχει καμία σχέση μ' ό,τι συνηθίσαμε να ονομάζουμε κινηματογράφο. Είναι ένα απίστευτα τολμηρό πείραμα...», προειδοποιούσε το 1974 ο Βασίλης Ραφαηλίδης. Ηταν η χρονιά που ο Σφήκας παρουσίαζε το «Μοντέλο», την πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία, αγνοώντας τη σεναριακή λογική υπέρ μιας αλληγορίας η οποία «δεν μπορεί παρά» -συνέχιζε ο Ραφαηλίδης- «να σοκάρει ένα θεατή που έχει συνηθίσει ν' αντιμετωπίζει τον κινηματογράφο σαν ένα πολλαπλό δεσμό κινήσεων».
Αλλωστε, γι' αυτή την ιδιαιτερότητα του πιονέρου τον τίμησε το 2004 το 45ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, όταν ο τότε διευθυντής του θεσμού Μισέλ Δημόπουλος του απένειμε τον «Χρυσό Αλέξανδρο» για το σύνολο του έργου του, υπενθυμίζοντας «τον κρίσιμο και γόνιμο ρόλο όσων, παρά τις αντιξοότητες, κατάφεραν να αναπτύξουν ένα σημαντικό έργο». Με κόστος τη μοναχικότητα. Αλλωστε, όπως απλά προειδοποιούσε και ο διανοητής Σάββας Μιχαήλ στην ίδια εκδήλωση, το σινεμά του «δεν μπορεί να έχει μιμητές. Κι όποιος προσπαθήσει να τον μιμηθεί, θα την πατήσει».
Γεννημένος στην Αθήνα το 1927, ο Κώστας Σφήκας εργάστηκε από την εφηβεία του ως ταχυδρομικός υπάλληλος. Αυτοδίδακτος κινηματογραφιστής, συστήθηκε κατ' αρχάς το 1961 με την ταινία μικρού μήκους «Εγκαίνια». Ακολούθησαν τα ντοκιμαντέρ «Αναμονή» (1962) και «Θηραϊκός Ορθρος» (1968) -το τελευταίο σε συνεργασία με τον Σταύρο Τορνέ. Την εποχή που δεσπόζει η νεορεαλιστική σχολή, οι δυο τους φτιάχνουν ένα φιλμ που αργότερα θα αγοράσει το ΜΟΜΑ της Νέας Υόρκης.
Το 1974 ο Σφήκας έχει δηλώσει ήδη την αποστροφή του για τον αναπαραστατικό κινηματογράφο και είναι η στιγμή να αναπτύξει το ιδιαίτερο ιδίωμά του σε μια έγχρωμη 90λεπτη ταινία. Το «Μοντέλο» θα πάρει το βραβείο καλύτερης καλλιτεχνικής ταινίας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Μια κόπια του θα ταξιδέψει για το παρισινό «Μπομπούρ».
Οι επόμενες δουλειές του Σφήκα δεν θα απογοητεύσουν τους λίγους αλλά φανατικούς θιασώτες της εναλλακτικής, εικαστικής «γραφής» του: «Μητροπόλεις» (1975), «Αλληγορία» (1986), «Το προφητικό πουλί των Θλίψεων του Πάουλ Κλέε» (1995), «Προμηθεύς Εναντιοδρομών» (1998), «Η Γυναίκα της... και ο Συλλέκτης» (2002), «Μεταμόρφωση» (2007).
Ο Σφήκας συνεργάζεται όμως και με το τηλεοπτικό «Παρασκήνιο» της Cinetic, που από το 1976 τού προσφέρει τη δυνατότητα να γυρίσει ένα σημαντικό αριθμό δοκιμίων: «Θρήνος για τον Γιάννη Χρήστου» (1978), «Φωνές και στέκια του ρεμπέτικου» (1980), «Ο εξπρεσιονισμός στον κινηματογράφο» (1980), «Η ποίησις του Ανδρέα Εμπειρίκου» (1982), «Το Μοντάζ του Αϊζενστάιν» (1983) κ.ά. Αλλά και ως ηθοποιός συμμετείχε στα: «Οι τεμπέληδες της εύφορης κοιλάδας» του Ν. Παναγιωτόπουλου, «Σταγόνα στον ωκεανό» της Ελ. Αλεξανδράκη, «Η εαρινή σύναξις των αγροφυλάκων» του Δ. Αβδελιώδη κ.ά.
Ο Κώστας Σφήκας Τροτσκιστής αγωνιστής και μεγάλος Καλλιτέχνης, μέλος του ΕΕΚ και φίλος μου καλός που δυστυχώς το τελευταίο διάστημα λόγω της δικής μου κατάστασης δεν είχα μαζί του επικοινωνία, έφυγε!
Δεν μπορώ να το πιστέψω. Τώρα μου το είπαν. Η κηδεία του γίνεται την Τετάρτη στις 5 μ.μ. στο 1ο Νεκροταφείο. _________________ "Πέταξε" ο Κώστας Σφήκας
Αργά χτες το βράδυ παρέδωσε τα όπλα ο πρωτοπόρος σκηνοθέτης Κώστας Σφήκας σε ηλικία 82 ετών, ένας άνθρωπος που έφυγε όπως έζησε: ανάμεσα σε λίγους.
Σε λίγους άλλωστε απευθυνόταν και το αλληγορικό και εξόχως ανορθόδοξο κινηματογραφικό του έργο, που συμπεριλάμβανε, μεταξύ άλλων, το «Μοντέλο» (1974) που κατοικεί μόνιμα στο Κέντρο Ζορζ Πομπιντού, ο «Θηραϊκός Όρθρος» (1968), που σε συνεργασία με το θρυλικό Σταύρο Τορνέ βρήκε τελικά στέγη στο ΜΟΜΑ της Νέας Υόρκης, αλλά και την προπερσινή «Μεταμόρφωση», που κέρδισε το βραβείο και το σεβασμό της ΠΕΚΚ.
Με έντονες εικαστικές ανησυχίες, ο Σφήκας είχε κάνει ταξίδια από τον κυβισμό μέχρι τον εξπρεσιονισμό με επώνυμες στάσεις σε πολλαπλές εκφάνσεις της τέχνης («Θρήνος για τον Γιάννη Χρήστου», «Φωνές και στέκια του ρεμπέτικου», «Ο εξπρεσιονισμός στον κινηματογράφο», «Η ποίησις του Ανδρέα Εμπειρίκου», «Το Μοντάζ του Αϊζενστάιν») για λογαριασμό του τηλεοπτικού Παρασκηνίου.
Γεννημένος το 1927, εργάστηκε για χρόνια ως δημόσιος υπάλληλος στα Ελληνικά Ταχυδρομεία, κάτι που δεν στάθηκε εμπόδιο στην καλλιτεχνική του δημιουργία. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι σε μια αντίστοιχη υπηρεσία πέρασε την πιο γόνιμη περίοδο της ζωής του και ο Τσαρλς Μπουκόφσκι. Σε αντίθεση με τον καταραμένο Αμερικανό όμως, που δανειζόταν την έμπνευσή του από το μπουκάλι, ο Σφήκας έμαθε σινεμά χωρίς την παραμικρή βοήθεια.
Κάπως έτσι κατάφερε να ενσωματώσει Προυστ και Ρίλκε στις εμβληματικές «Μητροπόλεις» (1975), Διονύσιο Σολωμό στην «Αλληγορία ΙΙΙ» (2002), Κάφκα στη «Μεταμόρφωση» (2007) και τη ασίγαστη αγάπη του για την καλλιτεχνική έκφραση σε όλα σχεδόν τα εννέα ντοκιμαντέρ που γύρισε για την κρατική τηλεόραση.
Τελευταία μας ανάμνηση, οι λακωνικές ευχαριστίες του και η ολιγόλεπτη παρουσία του στη σκηνή του 47ου Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης όταν παρέλαβε το βραβείο της ΠΕΚΚ για τη στερνή του «Μεταμόρφωση».
Τα συλλυπητήριά του προς τους συγγενείς και οικείους του Κώστα Σφήκα εξέφρασε σε δήλωσή του και ο Υπουργός Πολιτισμού, Αντώνης Σαμαράς. Η κηδεία του θα γίνει την Τετάρτη 27 Μαΐου στις 5μ.μ. στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών.
Την Κυριακή το βράδυ, 24 Μαΐου, έφυγε μετά από σκληρή μάχη με τον καρκίνο, ο πρωτοπόρος Έλληνας σκηνοθέτης του κινηματογράφου και για πάνω από μισό αιώνα ασυμβίβαστος μαχητής της επαναστατικής κομμουνιστικής Αριστεράς και του Τροτσκισμού Κώστας Σφήκας. Γεννημένος στην Αθήνα το 1927, ταχυδρομικός υπάλληλος από τα εφηβικά του χρόνια, αρχίζει «την περιπέτεια του αυτοδίδακτου κινηματογραφιστή», όπως ο ίδιος γράφει στο Βιογραφικό του, το 1961 με την μικρού μήκους ταινία "Εγκαίνια".
Θα ακολουθήσουν, μέσα από μια πρωτότυπη εκδοχή του νεορεαλισμού, οι ταινίες Αναμονή και, σε συνεργασία με τον Σταύρο Τορνέ, ο Θηραϊκός Όρθρος. Στα χρόνια της χούντας, ο Κώστας Σφήκας θα κάνει κυριολεκτικά επανάσταση στο κινηματογράφο, ανατρέποντας όλα τα παραδοσιακά αναπαραστατικά κλισέ, και πραγματοποιώντας το όνειρο του δασκάλου του Αϊζενστάιν, με το πρωτοποριακό Μοντέλο του(1974) σε μια ριζοσπαστική, στοχαστική, κινηματογραφική ανάγνωση του Κεφαλαίου του Καρλ Μαρξ. Η ταινία βραβεύτηκε, την επαύριον της κατάρρευσης της δικτατορίας, στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και κόπιες της υπάρχουν στις συλλογές του Μουσείου Beaubourg του Παρισιού και στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης(ΜΟΜΑ) της Νέας Υόρκης. Θα συνεχίσει ασυμβίβαστος στον αδιάβατο μέχρι τότε δρόμο που ο ίδιος άνοιξε στη διαμόρφωση ενός διαλεκτικού υλιστικού κινηματογράφου με τα πιο πρωτότυπα μέσα με τις ταινίες Μητροπόλεις(1975), Αλληγορία(1986), Το προφητικό πουλί των θλίψεων του Πάουλ Κλέε(1995), Προμηθεύς Εναντιοδρομών(1998) Η Γυναίκα της.. και ο Συλλέκτης(2002) και το κύκνειο άσμα του Η Μεταμόρφωση, ένα φιλμ εμπνευσμένο από τον Φραντς Κάφκα(2006), που πήρε το βραβείο των Κριτικών στη Θεσσαλονίκη την ίδια χρονιά. Στην τηλεοπτική σειρά Παρασκήνιο, ο Κώστας Σφήκας από το 1976 και επί δεκαετίες, δημιούργησε μια σειρά αριστουργηματικών κινηματογραφικών δοκιμίων. Το 2004, στο 45ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης, με πρωτοβουλία του Θόδωρου Αγγελόπουλου και του τότε διευθυντή του Φεστιβάλ Μισέλ Δημόπουλου έγινε αφιέρωμα κι αναδρομή στο έργο του Σφήκα και του δόθηκε τιμητικό βραβείο για το σύνολο της κινηματογραφικής του δημιουργίας.
Παράλληλα με τον κινηματογράφο, ο Κώστας Σφήκας ασχολήθηκε συστηματικά και επίμονα με τη μετάφραση έργων, ιδιαίτερα του Μπαλζάκ και του Δάντη, μια δουλειά που τροφοδοτούσε διαρκώς το κινηματογραφικό του όραμα.
Αλλά ο ασυμβίβαστος αυτός διαλεκτικός ποιητής του κινηματογράφου παρέμεινε, προπαντός σε καιρούς χαλεπούς, μαχητής στις γραμμές του εργατικού επαναστατικού κινήματος: πρώτα από τις γραμμές της ΕΠΟΝ στην Κατοχή, μετά τον εμφύλιο στην εξορία στην Ικαρία και αργότερα, από το 1979 και για τριάντα χρόνια μέσα από τις γραμμές του τροτσκιστικού κινήματος και του ΕΕΚ. Θα μείνει αξέχαστη στους πάντες, ιδιαίτερα στους νεότερους συντρόφους, η ευγενική του φυσιογνωμία στη πρώτη γραμμή όλων των διαδηλώσεών μας, μέχρι να τον καταβάλει η αρρώστια. Πολλοί λέγανε ότι ο Κώστας Σφήκας δεν ήταν «εκ του κόσμου τούτου». Σίγουρα δεν ανήκε στον κόσμο της καπιταλιστικής παρακμής και της υποταγής. Ακολούθησε μέχρι θανάτου την γραμμή της αλλαγής του κόσμου. Θα ζει πάντα στα οράματα μιας απελευθερωμένης ανθρωπότητας.
Εκ μέρους του ΕΕΚ, Σάββας Μιχαήλ
25 Μαΐου 2009
Η κηδεία του σ. Κώστα Σφήκα θα γίνει την Τετάρτη 27 Μαΐου, στο Α΄ Νεκροταφείο της Αθήνας στις 5μμ.
του Στέφανου Μπατσή από την εφημερίδα ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ
