του Étienne Balibar
Μέσα σε ένα μήνα, παρακολουθήσαμε το Πρωθυπουργό της Ελλάδας Γεώργιο Παπανδρέου να ανακοινώνει τη πιθανή πτώχευση της χώρας του, ένα μεγάλο Ευρωπαϊκό δάνειο σωτηρίας του χορηγήθηκε σε αντάλλαγμα σαρωτικών περικοπών, ενώ ακολούθησε η «υποβάθμιση» από τα Πορτογαλικά και Ισπανικά χρέη, μια απειλή για την αξία και την ύπαρξη του ίδιου του Ευρώ, η δημιουργία (υπό την πίεση των ΗΠΑ) ενός Ευρωπαϊκού ταμείου σωτηρίας ύψους 750δις Ευρώ, μια απόφαση της Κεντρικής Ευρωπαϊκής Τράπεζας (ενάντια στις αρχές της) να εξαγοράσει τα υπέρτατα χρέη, και η ανακοίνωση προϋπολογισμούς λιτότητας σε πολλά κράτη μέλη.
Ξεκάθαρα, αυτή είναι μόνο η αρχή της κρίσης. Το Ευρώ είναι ο αδύναμος κρίκος στην αλυσίδα, και το ίδιο όλη η Ευρώπη. Δε μπορούν παρά να υπάρξουν λίγες αμφιβολίες για τις καταστροφικές συνέπειες που έρχονται.
Αντίθετα, οι Έλληνες διαδηλωτές είναι πλήρως δικαιωμένοι. Πρώτα, είδαμε τη στηλίτευση ολόκληρου του Ελληνικού λαού. Δεύτερον, για ακόμη μια φορά η κυβέρνηση προδίδει τις προεκλογικές υποσχέσεις, χωρίς καμιά μορφή δημοκρατικής διαβούλευσης. Τέλος, η Ευρώπη δεν επέδειξε καμιά πραγματική αλληλεγγύη σε ένα κράτος μέλος της, αλλά επέβαλε σε αυτό τους αναγκαστικούς κανόνες του ΔΝΤ, που δε προστατεύουν τα έθνη, αλλά τις τράπεζες.
Οι Έλληνες ήταν τα πρώτα θύματα, αλλά θα είναι δύσκολα τα τελευταία, της πολιτικής «σωτηρία του Ευρωπαϊκού νομίσματος» – μέτρα που όλοι οι πολίτες οφείλουν να αμφισβητήσουν, διότι όλοι επηρεάζονται από το αποτέλεσμα. Πάντως, στο μέτρο που αυτό ισχύει, η συζήτηση είναι βαθύτατα μεροληπτική, διότι αρχικές επιδιώξεις κρύβονται ή παραβλέπονται.
Στη σημερινή μορφή, κάτω από την επιρροή των κυρίαρχων κοινωνικών δυνάμεων, το Ευρωπαϊκό οικοδόμημα έχει παράγει μέχρι ένα επίπεδο θεσμική αρμονικότητα [institutional harmonization], και έχει γενικεύσει κάποια βασικά δικαιώματα, που δεν είναι αμελητέα, αλλά, σε σύγκριση με του ιδρυτικούς στόχους, δεν έχει δημιουργήσει μια σύγκλιση στην εξέλιξη των εθνικών οικονομιών, μια ζώνη αμοιβαίας ευημερίας. Κάποιες χώρες είναι κυρίαρχες, και άλλες κυριαρχούνται. Οι λαοί της Ευρώπης μπορεί να μην έχουν ανταγωνιστικά συμφέροντα, αλλά τα έθνη πολλές φορές έχουν.
Δεύτερον, κάθε Κεϋνσιανή στρατηγική για τη παραγωγή δημόσιας «εμπιστοσύνης» στην οικονομία βασίζεται σε τρείς πυλώνες: σταθερό νόμισμα, ένα λογικό φορολογικό σύστημα, αλλά επίσης και σε μια κοινωνική πολιτική, με στόχο τη πλήρη απασχόληση. Η τρίτη πλευρά συστηματικά αγνοείται από τις περισσότερες σημερινές ερμηνείες.
Επιπλέον, όλη αυτή η συζήτηση σχετικά με το νομισματικό σύστημα του ευρώ και το μέλλον της Ευρώπης θα μείνει εντελώς χωρίς νόημα [entirely abstract] αν δεν κατανοηθεί σε σχέση με τις πραγματικές τάσεις της παγκοσμιοποίησης, που η οικονομική κρίση δυναμικά θα επιταχύνει, εκτός και αν καταπιαστούν πολιτικά με αυτό οι λαοί που επηρεάζονται και οι ηγέτες τους.
Παρατηρούμε μια μετάλλαξη από τη μια μορφή διεθνούς ανταγωνισμού σε μία άλλη: τέρμα πια (κυρίως) στον ανταγωνισμό ανάμεσα στα παραγωγικά κεφάλαια, αλλά στον ανταγωνισμό ανάμεσα σε εθνικές επικράτειες, που θα χρησιμοποιούν τις απαλλαγές φόρων και την πίεση στο μισθό της εργασίας για να προσελκύσουν περισσότερα κινούμενα κεφάλαια από τους γείτονες τους.
Τώρα, ξεκάθαρα, το αν θα δουλέψει η Ευρώπη σαν ένα αποτελεσματικό δίκτυο αλληλεγγύης ανάμεσα στα μέλη της έτσι ώστε να προστατευτεί από τα «συστημικά ρίσκα», ή απλά θα θέσει ένα δικονομικό πλαίσιο προώθησης ενός μεγαλύτερου βαθμού ανταγωνισμού ανάμεσα τους, θα καθορίσει το μέλλον της Ευρώπης πολιτικά, κοινωνικά, και πολιτισμικά.
Αλλά υπάρχει και μια δεύτερη τάση: μια μεταλλαγή στο διεθνή καταμερισμό εργασίας, που δραματικά αποσταθεροποιεί τη διανομή απασχόλησης σε όλο τον κόσμο. Αυτό είναι μια καινούργια παγκόσμια κατασκευή όπου ο βορράς και ο νότος, η ανατολή και η δύση αλλάζουν θέσεις. Η Ευρώπη, ή ένα μεγάλο τμήμα της, θα αντιμετωπίσει μια βίαιη άνοδο των ανισοτήτων: μια κατάρρευση της μεσαίας τάξης, τη συρρίκνωση των ειδικευόμενων θέσεων εργασίας, μια μετατόπιση των «ρευστών» παραγωγικών μονάδων, μια «οπισθοδρόμηση» της ευμάρειας και των κοινωνικών δικαιωμάτων, και μια καταστροφή των κατασκευαστικών βιομηχανιών και γενικά των δημόσιων υπηρεσιών. Αυτό θα επιταχύνει μια επιστροφή στις εθνικές συγκρούσεις και το Ευρωπαϊκό οικοδόμημα ήθελα να ξεπεράσει μια για πάντα.
Δε μπορούμε, αλλά αναλόγως να υποβάλλομαι το ερώτημα: είναι αυτή η αρχή του τέλους για την ΕΕ, μια δομή που άρχισε πριν από 50 χρόνια στη βάση μιας παλιάς ουτοπίας, αλλά τώρα είναι ανήμπορη να ολοκληρώσει τις υποσχέσεις τις; Η απάντηση, δυστυχώς, είναι ναι: αργά ή γρήγορα, αυτό θα συμβεί αναπόφευκτα, και πιθανός όχι χωρίς μερικές βίαιες εντάσεις. Αν δε βρει την ικανότητα να ξεκινήσει πάλι σε ριζικά νέες βάσεις, η Ευρώπη είναι ένα νεκρό πολιτικό σχέδιο.
Αλλά η κατάρρευση της ΕΕ αναπόφευκτα θα εκθέσει τους λαούς τις στους κινδύνους της παγκοσμιοποίησης σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό. Αντιθέτως, μια νέα εδραίωση της Ευρώπης δε θα εξασφαλίσει καμιά καινούργια επιτυχία, αλλά τουλάχιστο θα τις δοθεί η ευκαιρία να κερδίσει κάποια γεωπολιτική επιρροή. Όλα με μία προϋπόθεση, όμως: ότι όλες οι προκλήσεις θα περιλαμβάνονται στην ιδέα μια αυθεντικής μορφής μετά-εθνικής ομοσπονδίας και θα αντιμετωπιστούν σοβαρά και γενναία. Αυτές περιλαμβάνουν τη συγκρότηση μια κοινής δημόσιας αρχής, που δεν είναι ούτε κράτος ούτε μια απλή «κυβέρνηση» από πολιτικούς και ειδικούς, που θα εξασφαλίζει ειλικρινή ισότητα ανάμεσα στα έθνη, ενώ θα πολεμάει τους αντιδραστικούς εθνικισμούς, και πάνω από όλα θα αναζωογονήσει τη δημοκρατία στον Ευρωπαϊκό χώρο, αντιστέκοντας στη σημερινή διαδικασία της «από-απόδημοκρατικοποίησης» ή «του κρατισμού χωρίς το Κράτος», όπως αναπαράγεται από το νεοφιλελευθερισμό.
Κάτι προφανώς έχει εδώ και καιρό αναγνωριστεί: δε θα υπάρξει καμιά πρόοδος στη κατεύθυνση ομοσπονδοποίησης της Ευρώπης (αυτό του είδους που υποστηρίζεται από πολλούς, και καλά κάνει) αν η δημοκρατία η ίδια δεν αναβαθμιστεί πέρα από τις υπάρχοντες μορφές, επιτρέποντας μια αυξημένη επιρροή από του λαούς στους υπερεθνικούς σχηματισμούς. Μήπως αυτό σημαίνει, ότι για να αντιστραφεί η πορεία της πρόσφατης ιστορίας, για να κλονιστεί ο λήθαργος ενός παρηκμασμένου πολιτικού οικοδομήματος, χρειαζόμαστε ένα είδος Ευρωπαϊκού λαϊκισμού [populism], ένα κίνημα ή μια ειρηνική εξέγερση των λαϊκών μαζών που θα δίνουν φωνή στην οργή τους σαν θύματα της κρίσης κόντρα στους υπαίτιους και αυτός που επωφελήθηκαν, και θα ζητάνε ένα έλεγχο «από τα κάτω» πάνω από τις μυστικές συμφωνίες και διαπραγματεύσεις των αγορών, τραπεζών και κρατών; Ναι πράγματι. Συμφωνώ ότι θα οδηγήσει σε άλλες καταστροφές. Αλλά αξίζει το ρίσκο σε περίπτωση που υπερισχύσει ο εθνικισμός σε κάθε μορφή του.
Σε αυτό το μέρος του κόσμου, τέτοιες δυνάμεις παραδοσιακά ονομάζονται «η Αριστερά». Αλλά η Ευρωπαϊκή αριστερά έχει επίσης χρεοκοπήσει. Στον ευρύτερο πολιτικό χώρο, πέρα από τα σύνορα, αυτό είναι σχετικό, έχει χάσει κάθε ικανότητα να εκφράσει του κοινωνικούς αγώνες ή να ξεκινήσει κινήματα χειραφέτησης. Έχει παραδοθεί στα δόγματα και τις λογικές του νεοφιλελευθερισμού. Επομένως έχει ιδεολογικά αποσυντεθεί. Στερημένοι από κάθε λαϊκή υποστήριξη, τα κόμματα που την αντιπροσωπεύουν νομικά είναι αδύναμοι θεατές της κρίσης, για την οποία δε προσφέρουν καμία σαφή ή συλλογική αντίδραση.
Δίκαια τότε αναρωτιόμαστε, σε αυτές τις συνθήκες, τι θα συμβεί όταν η κρίση μπει στην επόμενη φάση της; Θα υπάρξουν κινήματα διαμαρτυρίας, σχεδόν σίγουρα, αλλά θα βρούνε τους εαυτούς τους απομονωμένα, και πιθανότατα θα εκτραπούν στη βία, ή θα δώσουν ώθηση [recuperate] στο ρατσισμό και στη ξενοφοβία (που ήδη ξεχύνεται γύρω μας). Αλλά η ερώτηση αφορά επίσης τους διανοούμενους: ποια πρέπει και μπορεί να είναι μια δημοκρατικά υποκινούμενη πολιτική δράση ενάντια στη κρίση σε Ευρωπαϊκό επίπεδο; Είναι το καθήκον των προοδευτικών διανοούμενων, είτε βλέπουν τους εαυτούς σαν ρεφορμιστές είτε σαν επαναστάτες, να συζητήσουν αυτό το θέμα και να πάρουν ρίσκα. Αν αποτύχουν να το κάνουν, δε θα έχουν καμία ελπίδα.
* Το κείμενο αποτελεί μια σύντομη έκδοση ενός άρθρου που θα δημοσιευτεί στο τεύχος Ιουνίου στο διαδικτυακό περιοδικό Theory and Event (John Hopkins University Press)
το κείμενο το βρήκαμε και το μεταφράσαμε από εδώ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου